بازسازی یا وعده‌سازی؟
جهان صنعت– جنگ ۱۲روزه میان ایران و رژیم صهیونیستی، فارغ از تبعات سیاسی، نظامی و منطقه‌ای‌اش، یکی از سنگین‌ترین خسارت‌های انسانی و عمرانی را طی دهه‌های اخیر به کشور تحمیل کرد؛ خسارتی که بیشترین فشار آن متوجه مناطق مسکونی در چند استان مرزی، بخش‌هایی از جنوب غربی کشور و کلانشهر تهران شد.
با فروکش‌کردن آتش جنگ و پایان یافتن درگیری‌های مستقیم، اولویت دولت بلافاصله از مقابله نظامی به مرحله بازسازی و مدیریت بحران انسانی پس از جنگ تغییر یافت؛ مرحله‌ای که اگرچه در دستور کار اضطراری قرار گرفت اما به‌واسطه وسعت آسیب‌ها، کمبود منابع، ناهماهنگی نهادی و ساختار ناکارآمد پیشین مدیریت بحران، با چالش‌های زیادی همراه شد.
پس از تجاوز رژیم صهیونیستی به مناطق مسکونی مختلف در تهران و سایر شهرهای کشور، واکنش اجرایی دستگاه‌های مختلف دولتی و شهری آغاز شده است. در جریان این حملات، هزاران واحد مسکونی آسیب دید و صدها خانواده سرپناه خود را از دست دادند. اکنون به‌گفته مقامات رسمی، بازسازی این مناطق وارد فاز عملیاتی شده و حمایت‌های فوری برای اسکان و تعمیرات در حال اجراست.
در چنین شرایطی، دولت با بهره‌گیری از ظرفیت‌های شهرداری‌ها، بنیاد مسکن، بانک عامل بخش مسکن و مجموعه نهادهای امدادی، برنامه‌ای برای جبران خسارات و بازسازی خانه‌های تخریب‌شده در نظر گرفت که محورهای آن شامل اسکان موقت، ارائه بسته‌های حمایتی، پرداخت تسهیلات بدون سپرده، تامین مصالح با نرخ ترجیحی و تسهیل صدور مجوزهای ساخت بود.
نقش‌آفرینی شهرداری‌ها به‌ویژه در تهران، در فراهم‌کردن زیرساخت‌های اولیه برای اسکان اضطراری و صدور پروانه‌های بازسازی، بنیاد مسکن در شناسایی مناطق پرریسک و ارائه نقشه‌های مقاوم‌سازی و در نهایت بانک‌ها در تامین منابع مالی، سه ضلع اصلی این ماموریت دشوار را تشکیل می‌دهند. با این حال، پرسش اصلی این است که در غیاب یک الگوی ملی بازسازی پس از بحران‌های جنگی، در بستر اقتصاد ناتوان از جذب سرمایه و در شرایطی که نظام بانکی با بحران نقدینگی و افزایش نرخ ناترازی مواجه است، دولت چگونه خواهد توانست این پروژه عظیم ملی را پیش ببرد؟
وظایف و اقدامات بنیاد مسکن
معاون بازسازی بنیاد مسکن با بیان اینکه در جنگ تحمیلی ۱۲روزه رژیم صهیونیستی ۴هزار واحد مسکونی ارزیابی و صورت‌جلسه شد که برای تامین هزینه‌های بازسازی ۴هزار میلیارد تومان نیاز است گفت: در کل کشور نزدیک به ۴هزار واحد ارزیابی شده‌اند. مجموع واحدهای احداثی حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ واحد مسکونی است و مابقی خسارات جزئی‌تر بوده‌اند، از جمله شکستگی شیشه‌ها، در و پنجره‌ها تا تخریب کامل واحدها. بنابراین برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که برای تامین هزینه‌های بازسازی بین ۳ تا ۴ همت (هزار میلیارد تومان) نیاز است.
مجید جودی درباره پیش‌بینی‌ها و برآوردها گفت: بنیاد مسکن انقلاب اسلامی همه‌چیز، حتی پرداخت‌های حمایتی به مردم را در برنامه اولیه دیده بود. حالا اینکه در مدل جدید چه تغییراتی ایجاد شود، باید از مسوولان شهرداری پرسید.
او درباره روند پیگیری از سوی مردم توضیح داد: کسانی که ارزیابی‌شان انجام شده می‌توانند برای تشکیل پرونده به شهرداری مناطق خود مراجعه کنند. آن‌دسته از واحدهایی که هنوز ارزیابی نشده‌اند- که تعدادشان بسیار کم و انگشت‌شمار است- باید به شهرداری منطقه مراجعه کرده تا راهنمایی و ارزیابی مجدد انجام شود.
معاون بازسازی بنیاد مسکن با بیان اینکه در کنار شهرداری هستیم، ادامه داد: تمام پرونده‌هایی که ما ارزیابی کرده‌ایم، تحویل شهرداری شده است. البته مدلی که ما تدوین کرده بودیم ممکن است با تغییر مجری(یعنی شهرداری) دچار اصلاح یا تغییراتی شود که آن دیگر در حوزه اختیارات ما نیست.
وظایف و اقدامات شهرداری‌ها
زاکانی، شهردار تهران در رابطه با خسارات جنگ ۱۲روزه افزود: ۸۲۰۰واحد مسکونی در تهران طی جنگ اخیر خسارت دیده‌اند که از این میان ۴۰۰واحد نیاز به نوسازی کامل دارند. ۵۰۰ واحد نیازمند مقاوم‌سازی هستند. ۲۷۰۰واحد به تعمیرات متوسط نیاز دارند. مابقی واحدها نیز خسارت‌های جزئی مانند شکستن شیشه‌ها دارند.
وی تاکید کرد: برای هر دسته از این واحدها نقشه‌راه مشخصی طراحی شده تا به سرعت تعیین‌تکلیف شوند. شهردار تهران با اشاره به اقدامات فوری شهرداری گفت: ما بدون انتظار برای مصوبات دولتی، از همان روزهای اول دو هتل را برای اسکان اضطراری اختصاص دادیم. این مقام مسوول افزود: در حال حاضر ۹هتل با ظرفیت ۳۵۰ اتاق (پذیرای بیش از ۱۰۰۰نفر) در اختیار آسیب‌دیدگان قرار گرفته است.
زاکانی تاکید کرد: پس از واگذاری مسوولیت به شهرداری، مردم می‌توانند مستقیما به شهرداری مراجعه کنند و دیگر نیازی به معرفی از سوی بنیاد مسکن نیست.
شهردار تهران از برنامه‌ریزی برای اسکان موقت خبر داد و گفت: برای کسانی که منازل‌شان نیاز به نوسازی یا مقاوم‌سازی اساسی دارد، برنامه اسکان موقت یک تا دوساله طراحی کرده‌ایم. «برای آسیب‌دیدگان جنگ تا پایان تیر‌ماه خانه اجاره می‌کنیم. شهرداری‌های مناطق موظف شده‌اند برای متقاضیانی که نیاز به نوسازی و بازسازی دارند، ودیعه یک‌ونیم‌میلیارد تومانی، اجاره ماهانه ۳۰میلیون تومانی و همچنین ۲۵۰میلیون تومان برای تجهیز اسکان موقت پرداخت کنند.»
عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران و رییس مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل نیز در این خصوص می گوید: در مجموع ۸۲۰۰ واحد مسکونی در حملات اخیر آسیب دیده‌اند. او افزود: «برنامه‌ریزی برای بازسازی این واحدها در حال انجام است و با همکاری نهادهای مرتبط، تلاش می‌کنیم تا حد امکان روند بازسازی باسرعت و کیفیت لازم انجام شود.»
وظایف و اقدامات بانک عامل بخش مسکن
در این میان، بانک عامل بخش مسکن نیز به عنوان یکی از ارکان حمایتی در کنار دولت قرار گرفته است. سید‌محسن فاضلیان، عضو هیات‌مدیره این بانک، اعلام کرد که تسهیلات ویژه‌ای برای افراد آسیب‌دیده از این حملات در نظر گرفته شده است. وی گفت: «آن‌دسته از هموطنانی که خانه یا محل کسب‌وکارشان آسیب دیده، می‌توانند بدون سپرده‌گذاری و بدون خرید اوراق حق‌تقدم، با تنها یک ضامن، تا سقف ۲۵۰میلیون تومان تسهیلات دریافت کنند.»
فاضلیان همچنین جزئیات بیشتری از این تسهیلات را ارائه داد. به گفته او، سقف تسهیلات برای بازسازی در تهران ۲۵۰میلیون تومان، در مراکز استان‌ها تا ۲۰۰میلیون تومان و در سایر شهرها تا ۱۵۰میلیون تومان است. علاوه‌بر این، برای واحدهای تجاری و خدماتی که دچار آسیب شده‌اند نیز تسهیلاتی تا سقف ۲۰۰میلیون تومان در نظر گرفته شده است.
معاون مدیرعامل بانک مسکن در امور اعتباری نیز تاکید کرد: «دوره بازپرداخت این تسهیلات ۶۰ ماهه بوده و افرادی که از سایر نهادها کمک‌هزینه مشابه دریافت نکرده‌اند، واجد شرایط دریافت این وام‌ها هستند.»
دولت و شهرداری همچنین تلاش دارند با پرهیز از بوروکراسی‌های پیچیده و تسهیل فرآیند اداری، دسترسی سریع مردم به منابع مالی برای بازسازی را فراهم کنند. آنطورکه خبر می‌رسد نخستین برنامه شهرداری مربوط به تعمیرات جزئی (۴۰۰۰ واحد) بوده که شامل تعویض شیشه و پنجره‌های شکسته است و فرآیند اجرای آن از ۱۲روز گذشته آغاز شده است و پیش‌بینی می‌شود تا پایان ماه جاری به اتمام رسد.
بازسازی نیازمند هزاران میلیارد اعتبار
در همین خصوص رییس شورای شهر تهران با اشاره به لزوم همکاری دولت و شهرداری برای بازسازی واحدهای مسکونی آسیب‌دیده پس از جنگ، اظهار داشت: شهرداری تهران به‌تنهایی نمی‌تواند این کار را انجام دهد. بر اساس برآورد اولیه ما تعمیرات جزیی هم هزینه‌های زیادی برای شهرداری داشته و این اقدامات بیش از چند هزارمیلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. قطعا دولت باید در این زمینه کمک کند.
مهدی چمران در حاشیه سیصد‌وچهلمین جلسه شورای اسلامی شهر تهران در جمع خبرنگاران در پاسخ به پرسشی درباره بازسازی واحدهای آسیب‌دیده ناشی از جنگ و همچنین مدیریت یکپارچه شهری ضمن بیان مطالب بالا اظهار داشت: شهرداری تهران خودش به تنهایی نمی‌تواند این کار را انجام دهد. هنوز تعداد ساختمان‌ها دقیق اعلام نشده و شهرداری تعمیرات جزئی را آغاز کرده است. براساس برآورد اولیه ما همین کارهای کوچک هزینه‌های زیادی برای شهرداری داشته و این اقدامات بیش از چند هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. قطعا دولت باید در این زمینه کمک کند.
او همچنین اظهار داشت: تصویب لایحه مدیریت یکپارچه شهری برعهده ما نیست. البته پیش‌نویسی در برنامه هفتم در مجلس برای این موضوع تهیه شده و دولت می‌تواند این کار را آغاز کند. برنامه‌ای نیز با شورای کلانشهرها در این زمینه داشتیم که فضا آرام‌تر شود، این کار را خواهیم کرد.
چمران در ادامه درخصوص حریق در بازار کفاش‌ها نیز خاطرنشان کرد: سیم‌کشی‌های برق در بازار با مشکل روبه‌رو است. انبارهای کوچکی در برخی تیمچه‌ها وجود دارد و سیم‌کشی‌ها و فضای تردد آن وضع نامناسبی دارد. دادستانی برای رسیدگی به ساختمان‌های ناایمن اولویت‌ها را دنبال می‌کند؛ هرچند متاسفانه بازار همواره در معرض خطر بوده و باید برنامه‌ریزی اصولی در مورد آن انجام شود. اقداماتی انجام شده اما کافی نیست.
لزوم تصویب فوری بسته جبران خسارات جنگ
از سویی عضو کمیسیون عمران مجلس از برگزاری جلسات متعدد تخصصی در روزهای جنگ و پس از آن خبر داد و افزود: برای پیگیری روند بازسازی واحدهای مسکونی آسیب‌دیده، جلسه‌ای با رییس شورای شهر، شهردار تهران و سایر نهادهای مسوول برگزار کردیم تا هماهنگی‌های لازم برای تامین منابع و تسریع در اجرا انجام شود.
مجتبی یوسفی با اشاره به اقدامات مدیریت شهری تهران خاطرنشان کرد: شهرداری و شورای شهر تهران بدون اتکا به بودجه دولتی و با روحیه جهادی، عملیات بازسازی و مقاوم‌سازی را آغاز کرده‌اند. البته روشن است که حل کامل مشکلات بدون همراهی دولت امکان‌پذیر نخواهد بود. او افزود: دولت باید هرچه سریع‌تر بسته حمایتی جبران خسارات جنگ تحمیلی را در هیات‌وزیران تصویب کند. شهرداری تهران با وجود نداشتن مسوولیت مستقیم، پیش‌بینی ۶ تا ۱۰هزار میلیارد تومان اعتبار کرده و به‌صورت عملیاتی وارد میدان شده است اما هیات وزیران باید اعتبارات مرتبط را سریعا مصوب کند.
یوسفی با تاکید بر لزوم حمایت چندجانبه دولت تصریح کرد: بخشی از خسارات باید از طریق تسهیلات بانکی بازسازی مناطق جنگ‌زده جبران و بخش دیگر نیز به‌شکل کمک‌های بلاعوض پرداخت شود. بسیاری از مردم علاوه‌بر خانه، لوازم منزل خود را نیز از دست داده‌اند و برخی از کسبه نیز با نابودی محل کارشان، منبع درآمدشان قطع شده و معیشت این افراد دچار مشکل شده است. او گفت: شهرداری تهران با تمام توان وارد عمل شده اما بار اصلی تامین منابع باید بر دوش دولت باشد. از رییس‌جمهور و هیات وزیران انتظار می‌رود مصوبات مربوط به بسته حمایتی بازسازی را بدون تاخیر نهایی و اجرایی کنند چراکه بلاتکلیفی مردم هر روز بیشتر می‌شود.
