بحران جدی آب در زنجان: سرنوشت زاینده رود در انتظار قزل اوزن

جهان صنعت ، این روزها دیگر رودخانه قزل اوزن (به معنی طلای روان) رودخانه نام آشنای شمالغرب کشور حال خوشی ندارد درحالیکه در گذشته نه چندان دور جزو رودخانه های پر آب و خروشان منطقه محسوب می شد.

این رودخانه طولانی‌ترین رودخانه شمال غرب کشور است که از کوه‌های ۴۰ چشمه استان کردستان سرچشمه می‌گیرد و پس از گذر از استان‌های آذربایجان شرقی و زنجان در نهایت به عنوان اصلی‌ترین منبع تامین کننده آب به سد منجیل می‌ریزد.

پیش از این حجم آب رودخانه قزل اوزن به قدری زیاد بود که اهالی روستاهای اطراف مسیر این رودخانه به کاشت برنج و پرورش و نگهداری ماهی قزل آلا مشغول می شدند، اما خشکسالی‌های پیاپی و طولانی موجب شده است تا این رودخانه خروشان و وحشی پائیزی در گذشته‌های نه‌چندان دور هم اکنون خشک شده و به یک رودخانه فصلی تبدیل شود.

کم آبی این روزهای این رودخانه، حیات گونه های مختلف جانوری را در آن به شدت تهدید کرده است و به گفته متولیان محیط زیست استان زنجان بی توجهی به این موضوع، تراژدی تلخی را رقم خواهد زد.

خشک شدن قزل ازون باعث ایجاد گرد و غبار محلی می شود

مدیرکل محیط زیست استان زنجان با بیان اینکه رودخانه قزل اوزن در بخش های مختلف و طول مسیر رفتارهای مختلفی نشان می دهد و جریان آن نیز متفاوت است، گفت: بخش قابل توجهی از این رودخانه در استان زنجان قرار دارد که تاثیر زیادی بر اقتصاد، معیشت و محیط زیست این مناطق دارد.

سید رضا موسوی مشکینی افزود: در سال های اخیر کاهش جریان این رودخانه به ویژه در فصل تابستان و تاثیر مستقیم آن بر حیات رودخانه و کشاورزی منطقه را شاهد بوده ایم که متاسفانه به دلایل مختلف از جمله کاهش نزولات، برداشت های بیش از اندازه آب و ایجاد موانع در مسیر رقم خورده که به شدت اکوسیستم منطقه را به هم می زند و موجب از بین رفتن یا کاهش تنوع زیستی رودخانه می شود.

موسوی افزود: از طرف دیگر خشک شدن بستر رودخانه باعث ایجاد کانون های محلی گرد و غبار می شود و همچنین تعدی و تصرف بستر رودخانه و تغییر کاربری آن را در پی دارد.

مدیرکل محیط زیست استان زنجان ادامه داد: احداث سازه ها بر مسیر رودخانه قزل اوزن چه در حال و چه آینده باید به نحوی باشد که بتواند حق حیات رودخانه یا به اصطلاح حقابه زیست محیطی را برای رودخانه از نظر کمی و کیفی تضمین کند.

وی اظهار داشت: متاسفانه شاهد آن هستیم که بهره برداران قانونی و غیر قانونی حقابه را بدون ملاحظات از طریق انحراف مسیر، پمپ های غیرمجاز و استخرهای به ظاهر معیشتی برداشت می کنند به طوری که امروزه طبیعت و محیط زیست بی پناه در معرض خطر نابودی قرار دارد.

مدیرکل محیط زیست استان زنجان با بیان اینکه البته طبیعت هم می داند چگونه انتقام این ناسپاسی انسان ها را بگیرد،‌گفت: وزارت نیرو، متولی تامین و تخصیص آب است و برنامه ریزی اصولی در این زمینه باید توسط این وزارتخانه انجام شود.

وی گفت: هر چند که در سال های اخیر موضوع خشکسالی و کم بارشی بسیار جدی بوده است اما بارگذاری بیش از حد در بهره برداری از منابع آبی، بی توجهی به پدیده تغییر اقلیم، افزایش چاههای غیرمجاز، اضافه برداشت ار برخی چاههای مجاز و افزایش بی ضابطه سطح کشت باعث بهره برداری بیش از حد منابع آبهای زیرزمینی شده است.تبعات منفی چنین اقداماتی منجر به افت سطح سفره های آب زیرزمینی، کاهش پوشش گیاهی، فرسایش خاک و در نهایت فرونشست دشت ها منجر می شود.

