بازگشت ابربحران به برق
جهان‌صنعت– در شرایطی که تابستان به اوج خود نزدیک می‌شود، بحران برق در ایران مجددا خودنمایی می‌کند. با وجود وعده‌های متعدد مسوولان و طرح‌های مختلف برای بهبود وضعیت، همچنان بحران انرژی برق در بسیاری از استان‌ها به صورت جدی خود را نشان می‌دهد و ساعات قطعی برق در نقاط مختلف کشور به ویژه در کلانشهرها افزایش یافته است.
در تازه‌ترین خبر، شرکت توزیع برق تهران بزرگ نحوه اطلاع از برنامه خاموشی را طی اطلاعیه‌ای اعلام کرده است. از سویی گزارش‌های دریافتی از شهرهای کشور از تداوم خاموشی‌ها با افزایش یافتن مصرف برق حکایت دارد.
این روزها گرمای تابستان و افزایش شدید مصرف انرژی، مشکلات موجود در صنعت برق کشور را بیش از پیش نمایان کرده است. با توجه به قطعی‌های متعدد برق در سراسر کشور، خصوصا در مناطق پرجمعیت، شرایط شبکه برق به نقطه‌ای بحرانی رسیده است.
این بحران از یک طرف ناشی از افزایش مصرف برق در تابستان و از طرف دیگر به علت مشکلات ساختاری در شبکه توزیع و تولید برق کشور است که همچنان به چشم می‌آید. این مشکلات عمدتا ناشی از فرسودگی نیروگاه‌ها، کمبود زیرساخت‌ها و عدم استفاده بهینه از منابع انرژی است. به همین دلیل، با وجود پیش‌بینی‌ها برای بهبود وضعیت، مشکلات در تامین برق همچنان ادامه دارد و به نظر نمی‌رسد این بحران به این زودی‌ها به پایان برسد.
در این شرایط بحرانی، مسوولان دولت به اتخاذ تدابیر جدید برای مقابله با این بحران روی آورده‌اند. مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل توانیر از تخصیص فوری نقدینگی به نیروگاه‌های غیردولتی در روزهای آینده خبر داد. این اقدام که به عنوان یکی از راه‌حل‌های کوتاه‌مدت برای بهبود وضعیت مطرح شده، به منظور پوشش هزینه‌های جاری نیروگاه‌ها و استمرار تولید برق در کشور انجام خواهد شد. رجبی‌مشهدی با تاکید بر اهمیت نیروگاه‌های خصوصی در پایداری شبکه برق کشور گفت که از محل وصول مطالبات از مشترکین و تخصیص اوراق خزانه اسلامی، منابع مالی مورد نیاز تامین خواهد شد.
با این حال، مدیرعامل توانیر نیز از مشکلات اساسی در وصول مطالبات سخن گفت و اعلام کرد که این مساله، مانع جدی برای پرداخت به موقع هزینه‌ها و ادامه تولید برق است. به گفته وی، این مشکلات به دلیل شرایط دشوار مالی صنعت برق و کمبود منابع مالی در حال تشدید است. در این راستا، رجبی‌مشهدی خواستار همکاری و همفکری سندیکای صنعت برق برای تسریع تخصیص اوراق خزانه و جلب منابع مالی شده است.
بدهی‌های روی زمین مانده
یکی از موانع پیش‌روی توسعه صنعت برق در ایران مطالبات روی زمین مانده تولیدکننده‌های برق است. هرچند به‌روزرسانی جدیدی از آخرین میزان بدهی دولت به تولیدکننده‌های برق نیست، با این حال به گفته محسن ذبیحی، معاون هماهنگی توزیع شرکت توانیر در سه ماهه نخست امسال ۸۴درصدی مطالبات صنعت برق تسویه شده است. به گفته او، این رقم در بخش خانگی ۸۵درصد، در بخش عمومی ۷۷درصد، در بخش کشاورزی ۶۲درصد و در بخش صنعت ۶۶درصد بوده است.
وی با اشاره به چالش‌های پیش رو، از جمله تاخیر در قرائت کنتورها و مشکلات شبکه بانکی تاکید کرد: «شرکت‌های توزیع باید با استفاده از تمام ابزارهای قانونی و با رعایت ملاحظات اجتماعی، پیگیری وصول مطالبات صنعت برق را در اولویت کاری خود قرار دهند.
ذبیحی همچنین از تشکیل کمیته ویژه وصول مطالبات خبر داد و گفت: «این کمیته با هدف تسریع در وصول مطالبات و بررسی مشکلات شرکت‌های توزیع تشکیل شده و به صورت مستمر فعالیت خواهد کرد.
در حالی که معاون هماهنگی توزیع شرکت توانیر از برنامه دولت برای پرداخت مطالبات شرکت‌های تولیدکننده و توزیع‌کننده برق خبر می‌دهد که پروفسور هاشم اورعی، تحلیلگر صنعت برق و استاد دانشگاه صنعتی شریف در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: «بحران برق در ایران نه‌تنها نتیجه مصرف بی‌رویه و عدم فرهنگ‌سازی بوده بلکه به دلیل ناتوانی دولت در سرمایه‌گذاری در بخش تولید برق، شبکه‌های توزیع و بازسازی نیروگاه‌هاست. طی سال‌ها، سیاست‌های انرژی کشور به سمت توسعه پایدار و بهینه‌سازی مصرف هدایت نشده است و همین باعث بروز بحران‌های پی‌درپی می‌شود، به طوری که در بسیاری از موارد، تخصیص منابع مالی به‌ویژه در بخش نیروگاه‌ها، به تاخیر افتاده است و این باعث شده که نیروگاه‌ها نتوانند به طور موثر پاسخگوی نیاز فزاینده باشند.»
آثار زیان‌بار جنگ ۱۲روزه
همزمان با این تحولات در بخش تولید برق، وضعیت سیاسی و اقتصادی ایران نیز بر روند حل بحران تاثیر گذاشته است. دشوارترین شرایط، چالش‌های داخلی و خارجی پیش روی این صنعت است که نه‌تنها به مشکلات موجود در این بخش دامن زده بلکه بسیاری از برنامه‌های توسعه‌ای پیش‌رو را نیز تحت‌تاثیر قرار داده است.
این بحران به ویژه در پی جنگ ۱۲روزهای بیش از پیش به چشم آمد. کارشناسان می‌گویند در شرایط بحران اقتصادی، به نظر می‌رسد بسیاری از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به دلیل عدم اطمینان نسبت به آینده، از ورود به این صنعت خودداری می‌کنند زیرا شرایط سیاسی مبهم و تحریم‌های بین‌المللی، فضای اقتصادی را برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نامساعد کرده و تمایل سرمایه‌گذاران برای ورود به صنعت برق ایران کاهش می‌یابد که این موضوع بر رشد و توسعه زیرساخت‌های برق کشور تاثیر منفی خواهد گذاشت.
این مشکلات زمانی تشدید می‌شود که بحران‌های مالی نیز به این صنعت تحمیل شود. در سال‌های گذشته چالش‌های اقتصادی کشور، به ویژه در عرصه تحریم‌ها و مشکلات مالی داخلی، سبب کاهش شدید تمایل سرمایه‌گذاران به ورود به بخش برق شده است. بسیاری از تحلیلگران اقتصادی معتقدند که برای حل بحران برق، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان در این بخش است اما در شرایط کنونی، این سرمایه‌گذاری‌ها به دلیل فضای اقتصادی پرریسک، به شدت کاهش یافته است.
اورعی در این رابطه می‌گوید: «صنعت برق ایران به دلیل مشکلات اقتصادی، سیاسی و تحریم‌ها، قادر به جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان نیست. این وضعیت به این معناست که تامین منابع مالی برای توسعه زیرساخت‌ها و ساخت نیروگاه‌های جدید در آینده با دشواری‌های زیادی مواجه خواهد بود. اگر ایران نتواند این چالش‌ها را پشت سر بگذارد، بحران برق ادامه خواهد داشت.»
به گفته او، این مشکلات باعث شده‌اند که ایران نتواند منابع مالی کافی برای توسعه و نوسازی زیرساخت‌های برق را جذب کند. پیش‌بینی می‌شود با ادامه روند تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی، تمایل سرمایه‌گذاران به ورود به بخش انرژی ایران همچنان کاهش یابد. این وضعیت می‌تواند بحران برق را طولانی‌تر و پیچیده‌تر کند.
تدبیری مسکن‌وار
بحران برق در ایران اگرچه یک ابرچالش محسوب می‌شود اما کارنامه مدیران این بخش نیز چندان رضایت‌بخش نبوده است. قطع برق صنایع و خانگی تنها راهکارهایی بوده که به نوعی کمبود برق را مدیریت کنند، حال آنکه بنا به گفته کارشناسان می‌شد با برنامه‌ریزی بهتر نه فقط بحران را مدیریت کرد، بلکه گام‌هایی هم برای حل مشکل در بلندمدت برداشت. با این وجود وزارت نیرو همچنان بنا دارد که گام‌های محدودی در این رابطه بردارد از جمله پرداخت محدود مطالبات، آن هم در شرایطی که مشمول زمان شده و تورم اثر بازپرداخت بدهی‌ها را از بین برده است.
به تازگی و در همین رابطه مصطفی رجبی‌مشهدی از تامین نقدینگی لازم برای پوشش هزینه‌های بهره‌برداری نیروگاه‌ها به زودی خبر داده است. او گفته که تامین منابع مالی از طریق وصول مطالبات از مشترکان و تخصیص اوراق خزانه اسلامی انجام می‌شود اما این تدابیر کوتاه‌مدت و مقطعی به هیچ‌وجه نمی‌تواند راه‌حل کاملی برای بحران بلندمدت برق باشد.
این بحران به شدت نیازمند تدابیر ساختاری و سرمایه‌گذاری‌های جدید در صنعت برق است اما آیا تصمیمات فوری و نقدینگی‌های اختصاص یافته به نیروگاه‌ها می‌توانند بحران کنونی را حل کنند یا تنها مسکنی برای مشکلات عمیق‌تر صنعت برق خواهند بود؟ باید دید که آیا دولت ایران قادر خواهد بود در این مسیر، با رفع موانع ساختاری و جلب اعتماد سرمایه‌گذاران، بحران برق را پشت سر بگذارد یا خیر.
