اوراق «گواهی کاهش انتشار آلاینده»؛ گامی به سوی توسعه پایدار
جهان‌صنعت – از چندی پیش بورس انرژی ایران در حال نهایی کردن مراحل قانونی برای انتشار «اوراق گواهی کاهش انتشار آلاینده» برمبنای مکانیسم سقف و معامله است. اقدامی که می‌تواند علاوه بر اثرگذاری زیست‌محیطی پیامدهای اقتصادی گسترده‌ای نیز
در پی داشته باشد. زیرساخت‌های فنی و عملیاتی لازم برای معامله این اوراق در بورس انرژی فراهم شده است. با وجود این آغاز رسمی معاملات منوط به طی شدن مراحل قانونی و تصویب نهایی دستورالعمل‌های اجرایی مربوط است. این دستورالعمل‌ها در چارچوب ماده۲۲ قانون برنامه‌هفتم پیشرفت و با همکاری نهادهای ذی‌ربط از جمله سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان بورس و اوراق‌بهادار در حال تدوین و نهایی‌سازی است. بورس انرژی ایران اعلام کرده به محض ابلاغ و تصویب نهایی این مقررات آمادگی دارد نسبت به عرضه این ابزار نوین مالی و آغاز معاملات آن اقدام کند.
به گزارش سنا محمد احمدی، مدیر عملیات و نظارت بر بازار بورس انرژی ایران به بررسی ابعاد و آثار انتشار «اوراق گواهی کاهش انتشار آلاینده» پرداخته است. در ادامه مشروح این یادداشت را می‌خوانید:
اوراق گواهی کاهش انتشار آلاینده یا گواهی کربن یک‌ابزار مالی جدید بوده که برای کنترل و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران طراحی شده است. این اوراق در واقع مجوزی قابل معامله برای انتشار آلاینده‌ها هستند که براساس یک سازوکار مشخص صادر شده و در بورس انرژی ایران معامله خواهند شد.
هدف اصلی از ایجاد این اوراق قیمت‌گذاری بر آلایندگی است. با این کار به جای وضع جرائم سنگین و ثابت یک انگیزه اقتصادی برای کاهش آلودگی ایجاد می‌شود. صنایعی که می‌توانند با هزینه کمتر آلودگی خود را کاهش دهند، از این طریق سود می‌برند و صنایعی که آلایندگی بالایی دارند برای ادامه فعالیت خود باید هزینه آن را بپردازند.
به طور کلی صدور این اوراق بر پایه یک‌مدل شناخته‌شده جهانی به نام «Cap and Trade» استوار است. این فرآیند توسط نهادهای نظارتی مانند سازمان حفاظت محیط‌زیست و با همکاری وزارتخانه‌های مرتبط مدیریت می‌شود. با راه‌اندازی مبادلات این ابزار دوگروه اصلی از مشارکت‌کنندگان در بازار کربن ایجاد می‌شوند:
فروشندگان(ایجادکنندگان اعتبار): صنایعی که با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک، بهینه‌سازی فرآیندها یا استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر میزان آلایندگی خود را به کمتر از سقف مجاز کاهش می‌دهند و به ازای این کاهش «گواهی کاهش انتشار آلاینده» دریافت می‌کنند. این واحدها می‌توانند گواهی‌های مازاد خود را در بازار به فروش برسانند.
خریداران(متقاضیان اعتبار): صنایعی که میزان آلایندگی آنها بیشتر از سقف مجاز است و برای جبران این آلایندگی مازاد مکلف هستند تا از بازار «گواهی کاهش انتشار آلاینده» خریداری کنند و در غیراین صورت مشمول جریمه خواهند شد.
به بیان ساده هر گواهی کربن نشان می‌دهد که دارنده آن چه میزان مجاز به انتشار کربن است. اگر شرکتی با اقدامات زیست‌محیطی انتشار خود را کاهش دهد، مازاد گواهی خود را می‌فروشد و سود می‌برد و اگر نتواند آلایندگی را کاهش دهد باید هزینه بیشتری برای خرید گواهی پرداخت کند. این سازوکار باعث می‌شود انتشار کربن برای نخستین بار «قیمت‌گذاری» شود و آلودگی از یک‌هزینه پنهان به یک واقعیت اقتصادی قابل محاسبه تبدیل شود.
مزایا در ۲سطح
در سطح داخلی‌شرکت‌ها این اوراق فرصتی برای کسب درآمد از محل فروش اعتبار مازاد ایجاد می‌کنند و به واحدهای تولیدی انعطاف‌پذیری بیشتری در مدیریت هزینه‌ها می‌دهند. در سطح کلان نیز بازار کربن یک‌ابزار قدرتمند برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار است چراکه وجود قیمت شفاف کربن به مدیران کمک می‌کند تا ریسک‌های آینده را دقیق‌تر برآورد کنند. درواقع برای شرکت‌های صنعتی و تولیدی این اوراق فراتر از یک‌الزام قانونی یک‌فرصت اقتصادی ایجاد می‌کنند.
ایجاد درآمد جدید و مشوق مالی یکی از این موارد است. شرکت‌هایی که در فناوری‌های پاک سرمایه‌گذاری کرده و آلایندگی خود را کاهش می‌دهند، می‌توانند «اعتبار» مازاد خود را در بورس انرژی ایران به فروش برسانند. این کار سرمایه‌گذاری زیست‌محیطی را به یک فعالیت سودآور تبدیل می‌کند.
انعطاف‌پذیری و کاهش هزینه‌ها یکی دیگر از این مزایا است. در واقع به جای پرداخت جریمه‌های ثابت شرکت‌ها حق انتخاب دارند. اگر کاهش آلایندگی در واحد آنها پرهزینه باشد می‌توانند به شکل ارزان‌تری از بازار اعتبار بخرند. این انعطاف‌پذیری به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا با کمترین هزینه ممکن به تعهدات زیست‌محیطی خود عمل کنند.
مدیریت ریسک و شفافیت یکی‌دیگر از این مزایاست؛ به این معنی که وجود یک بازار رسمی قیمت شفافی برای انتشار کربن تعیین می‌کند. این شفافیت به مدیران کمک می‌کند تا ریسک‌ها و هزینه‌های مرتبط با قوانین زیست‌محیطی آینده را بهتر پیش‌بینی کرده و در برنامه‌ریزی‌های بلندمدت خود لحاظ کنند.
در سطح ملی این سازوکار ابزاری برای تحقق تعهدات زیست‌محیطی با کمترین هزینه محسوب می‌شود. افزون بر آن سرمایه‌ها را به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های سبز هدایت می‌کند، به کاهش بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا می‌انجامد و امنیت انرژی را در بلندمدت تقویت می‌کند. با تشکیل بازار داخلی ایران می‌تواند در برابر سیاست‌های جدید بین‌المللی هم‌چون مالیات کربن مرزی اتحادیه اروپا از صنایع صادراتی خود نیز حمایت کند.
تحقق اهداف زیست‌محیطی با کمترین هزینه؛ این سازوکار به ایران اجازه می‌دهد تا به تعهدات ملی و بین‌المللی خود برای کاهش گازهای گلخانه‌ای به شیوه‌ای کارآمد دست یابد. کاهش آلودگی در نقاطی اتفاق می‌افتد که از نظر اقتصادی به‌صرفه‌تر است و به کل اقتصاد آسیب کمتری وارد می‌شود.
هدایت سرمایه‌ها به سمت نوآوری و فناوری‌های پاک؛ بازار کربن سرمایه‌گذاران را به سمت پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر، بهینه‌سازی مصرف انرژی و نوآوری‌های سبز تشویق می‌کند. این امر به ایجاد اشتغال پایدار و توسعه یک اقتصاد دانش‌بنیان کمک شایانی می‌کند. بهبود سلامت عمومی و کاهش هزینه‌های جانبی؛ کاهش کلی آلاینده‌ها در سطح کشور به بهبود کیفیت هوا، کاهش بیماری‌های تنفسی و قلبی و در نتیجه کاهش هزینه‌های نظام سلامت منجر می‌شود.
افزایش امنیت انرژی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی؛ با تشویق صنایع به بهینه‌سازی مصرف انرژی تقاضای کل برای حامل‌های انرژی کاهش یافته و امنیت انرژی کشور در بلندمدت تقویت می‌شود. این امر به مدیریت بهتر چالش ناترازی انرژی نیز کمک می‌کند.
ابزاری برای دیپلماسی بین‌المللی؛ داشتن یک‌بازار کربن داخلی فعال جایگاه ایران را در مذاکرات بین‌المللی تغییرات اقلیمی تقویت کرده و می‌تواند در آینده زمینه را برای اتصال به بازارهای جهانی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی فراهم کند.
چشم‌انداز بین‌المللی
یکی از اهداف بلندمدت و استراتژیک راه‌اندازی بازار کربن در ایران پیوستن به فضای بین‌المللی است. هرچند در گام اول این بازار به صورت داخلی و برای مدیریت آلایندگی صنایع کشور فعالیت خواهد کرد اما زیرساخت آن با نگاهی به اتصال به بازارهای بین‌المللی طراحی شده است. پیوستن به فضای بین‌المللی در مقابله با انتشار کربن برای ایران از چندجهت اهمیت دارد و برنامه‌هایی برای آن در نظر گرفته شده است.
فرصت‌های اقتصادی و جذب سرمایه
جذب سرمایه‌گذاری خارجی: با اتصال به بازارهای جهانی پروژه‌های کاهش کربن در ایران(مانند احداث نیروگاه‌های خورشیدی یا طرح‌های بهینه‌سازی انرژی) می‌توانند از منابع مالی بین‌المللی بهره‌مند شوند. سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند با خرید اعتبارات کربن از پروژه‌های ایرانی به اهداف زیست‌محیطی خود دست یابند.
ایجاد درآمد ارزی: اگر ایران بتواند با هزینه‌ای کمتر از میانگین جهانی انتشار کربن را کاهش دهد، می‌تواند مازاد اعتبار خود را در بازارهای بین‌المللی فروخته و از این طریق درآمد ارزی کسب کند. در حال حاضر تمرکز اصلی بر راه‌اندازی موفق و کارآمد بازار داخلی کربن بوده اما این اقدام گام اول و ضروری برای یک هدف بزرگتر یعنی پیوستن به تلاش جهانی برای مقابله با تغییرات اقلیمی و بهره‌برداری از فرصت‌های اقتصادی آن است. بورس انرژی ایران زیرساخت‌های لازم برای پذیرش مشتریان بین‌المللی را فراهم نموده و آمادگی دارد تا معاملات را در چارچوب استانداردها و رویه‌های مورد پذیرش در سطح جهانی به انجام رساند.
