29 - 11 - 2019
بازگشت پرابهام سلطان جنگل به سرزمین مادری
کارشناسان سازمان حفاظت محیطزیست اواسط دهه ۷۰ م. (۱۳۵۹ ـ ۱۳۴۹) درصدد برآمدند تا در خلال پروژهای تحقیقاتی بار دیگر شیر ایرانی منقرض شده در طبیعت را به زیستگاه پیشین خود یعنی دشت ارژن بازگردانند. در تلاش برای حل معمای این پروژه با یکی از مشاوران آن زمان سازمان حفاظت محیطزیست، آقای دکتر درک اسکات، پرندهشناس بنام دانشگاه آکسفورد که سالها عمر خود را با هدف شناسایی و بررسی پرندگان کشورمان در ایران سپری کرده و یکی از پایهگذاران دانش نوین پرندهشناسی در ایران است، صحبتی انجام شد. به رغم معرفی از جانب ایشان، متاسفانه امکان صحبت با یکی از مهمترین قطعات این پازل گمشده یعنی دکتر پاول جوسلین فراهم نشد. دکتر جوسلین یکی از برجستهترین متخصصان گربهسانان جهان است که در آن زمان نه تنها سمت سرپرستی پروژه معرفی مجدد شیر ایرانی به ارژن را برعهده داشت بلکه حتی در جنگلهای گیر هندوستان نیز مطالعات جالبی روی شیرها انجام داده است.
دکتر اسکات مکان در نظر گرفته شده برای معرفی مجدد شیرها را دشت برم (حدفاصل دشت ارژن و دریاچه پریشان در منطقه حفاظت شده ارژن واقع در بخش مرکزی شیراز) عنوان کرد، اما یادآور شد که این پروژه معلق باقی ماند. هوشنگ ضیایی نیز یکی از متخصصان ایرانی که در این پروژه سمت مجری را به عهده داشته، در گفتوگویی با جامجم گفته بود: مکان انتخابی در آن زمان برای معرفی مجدد شیرها، پارک بینالمللی ارژن استان فارس بود زیرا سیاحان، تعداد شیرهای ایرانی را در آن قابل ملاحظه ذکر کرده بودند، اما از سوی دیگر طبیعت این منطقه نیز در نوع خود منحصربهفرد بود. بنا بود تا اراضی این محدوده خریداری و پوشش گیاهی آن احیا شود، حتی درصدد بودیم تا جمعیت تعدادی از گونههای قابل شکار شیر نظیر گراز، قوچ و میش و گوزن زرد ایرانی را هم در منطقه زیاد کنیم تا امکان تکثیر شیر در زیستگاه طبیعیاش فراهم شود که البته تاحدودی هم پیش رفتیم. شیرها قرار بود که از هند به ایران بیایند، اما این پروژه معلق ماند و بعدها زمینهای خریداری شده مجددا توسط مردم محلی تصرف شد.
به تازگی اما یک قلاده شیر نر ایرانی پس از گذشت ۸۰ سال که از طبیعت ایران حذف شده بود، با همکاری برنامه گونههای در خطر انقراضEEP ، موسسه اروپایی باغوحشها EAZA، پنجشنبه گذشته به ایران بازگشت. این انتقال در جهت طرحی برای احیای نسل شیر ایرانی صورت گرفته است. نام این شیر شش ساله که از نژاد کاملا خالص شیر ایرانی است در خارج از کشور، کامران بود که با بازگشتش، نامش از کامران به هیرمان تغییر کرد. این شیر بازمانده شیرهایی است که از سوی پادشاهان قاجار به ملکه انگلیس و پادشاهان اروپایی تقدیم شده بود؛ انگلیسها حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ سال پیش پدران هیرمان را به کشورشان منتقل کرده بودند و این بازمانده شیر ایرانی در باغوحش بریستول بریتانیا زندگی میکرد. هیرمان شش ساله با صورت زخمی به سرزمین مادریاش بازگشت و قرار است جفت ماده آن هم طی روزهای آینده از ایرلند به او بپیوندد.
جای زخم روی صورت این شیر نر که گفته میشود در جریان انتقال اتفاق افتاده تبدیل به سوژه مخالفان این طرح شد. هدف از انتقال شیر ایرانی که با مجوز رسمی سازمان محیطزیست صورت گرفته و با توافق میان باغوحش تهران و اتحادیه باغوحشهای اروپایی بوده است احیای این گونه منقرض شده است اما منتقدان میگویند شرایط زیستگاه شیر ایرانی دیگر وجود ندارد و این انتقال نوعی عوامفریبی است. سپهر سلیمی از مخالفان این طرح که از مدافعان حقوق حیوانات است، معتقد است «اتحادیه باغوحشهای اروپا هدفش تنها تامین منافع مالی اعضایش است و این اتحادیه از جمله بدترین موسساتی است که درباره حقوق حیوانات در دنیا شناخته شده است.»
دلیل دیگر این مخالفتها و انتقاد به این طرح تجربههای ناموفق گذشته در انتقال گونههای منقرض شده بوده است. در اواخر دهه ۸۰ و همزمان با دوره ریاست محمدجواد محمدیزاده در سازمان محیطزیست سودای احیای ببر ایرانی یک ماجرای غمانگیز به بار آورد. در آن زمان دو قلاده ببر سیبری با هیاهوی بسیاری از روسیه مهمان باغوحش تهران شدند، غافل از اینکه این مهمانان به بیماری خطرناک مشمشه مبتلا بودند، یکی از ببرها در همان روزهای ابتدایی پس از انتقال بر اثر این بیماری از بین رفت و ببر دوم نیز چند سالی در شرایط قرنطینه نگهداری میشد، این تاریخچه غمانگیز باعث شده که فعالان محیطزیست به انتقال شیر ایرانی هم بدبین باشند.
آنچنان که در خبرهای این انتقال سازمان محیطزیست سکوت کرده است نشان از عدم حمایت آنها از این طرح میدهد. برخلاف ماجرای ناموفق احیای ببر ایرانی، محیطزیست تنها به صدور یک مجوز رسمی برای انتقال اکتفا کرده است. مجید خرازیانمقدم، مدیرکل دفتر حیاتوحش سازمان محیطزیست نیز در این باره گفته است: هر چند ورود این شیر ایرانی از باغوحش انگلیس با مجوز سازمان محیطزیست بوده است اما احیای اینگربهسان نیازمند احیای زیستگاه است و علت انقراض آن در کشور هم از بین رفتن این زیستگاه عنوان شده است.
وی پیش از این اعلام کرده بود که احیای گونههای منقرض شده مثل شیر ایرانی در اولویت برنامههای این سازمان قرار ندارد. با توجه به بیرغبتی سازمان محیطزیست به احیای شیر ایرانی و مخالفت فعالان حقوق حیوانات باید ببینیم باغوحش شهر تهران که در معرض انتقادات گسترده قرار گرفته است، میتواند دومین انتقال گونه منقرض شده خود را با موفقیت به پایان برساند. شیر ایرانی با نام علمی «Panthera leo persica» زیر گونهای از شیرهایی است که هماکنون در طبیعت تنها در جنگل «گیر» در گجرات هند یافت میشود؛ شیر ایرانی در گذشته با جمعیت فراوانی در دشتهای کشور ما زندگی میکرده و نماد ملی ایرانیان نیز محسوب میشده است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد