ایران گرفتار چالش کم‌آبی
جهان‌صنعت- کمبود آب در فرآیند تولید کشور می‌تواند بحران‌آفرین باشد به‌طوری‌که ممکن است چالش‌هایی نظیر افزایش قیمت محصولات و اختلالات گسترده‌ای را در زنجیره تولید ایجاد کند. در این راستا بخش کشاورزی یکی از کلیدی‌ترین بخش‌هایی است که به‌شدت نسبت به اوضاع آب حساسیت بالایی دارد چرا که کالای آب به‌عنوان نهاده تولید در بخش کشاورزی با حجم بالایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به‌گونه‌ای‌که سهم بزرگی از کل مصارف آبی اغلب کشورها به بخش کشاورزی مربوط است. در نتیجه افزایش قیمت آب در بخش کشاورزی ممکن است اثرات قابل‌توجهی بر تورم داشته باشد. در این گزارش از سه کانال، اثرگذاری این پیامدهای احتمالی برای ایران بررسی می‌شود.
ایران به‌عنوان کشوری خشک و نیمه‌خشک، در طول تاریح همواره با مسائل آبی درگیر بوده، به‌خصوص آنکه در قرن اخیر با افزایش شدید جمعیت، استفاده بی‌رویه و ناکارآ از منابع آبی مشکلات مربوط به آب افزایش یافته، علاوه آنکه سوءمدیریت در منابع و مصارف آبی، دامنه مشکلات را بیش از پیش گسترش می‌دهد. به همین جهت لازم است تا ابعاد تاثیر کمبود آب بر تولیدات کشاورزی از زوایای مختلفی مورد بررسی قرار گیرد. طبق بررسی آماری وزارت نیرو در سال۱۴۰۱، سهم بخش کشاورزی از مصرف منابع آبی در حدود ۹۰درصد (۷/۸۹ درصد) بوده است.
این در حالی است که واکاوی مصارف آبی در سراسر جهان کار بسیار پیچیده‌ای به‌شمار می‌رود. در هر صورت براساس این منبع مذکور تا حدی می‌توان اعتماد کرد که بخش اصلی مصارف آبی در ایران به تولیدات محصولات کشاورزی مرتبط است.
به همین جهت تبعات اقتصادی کمبود آب در ایران با شدت زیادی بر این بخش اثرگذار خواهد بود همانطورکه در سال‌های گذشته نیز اینچنین بوده است. به‌نحوی‌که کاهش کمیت و کیفیت آب چالش‌های مهمی در روند تولید محصولات کشاورزی ایجاد کرده اما تاکنون به همه جوانب اقتصادی مهم ناشی از کمبود آب در این زمینه پرداخته نشده است. کم‌آبی می‌تواند موجب افزایش قیمت محصولات شود، به‌ویژه آن‌دسته از محصولات کشاورزی که آب‌بری بالایی دارند.
به‌طور طبیعی آنها بیشتر تحت‌تاثیر چنین اتفاقاتی قرار خواهند گرفت. براساس گزارش شاخص مصرف‌کننده مرکز آمار ضریب اهمیت گروه «خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها» در حدود ۳۰درصد عنوان شده است. این آمار رسمی برای اردیبهشت۱۴۰۴ منتشر شد. این گروه در سبد مصرفی خانوار قرار دارد. به‌طوری‌که شامل محصولات کشاورزی همچون گندم، برنج، میوه، سبزیجات و … شده است. داده مذکور به طور مستقیم میزان تولید محصولات کشاورزی در داخل کشور را بازتاب نمی‌دهد اما درکی نسبی از بالا بودن اهمیت این‌دست از محصولات در سبد مصرفی خانوار ایرانی به‌حساب می‌آید.
با همه این تفاسیر می‌توان اینگونه برداشت کرد که کمبود بیش‌ازحد آب در ایران به افزایش قیمت محصولات کشاورزی نیز خواهد انجامید. بدین‌ترتیب به علت اهمیت بالای این محصولات در سبد مصرفی خانوار، افزایش قیمت‌ها آنها ممکن است بر سطح عمومی قیمت‌های موجود در بازار نیز اثرگذار باشد. به‌خصوص آنکه برخی محصولات کشاورزی در سبد مصرفی خانوار کالای ضروری به‌شمار می‌آیند. در نتیجه هدررفت آب در بخش آبیاری و سوءمدیریت منابع آبی ممکن است در آینده‌ای نه‌چندان دور بر بار تورمی اقتصاد کشور بیفزاید.
این قضیه محتمل است پیامدهای قابل‌توجهی روی اقتصاد کشور داشته باشد. شاید اولین و مهم‌ترین اثر احتمالی، تشدید افزایش تورم خواهد بود. این اولین کانال اثر افزایش قیمت محصولات کشاورزی بر مولفه‌های اقتصادی است. دومین دریچه اثرگذاری، به کاهش مزیت نسبی صادرات محصولات صنعتی مربوط خواهد شد. به‌طوری‌که بالا رفتن شدید قیمت این محصولات، به‌طور بدیهی تقاضای سایر کشورها از برخی تولیدات کشاورزی ایران را کاهش می‌دهد.
بدین منظور هر دو کانال یادشده موجب می‌شود تا کشاورزان در بازارهای داخلی و خارجی به‌طور همزمان با کاهش فروش مواجه شوند اما پیامدهای حاصل از این ماجرا به این نقطه ختم نخواهد شد. بدین دلیل که محصولات زراعی، باغبانی و کشاورزی در فرآیند تولید سایر کالاها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. این دسته از کالاها در دانش اقتصاد کالای واسطه‌ای نام دارند به‌طوری‌که این محصولات برای تولید تعداد قابل‌توجهی از سایر محصولات استفاده می‌شوند.
بدین جهت این ماجرا گستره بیشتری از اقتصاد کشور را درگیر خواهد کرد چراکه موجب خواهد شد قیمت و مقدار تولید و صادرات سایر بخش‌ها مانند صنایع «غذایی و آشامیدنی» و «هتل و رستوران» نیز تحت‌تاثیر این ماجرا قرار گیرند. هر چند همچنان می‌توان پیامدهای بیشتری برای این امر پیدا کرد اما به‌طور خلاصه بررسی سه کانال مذکور به نظر می‌رسد که از اولویت بالاتری برخوردار باشد. در این راستا انجام مطالعات دقیق علمی و اقتصادی می‌تواند به روشن‌تر شدن قضیه کمک بیشتری داشته باشد. به‌طور مثال یک مطالعه علمی در زمینه مرتبط با موضوع مورد نظر کار شده است.
این مطالعه با عنوان: «ارزیابی تاثیر قیمت‌گذاری آب بر متغیرهای کلان اقتصاد در ایران با استفاده از مدل‌های پویای تعادل عمومی قابل محاسبه» به چاپ رسیده. این کار علمی توسط ریحانه عرب‌پور، عبدالمجید جلائی و مهدی نجاتی منتشر شده است.
در نتایج این مطالعه علمی آمده است که: «افزایش قیمت آب منجربه افزایش هزینه‌های تولید می‌شود و افزایش هزینه، منجربه کاهش تولید شده است. در این مطالعه افزایش قیمت آب منجر به کاهش GDP و کاهش تولید بخش‌های مختلف اقتصادی شده است. نکته مهم اینکه آثار منفی واقعی کردن قیمت آب در بخش کشاورزی بیش از بخش صنعت است.» بدین ترتیب از این مطالعه می‌توان نتیجه گرفت که اثر افزایش قیمت آب بر تولید در ایران پشتوانه پژوهشی قابل استنادی دارد.
به همین‌سان لازم است تا چنین مطالعاتی در زمینه اثرگذاری افزایش قیمت آب در بخش کشاورزی بر تورم نیز انجام شود به‌طوری‌که سیاستگذاران و سرمایه‌گذاران بتوانند تصمیمات بهتری برای آینده این بخش و مدیریت آب کشور داشته باشند.