به گفته موسوی، تبعات منفی چنین اقداماتی به افت سطح سفره های آب زیرزمینی، کاهش پوشش گیاهی، فرسایش خاک و در نهایت فرونشست دشت ها منجر می شود که آثار و نتایج منفی بسیاری را برای انسان و سایر موجودات در پی خواهد داشت.

مدیریت‌های جزیره‌ای در بالا دست،علل مهم خشکی قزل اوزن

فرماندار طارم نیز با بیان اینکه قزل اوزن یکی از رودخانه های حیاتی در استان به ویژه شهرستان طارم محسوب می شود، گفت: متاسفانه مدیریت‌های جزیره‌ای در بالا دست، رعایت نکردن حقابه های انتهای حوزه وسیع قزل اوزن تا سفیدرود موجب شده است این رودخانه به تدریج در این شهرستان به سرنوشت زاینده رود گرفتار شود که امیدواریم این اتفاق نیفتد و زودتر به وضعیت ایده آل برسیم.

سید حنیف شفیعی افزود: سرشاخه‌های رودخانه‌های قزل اوزن در بالادست، به خصوص در حوزه آذربایجان شرقی و مناطق بالاتر، نقش مهمی در تامین آب قزل‌اوزن و سد سفیدرود دارند.

فرماندار طارم ادامه داد: در این مناطق، حدود ۳۰ سد و بند انحرافی و تنظیمی، چه در سدهای کوچک و چه در سدهای بزرگ، وجود دارد که باعث حبس آب و کاهش جریان طبیعی آن شده است.

در این مناطق، حدود ۳۰ سد و بند انحرافی و تنظیمی، چه در سدهای کوچک و چه در سدهای بزرگ وجود دارد که باعث حبس آب و کاهش جریان طبیعی رودخانه شده است.به گفته وی، علاوه بر این، خشکسالی‌های مکرر و بارش‌های ناچیز در این حوزه، وضعیت را بحرانی‌تر کرده است و این عوامل دست به دست هم داده‌اند تا منابع آب در این منطقه کاهش یابد و مشکلاتی جدی ایجاد شود.

وی با بیان اینکه در سال جاری، از سد سهند هشترود(مراغه)، سه بار رهاسازی آب انجام شده و آب به منطقه آچاچی شهرستان میانه رسیده است ولی چون در این مناطق حدود پنج تا ۶ هزار هکتار شالیزار وجود دارد و این مناطق هم دچار کمبود آب هستند،آب به شهرستان طارم نمی رسد و در نتیجه، این وضعیت باعث شده است که شهرستان طارم نتواند حقآبه خود را بگیرد و از آب کافی بهره‌مند شود.

به گفته فرماندار طارم، وضعیت خشکسالی و کمبود منابع آبی همچنان ادامه دارد و این مشکلات به دلیل توسعه ناپایدار و مدیریت نادرست منابع آبی، وضعیت منطقه را بحرانی‌تر کرده است.

زندگی نامطلوب گونه های جانوری در حریم رودخانه قزل اوزن

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل محیط زیست استان زنجان در خصوص علل مرگ ماهیان رودخانه قزل اوزن گفت: متاسفانه کاهش بارش و وخیم شدن شرایط آبی رودخانه قزل اوزن را شاهد هستیم که این مشکل شرایط زیستی را برای گونه‌های جانوری این رودخانه بسیار سخت یا غیرممکن ساخته است.

امجد باقری با بیان اینکه رودخانه قزل اوزن به عنوان یکی از رودخانه‌های مهم و دائمی کشور محسوب می شد، افزود: این روزها قزل اوزن، شرایط بحرانی خود را سپری می کند، البته طی سالیان گذشته نیز چنین شرایطی را تجربه کرده بود.

وی با بیان اینکه در بخشی از سال به ویژه از نیمه تیر تا پایان شهریور ماه، بخش قابل توجهی از رودخانه قزل اوزن دیگر جریان آبی ندارد، گفت: نبود جریان آب موجب می شود، گونه های جانوری که در رودخانه زیست می کنند، در گودال های ایجاد شده با اندکی ذخیره آب، روزهای سختی را سپری کنند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل محیط زیست استان زنجان ادامه داد: بروز چنین وضعیتی شرایط سختی را برای ماهیان و سایر آبزیان رودخانه رقم زده است.

باقری یکی دیگر از علل تاثیر گذار در بروز مرگ ماهیان این رودخانه را رعایت نکردن الگوی مصرف آب دانست و افزود: متاسفانه آنگونه که باید و شاید مردم، کشاورزان و تمامی بهره‌برداران این موضوع را رعایت نمی کنند.