10 - 03 - 2022
اوکراین؛«ادلب بزرگ اروپا»؟
گروه جهان- چهاردهمین روز حمله روسیه به اوکراین با فرمان جو بایدن، رییسجمهور آمریکا برای تحریم نفت و گاز روسیه آغاز شد. ولودیمیر زلنسکی، رییسجمهوری اوکراین که ساعاتی قبل از اعلام این تصمیم در مجلس عوام بریتانیا سخنرانی میکرد، اقدام آمریکا را شلیک به قلب ماشین جنگی پوتین توصیف کرد. او با نقلقول از وینستون چرچیل و یادآوری جنگ با نازیها از بریتانیا خواست ضمن تشدید تحریمها علیه روسیه، این کشور را تروریست اعلام کند. همزمان گزارشهایی از کند شدن پیشروی ارتش روسیه در اوکراین منتشر میشود. در عین حال آمار کشتهها و زخمیها در بین غیرنظامیان رو به افزایش است و روسیه بارها به نقض آتشبسهای متعددی متهم شده که خود در پنج شهر اوکراین شامل ماریوپل، اعلام کرده است. از جمله حمله هوایی به شهر سومی که به عنوان مسیری برای خروج امن غیرنظامیان درنظر گرفته شده بود، اما حملههای ارتش روسیه به این شهر ۲۱ کشته شامل دو کودک برجای گذاشت.
ارتش اوکراین شامگاه سهشنبه در پاسخ به اطلاعیه جدید روسیه در باره آتشبس، در اطلاعیه کوتاهی گفت: «دشوار بتوان به اشغالگر اعتماد کرد.» ارتش اوکراین در یک پست تلگرامی نوشت: «طرف روس اعلام کرده است که برای باز کردن مسیر عبور انساندوستانه از نهم مارس، از ساعت نه صبح به وقت کییف، آرامش برقرار شود.»
مقامات آمریکایی بر این باورند که ولادیمیر پوتین، رییسجمهوری روسیه درباره تصرف کییف در دو روز نخستین حمله به اوکراین دچار اشتباه محاسباتی شده است. مسکو برای پایان جنگ چهار شرط شامل توقف اقدامات نظامی از سوی اوکراین، تغییر قانون اساسی اوکراین، به رسمیت شناختن استقلال دو منطقه جداییطلب دونتسک و لوهانسک و پذیرش کریمه به عنوان بخشی از خاک روسیه را تعیین کرده است.
بر اساس گزارشهای رسانههای دولتی روسیه، مسکو آتشبس بشردوستانه دیگری را اعلام کرده است تا غیرنظامیان از شهرهایی که مورد هجوم قرار گرفتهاند فرار کنند. این گذرگاهها مجددا از ساعت ۱۰:۰۰ صبح به وقت محلی دیروز برای کییف، چرنیهیف، سومی، خارکیف و ماریوپل راهاندازی میشود. این سومینبار است مسکو آتشبس موقت اعلام میکند. اکثر موارد قبلی شکست خوردهاند.
زلنسکی خواهان مذاکرات شفاف با روسیه
رییسجمهور اوکراین خواستار مذاکره بین کییف و مسکو برای پایان دادن به جنگ اوکراین شد. زلنسکی در یک سخنرانی ویدئویی که شامگاه سهشنبه توسط دفتر رییسجمهور اوکراین در تلگرام منتشر شد، گفت: جنگ باید پایان یابد، ما باید دور میز مذاکره بنشینیم به شرطی که مذاکرات شفاف و حرفهای و به نفع مردم باشد.
زلنسکی همچنین از اقدام جو بایدن، رییسجمهور آمریکا در ممنوعیت واردات نفت و گاز از روسیه به ایالات متحده استقبال کرد و از اتحادیه اروپا هم خواست تصمیمات سخت علیه روسیه اتخاذ کند. این اظهارنظر رییسجمهور اوکراین پس از آن مطرح شد که وی در مصاحبه با شبکه ABC اعلام کرد که اوکراین آماده اولتیماتومها نیست اما راهحلی ممکن در مورد مسائل اصلی مناقشهبرانگیز با روسیه از جمله وضعیت کریمه و جمهوریهای دونتسک و لوهانسک دارد. وی آرزو کرد که در نهایت این جنگ همانند فیلمهای هالیوودی پایانی خوش داشته باشد.
سخنرانی زلنسکی در پارلمان بریتانیا
ولودیمیر زلنسکی، رییسجمهوری اوکراین روز سهشنبه با استناد به سخنی از چرچیل در پارلمان بریتانیا گفت: «ما تا پایان مبارزه خواهیم کرد.» وی افزود: «مساله اکنون ما بودن یا نبودن است. این سوالی است که شکسپیر میپرسد. من میتوانم یک پاسخ قطعی به شما بدهم: قطعا بله، بودن است.» او تاکید کرد: «ما تسلیم نخواهیم شد، شکست نخواهیم خورد. ما تا آخر در دریا و آسمان خواهیم جنگید. ما به هر قیمتی که باشد برای سرزمین خود به جنگ ادامه خواهیم داد.»
زلنسکی همچنین با قدردانی از بوریس جانسون، نخستوزیر بریتانیا از پارلمان این کشور خواست فشار تحریمها علیه روسیه را افزایش داده و آن را بهعنوان یک کشور تروریستی به رسمیت بشناسد. وی افزود: «میخواهم در مورد ۱۳ روز جنگ با شما صحبت کنم. جنگی که ما آن را شروع نکردیم و نمیخواستیم.» نمایندگان مجلس عوام بریتانیا چه پیش از آغاز سخنرانی ویدئویی زلنسکی و چه بعد از آن با بلند شدن از جای خود رییسجمهوری اوکراین را طولانی مدت تشویق کردند.
تعلیق روسیه توسط سازمان همکاری و توسعه اقتصادی
در این میان، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی اعلام کرد هرگونه مشارکت روسیه و بلاروس در این سازمان را به حالت تعلیق درآورده است. این تعلیق پس از آن اعمال شد که این سازمان اقتصادی چندین بار حمله روسیه به اوکراین را محکوم کرد؛ حملهای که سبب شد آمریکا واردات نفت روسیه را ممنوع کند. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی یکی از بزرگترین و مهمترین نهادهای اقتصادی چندجانبه جهان است که اکثر اعضای آن کشورهای ثروتمند و توسعهیافته هستند. حذف روسیه و بلاروس بدان معناست که آنها از شرکت در مذاکرات پیرامون مسائلی چون وضع مالیات، مقررات تجارت بینالمللی و تجارت منع خواهند شد.
روسیه و بلاروس اعضای رسمی این سازمان مستقر در پاریس نیستند. الحاق روسیه به سازمان همکاری و توسعه اقتصادی پس از الحاق شبهجزیره کریمه در سال ۲۰۱۴ میلادی به تعویق افتاد و ماه گذشته در نتیجه حمله روسیه به اوکراین خاتمه یافت. این سازمان همچنین برنامهای را برای بسط پیشنهادات برای تقویت حمایتها از دولت منتخب اوکراین از جمله حمایت از بازسازی این کشور اعلام کرد.
هشدارها درباره تبدیل اوکراین به «ادلب بزرگ اروپا»
این در حالی است که سفیر سوریه در مسکو هشدار داد، تصمیم مقامات اوکراین درخصوص «تشکیل سپاه بینالمللی»، میتواند این کشور را به «ادلب بزرگ اروپا» تبدیل کند. ریاض حداد، سفیر سوریه در مسکو، در واکنش به درخواست کییف برای تشکیل «سپاه خارجی» در اوکراین خاطرنشان کرد، ضروری است که جهان این خطر آشکار و واضح را درک کند که به دنبال تبدیل اوکراین به «ادلب بزرگ اروپا» است که امنیت روسیه، اروپا و حتی جهان را تهدید خواهد کرد.
سفیر سوریه در مسکو در ادامه تاکید کرد، کییف از طریق انجام اینگونه اقدامات تحت حمایت غرب، به تروریستها اجازه نفوذ به اروپا و آزادی عمل در کشورهای اروپایی میدهد. او در ادامه افزود، این نیروها با در دست داشتن تسلیحات ناتو در راستای دستیابی به منافع سیاسی کشورهای غربی قرار خواهند گرفت که همچنان قادر به درک خطری نیستند که اینگونه اقدامات برای جهان و تمدن بشری ایجاد میکند.
پیشتر ولودیمیر زلنسکی، رییسجمهوری اوکراین از آغاز تشکیل سپاهی موسوم به «سپاه بینالمللی» برای مبارزه با نیروهای روسیه در اوکراین خبر داد. دیمیتری کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین نیز اظهار کرد که کشورش ۲۰ هزار درخواست داوطلبان از ۵۲ کشور جهان جهت مشارکت در جنگ روسیه و اوکراین ثبت کرده است.
از طرفی لهستان با هدف تقویت حمایت از اوکراین پیشنهاد داده بود جنگندههای «میگ۲۹» خود را بدون دریافت هزینه و در اولین فرصت از طریق پایگاه نظامی رامشتاین در آلمان به ایالاتمتحده تحویل دهد تا آمریکا آنها را در اختیار اوکراین قرار دهد.
پنتاگون اما این پیشنهاد را ناپایدار خواند و آن را رد کرد. جان کربی، سخنگوی پنتاگون گفت اجرای این پیشنهاد با چالشهای لجستیکی دشواری روبهرو است و درباره بعد ژئوپلیتیک این تصمیم نیز نگرانیهای جدی وجود دارد. ویکتوریا نولند، دیپلمات ارشد وزارت امور خارجه، در جلسه شنود سنا، پیشنهاد لهستان را که ظاهرا از پیش هماهنگ نشده بود، اقدامی غافلگیرکننده خواند.
توقف فعالیت مکدونالد، کوکاکولا، پپسی و استارباکس در روسیه
شرکت مکدونالد دیروز اعلام کرد تمامی ۸۴۷ رستوران خود را در روسیه از جمله مکان نمادین میدان پوشکین به دلیل افزایش فشار علیه سایر برندهای جهانی جهت توقف فعالیت خود درخصوص حمله روسیه به اوکراین، به طور موقت تعطیل میکند. استارباکس، کوکاکولا و پپسی نیز فعالیت خود در روسیه را متوقف کردند.
بسته شدن رستورانهای مک دونالد در روسیه اهمیت نمادینی خواهد داشت؛ جایی که سال ۱۹۹۰ اولین شعبه از رستورانهای زنجیرهای مک دونالد آمریکا در مسکو پایتخت روسیه افتتاح شد و با سقوط اتحاد جماهیر شوروی به نمادی از رشد و شکوفایی سرمایهداری آمریکا بدل شد. مک دونالد اعلام کرد که به پرداخت حقوق ۶۲ هزار کارکنان خود در روسیه ادامه خواهد داد.
برندهای بزرگ جهانی همچون مک دونالد از طریق مصرفکنندگان و سرمایهگذاران از جمله صندوق بازنشستگی نیویورک برای خروج از روسیه تحت فشار قرار گرفتهاند. همزمان فعالیت کوکاکولا و استارباکس هم در روسیه متوقف میشود. همگام با سایر شرکتهایی که در اعتراض به تجاوز نظامی روسیه به اوکراین فعالیت خود را در این کشور متوقف کردهاند، شرکت کوکاکولا نیز اعلام کرد که فعالیتهای خود را در روسیه متوقف میکند. همچنین شرکت استارباکس هم اعلام کرد که تمامی ۱۳۰ کافه این شرکت در روسیه تعطیل خواهد شد و ارسال محصولات این شرکت به روسیه نیز متوقف میشود. البته شرکت استارباکس تاکید کرد که همچنان به حمایت مالی از حدود دو هزار کارگر و کارمند خود در روسیه ادامه خواهد داد. پپسی و جنرال الکتریک نیز هر دو تعطیلی جزئی کسبوکار خود در روسیه را اعلام کردند. پپسی اعلام کرد که فروش نوشیدنیها را در روسیه متوقف خواهد کرد. همچنین هرگونه سرمایهگذاری و فعالیتهای تبلیغاتی را به حالت تعلیق درمیآورد. اما این شرکت گفت که به تولید شیر، شیر خشک و غذای کودک ادامه خواهد داد و تا حدی به حمایت از ۲۰ هزار کارمند روسی خود و ۴۰ کارگر روسی در بخش کشاورزی که بخشی از زنجیره تامین آن هستند ادامه خواهد داد.
جنرالالکتریک همچنین در یک پست توئیتری اعلام کرد که فعالیتهای خود در روسیه را تا حدی به حالت تعلیق درمیآورد. جنرال الکتریک به جز دو استثنا در تجهیزات پزشکی ضروری و پشتیبانی از خدمات برق موجود در روسیه بقیه فعالیتها را به حالت تعلیق در آورده است.
اما و اگرهای جرقه جنگ جهانی سوم
در مناقشه اوکراین
تهاجم نظامی روسیه به اوکراین در حالی نزدیک به دو هفته پیش آغاز شد که پیشبینیهای اولیه در مورد این مناقشه با واقعیت نظامی در جبهههای نبرد فاصله زیادی داشت.
بسیاری از صاحب نظران بر این باور بودند که ولادیمیر پوتین، رییسجمهوری روسیه در صورت حمله به اوکراین عملیات نظامی را به منطقه دونباس در شرق این کشور محدود خواهد کرد. از سوی دیگر پس از آغاز تهاجم نظامی به اوکراین تصور غالب این بود که ارتش روسیه با توجه به برتری قابل توجه نسبت به ارتش اوکراین خواهد توانست به سرعت به اهداف خود در این کشور دست یابد. در جریان جنگ اوکراین طی روزهای گذشته نه تنها هر دو این پیشبینیها اشتباه از آب درآمد بلکه تنشهایی از جمله تهدید تلویحی به استفاده از سلاح هستهای نیز که امکان تصور آن به دشواری وجود داشت پدید آمد. تنش روزافزون بین کشورهای غربی و روسیه باعث شده است تا این روزها در برخی از محافل رسانهای و سیاسی از احتمال آغاز جنگ جهانی سوم سخن گفته شود.
در این گزارش جنبههای مختلف از احتمال گسترش جنگ اوکراین به دیگر کشورها و عواملی که میتواند منجر به رویارویی نظامی در مقیاس جهانی شود بررسی شده است. واکنش کشورهای غربی به تهاجم نظامی روسیه به اوکراین تاکنون بر مبنای اجتناب از ورود به درگیری مستقیم با نظامیان روسیه استوار بوده است.
دلیل اصلی این تصمیم هم کنترل ولادیمیر پوتین بر بزرگترین زرادخانه هستهای جهان است. او نشان داده است که حداقل در جنگ روانی با غرب ابایی از استفاده از این اهرم و اشاره به قدرت هستهای کشورش ندارد. در این میان آستانه تحمل روسیه در زمینه کمک نظامی کشورهای غربی و متحدانشان در شرق اروپا به اوکراین ممکن است در نهایت بحرانآفرین شود. مسکو دو روز پیش به همسایگان اوکراین از جمله برخی از اعضای ناتو هشدار داد که استفاده جنگندههای اوکراینی از پایگاههای هوایی این کشورها میتواند به معنی دخالت آنها در مناقشه مسلحانه تعبیر شود.
این احتمال که روسیه در مقطعی از جنگ در اوکراین به زنجیره ارسال سلاح به داخل این کشور در مرز با لهستان، اسلواکی، مجارستان یا رومانی حمله کند منتفی نیست؛ اقدامی که ممکن است در جریان آن جان شماری از نظامیان ناتو نیز در معرض خطر قرار گیرد.
از سوی دیگر روسیه حتی در صورت موفقیت چشمگیر نظامی در اوکراین نیز احتمالا با مقاومت چریکی در داخل این کشور روبهرو خواهد شد. تصور اینکه کشورهای عضو ناتو به چنین مقاومتی در برابر اشغال خاک اوکراین کمک کنند چندان دور از ذهن نیست. در این صورت مشخص نیست که روسیه تا چه زمانی کمک برخی از همسایگان اوکراین به مقاومت در برابر نظامیان خود را تحمل خواهد کرد. هرگونه واکنش ارتش روسیه در برابر کشورهایی مانند لهستان و رومانی میتواند در نهایت منجر به رویارویی نظامی با ناتو شود.
کشورهای غربی هرچند در حال ارسال سلاحهای پیشرفته به اوکراین هستند اما تاکنون با وجود اصرار ولودیمیر زلنسکی، رییسجمهوری این کشور در برابر ایده اعلام منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین مقاومت کردهاند. اعلام منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین به این معنا خواهد بود که ناتو یا هر نیروی خارجی دیگری باید جنگندههای روسی را در صورت نقض منطقه پرواز ممنوع سرنگون کند. رویدادی که به معنای رویارویی مستقیم ناتو با ارتش روسیه خواهد بود.
ولادیمیر پوتین، رییسجمهوری روسیه هشدار داده که هر کشوری که به دنبال برقراری منطقه پرواز ممنوع بر فراز خاک اوکراین باشد وارد مناقشه نظامی با روسیه شده است. هرچند کشورهای عضو ناتو فعلا در برابر ایده اعلام منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین مقاومت میکنند اما تضمینی برای اینکه این سیاست در صورت ادامه جنگ و تغییر معادلات نظامی و سیاسی در این کشور نیز ادامه پیدا کند وجود ندارد.
سناریوی «حادثه ناخواسته»
یکی از نگرانیهای مقامات دولتهای غربی، دیپلماتها و کارشناسان نظامی احتمال وقوع «حادثهای ناخواسته» در جریان جنگ در اوکراین یا در حاشیه آن است. آنها به عنوان مثال از احتمال فرود موشکی روسی در خاک لهستان یا رومانی که عضو ناتو هستند سخن میگویند؛ رویدادی که احتمالا نمیتواند از جانب سازمان پیمان آتلانتیک شمالی بدون پاسخ بماند.
یکی دیگر از زمینههای احتمالی وقوع حادثه ناخواسته بین روسیه و کشورهای غربی میتواند افزایش تنش پس از حادثهای مشابه رویدادهایی باشد که در روزهای اخیر روی داد. نقض چند باره حریم هوایی سوئد از سوی جنگندههای روسی یا غرق شدن کشتی باری متعلق به استونی به دنبال انفجار مین در دریای سیاه از جمله حوادثی هستند که به طور بالقوه ظرفیت افزایش تنش بین کشورهای غربی و روسیه را دارند.
با این حال وزارت دفاع آمریکا هفته پیش اعلام کرد که در راستای جلوگیری از وقوع «حادثهای ناخواسته» یا حداقل کاهش احتمال وقوع آن، خط ارتباطی مستقیم با وزارت دفاع روسیه برقرار کرده است. برقراری این خط ارتباطی مستقیم بین پنتاگون و وزارت دفاع روسیه البته یادآور پرتنشترین روزهای جنگ سرد در قرن گذشته است.
ادامه جنگ و افزایش هزینه سیاسی عدم مداخله برای غربیها
یکی دیگر از سناریوهایی که میتواند در میان مدت منجر به رویارویی اعضای ناتو با روسیه شود افزایش هزینه سیاسی عدم دخالت در جنگ اوکراین برای کشورهای غربی است. رهبران کشورهای غربی همزمان با افزایش شمار پناهجویان اوکراینی ممکن است در صورت استفاده روسیه از سلاحهای نامتعارف یا دریافت گزارشهایی مبنی بر وقوع «جنایت جنگی»، از سوی افکار عمومی در داخل کشورهایشان برای جلوگیری از «فاجعهای انسانی» تحت فشار قرار گیرند.
گزارشها از احتمال آمادگی روسیه برای استفاده از بمب هیدروژنی در جنگ اوکراین در حالی منتشر میشود که استفاده از بمب خلاء طی روزهای گذشته به تنهایی خبرساز شده بود. از سوی دیگر اظهارنظرهای هشدارآمیز درباره ابعاد جنگ در اوکراین طی روزهای گذشته کم نبوده است. جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا چند روز پیش درباره حمله نظامی روسیه به اوکراین گفت: «امروز دیگر مشکل تنها به دونباس مربوط نمیشود، تنها مشکل اوکراین هم نیست. آنچه به مخاطره افتاده است ثبات در اروپا و کل نظم بینالملل است.»
در مقابل سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هشدار داده است که جنگ جهانی سوم جنگی «هستهای و مخرب» خواهد بود. در شرایطی که دولتمردان دو طرف از چنین ادبیاتی استفاده میکنند یافتن مسیر باریک و دشوار خویشتنداری و پرهیز از آغاز جنگ جهانی سوم طی روزها و هفتههای آینده هرچند غیرممکن نیست اما نیازمند محاسبه دقیق و تصمیمگیری سنجیده همه طرفها خواهد بود.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد