اندروید پشت دیوار تحریم‌ها
جهان صنعت– اندروید به‌عنوان پراستفاده‌ترین سیستم‌عامل موبایلی جهان، نقشی حیاتی در زندگی دیجیتال میلیون‌ها کاربر ایرانی دارد. از بانکداری اینترنتی و خدمات مالی گرفته تا شبکه‌های اجتماعی، آموزش و سرگرمی، بخش بزرگی از تعاملات دیجیتال ایرانیان بر بستر اپلیکیشن‌های اندرویدی شکل گرفته است. در چنین شرایطی هرگونه تغییر در سیاست‌های امنیتی و نظارتی گوگل می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای توسعه‌دهندگان نرم‌افزار، کسب‌وکارهای دیجیتال و حتی کاربران عادی در ایران به همراه داشته باشد. گوگل به‌تازگی مجموعه‌ای از سیاست‌های جدید را معرفی کرده که هدف اصلی آنها افزایش امنیت اکوسیستم اندروید و مقابله با سوءاستفاده‌های مالی و امنیتی است.
این سیاست‌ها از سال آینده میلادی اجرایی خواهند شد. درحالیکه بسیاری از کشورهای جهان می‌توانند با کمترین مشکل خود را با این تغییرات وفق دهند، شرایط خاص ایران- به‌ویژه به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی- سبب می‌شود که اجرای این قوانین چالش‌هایی جدی و چندبعدی برای اکوسیستم فناوری کشور ایجاد کند. گوگل در چارچوب سیاست‌های تازه خود، دو محور اساسی را دنبال میکند: محدودیت دسترسی به مجوزهای حساس در اپلیکیشن‌ها و الزام به احراز هویت رسمی توسعه‌دهندگان اندروید.
محدودیت دسترسی به مجوزهای حساس
یکی از مهم‌ترین تغییرات این است که اپلیکیشن‌هایی که خارج از فروشگاه رسمی گوگل(Google Play Store) نصب می‌شوند، دیگر به‌طور پیش‌فرض امکان دسترسی به برخی مجوزهای حساس مانند خواندن پیامک‌ها و سرویس‌های دسترسی‌پذیری
(Accessibility Services) را نخواهند داشت. برای فعال‌سازی چنین دسترسی‌هایی، کاربر باید فرآیندی چندمرحله‌ای و نسبتا پیچیده را در تنظیمات گوشی طی کند. این تصمیم عملا به معنای قرار دادن یک مانع عمدی در برابر کاربران است تا از اعطای ناخواسته مجوزهای حیاتی جلوگیری شود. گوگل استدلال میکند که این اقدام برای جلوگیری از کلاهبرداری‌های مالی، فیشینگ و سوءاستفاده از اطلاعات خصوصی کاربران ضروری است.
الزام به احراز هویت رسمی توسعه‌دهندگان
سیاست دیگر گوگل، ایجاد لایه‌ای نظارتی برای شفافیت بیشتر است. براساس این قانون تمام توسعه‌دهندگان اندرویدی باید فرآیند احراز هویت رسمی را پشت سر بگذارند. به عبارت دیگر گوگل دیگر پذیرای حساب‌های ناشناس یا توسعه‌دهندگان بدون هویت تاییدشده نخواهد بود. این اقدام به‌طور مستقیم جلوی فعالیت حساب‌های جعلی و انتشار اپلیکیشن‌های مشکوک را می‌گیرد.
پیامدهای فنی و امنیتی
در نگاه نخست این سیاست‌ها از منظر امنیتی کاملا قابل‌دفاع به‌نظر می‌رسند. اندروید سال‌ها به‌دلیل ماهیت متن‌باز و امکان نصب اپلیکیشن از منابع ناشناس، بستری آسیب‌پذیرتر نسبت‌به رقیب خود، iOS محسوب می‌شود. با اعمال محدودیت‌های تازه، گوگل عملا سطح ایمنی کاربران را افزایش داده و احتمال بروز حملات بدافزاری یا سوءاستفاده‌های مالی را کاهش می‌دهد. با این حال در کنار مزایای امنیتی، پیامدهای فنی متعددی نیز متوجه توسعه‌دهندگان خواهد شد. اپلیکیشن‌هایی که به هر دلیلی نیازمند دسترسی به پیامک‌ها یا سرویس‌های دسترسی‌پذیری هستند، اکنون با مانع بزرگی روبه‌رو می‌شوند. به عنوان مثال بسیاری از اپلیکیشن‌های بانکی یا خدماتی در ایران برای تایید هویت کاربر نیازمند خواندن پیامک‌های حاوی رمز یکبارمصرف(OTP) هستند. محدودیت جدید می‌تواند این فرآیند را پیچیده‌تر کرده یا حتی آن را غیرممکن کند.
تاثیر بر توسعه‌دهندگان و مارکت‌های ایرانی
ایران سال‌هاست که به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی دسترسی مستقیمی به خدمات گوگل ندارد. توسعه‌دهندگان ایرانی نمی‌توانند به‌سادگی اپلیکیشن‌های خود را در گوگل‌پلی منتشر کنند و همین امر باعث شکل‌گیری فروشگاه‌های بومی مانند «کافه‌بازار» و «مایکت» شده است. این مارکت‌ها نقشی حیاتی در عرضه اپلیکیشن‌ها و گردش مالی صنعت دیجیتال ایران ایفا می‌کنند. سیاست‌های جدید گوگل اما وضعیت را برای این مارکت‌ها و توسعه‌دهندگان ایرانی دشوارتر میکند. الزام به احراز هویت رسمی در شرایطی مطرح می‌شود که بسیاری از برنامه‌نویسان ایرانی به دلیل تحریم‌ها امکان ارائه مدارک شناسایی معتبر و مورد تایید گوگل را ندارند. این بدان معناست که انتشار مستقیم اپلیکیشن در بستر جهانی اندروید بیش از پیش برای آنها غیرممکن خواهد شد. از سوی دیگر محدودیت‌های مربوط به مجوزها فشار مضاعفی بر مارکت‌های داخلی وارد میکند. اپلیکیشن‌هایی که از این فروشگاه‌ها دانلود و نصب می‌شوند، برای دریافت مجوزهای حیاتی باید موانع فنی و روانی بیشتری را در میان کاربران پشت سر بگذارند. این موضوع می‌تواند اعتماد کاربران را کاهش دهد و به افت شدید میزان نصب اپلیکیشن‌های بومی بینجامد.
پیامدهای اقتصادی و اجتماعی
تاثیر سیاست‌های تازه گوگل فقط به مسائل فنی محدود نمی‌شود بلکه پیامدهای اقتصادی و اجتماعی مهمی هم دارد. اول از همه این تغییرات می‌تواند فرصت‌های شغلی بسیاری را از بین ببرد. هزاران برنامه‌نویس ایرانی که به‌صورت مستقل یا در قالب استارتاپ‌های کوچک فعالیت می‌کنند، برای ادامه کارشان با مشکل جدی روبه‌رو خواهند شد. محدودیت‌های جدید توان رقابتی آنها را پایین آورده و بسیاری را تا مرز تعطیلی می‌برد. از طرف دیگر فروشگاه‌های داخلی که طی سال‌های گذشته جایگزین گوگل‌پلی شده بودند، اکنون با موانع تازه‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این شرایط می‌تواند پایه‌های مدل کسب‌وکارشان را سست کند و جایگاه‌شان در بازار را به خطر بیندازد. مشکل بعدی انزوای بیشتر اکوسیستم فناوری ایران است. چون توسعه‌دهندگان ایرانی امکان احراز هویت رسمی ندارند، عملا از حضور در بازار جهانی محروم می‌شوند. این موضوع نه‌تنها به ضرر تولیدکنندگان نرم‌افزار است بلکه کاربران ایرانی را هم از بسیاری خدمات روز دنیا دور میکند. در نهایت اعتماد عمومی به اپلیکیشن‌های بومی هم تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. وقتی کاربران برای فعال‌سازی مجوزهای خاص با مراحل پیچیده روبه‌رو شوند، ممکن است فکر کنند که مشکل از اپلیکیشن‌های داخلی است و آنها را ناامن یا بی‌کیفیت بدانند درحالیکه ریشه این مشکل در سیاست‌های جهانی گوگل و محدودیت‌های بین‌المللی است.
ارتباط با تحریم‌ها و ابعاد حقوقی
بخش عمده دشواری‌های ناشی از سیاست‌های جدید گوگل، به شرایط خاص ایران و تحریم‌های بین‌المللی بازمی‌گردد. در بسیاری از کشورها توسعه‌دهندگان می‌توانند با ارائه مدارک هویتی معتبر، فرآیند احراز هویت را بدون مشکل پشت سر بگذارند اما در ایران نه‌تنها این امکان وجود ندارد بلکه محدودیت‌های بانکی و حقوقی نیز مانع هرگونه تعامل مستقیم با گوگل می‌شود. از منظر حقوقی این وضعیت مصداقی از «سدهای مضاعف» است یعنی درحالیکه تحریم‌ها پیشتر دسترسی ایران را به خدمات جهانی دشوار کرده‌اند، سیاست‌های تازه گوگل لایه‌ای دیگر از محدودیت را بر این سدها افزوده است. نتیجه چنین وضعیتی، محرومیت گسترده‌تر جامعه فناوری ایران از مشارکت در اقتصاد دیجیتال جهانی خواهد بود.
در مجموع سیاست‌های امنیتی و نظارتی جدید گوگل، اگرچه در نگاه اول اقدامی ضروری برای افزایش شفافیت و ایمنی کاربران اندروید است اما در عمل برای کشوری مانند ایران پیامدهایی بسیار پیچیده و چندوجهی به‌دنبال دارد. محدودیت دسترسی به مجوزهای حساس و الزام به احراز هویت رسمی، دو ستون اصلی این سیاست‌ها هستند اما همین ستون‌ها برای توسعه‌دهندگان و مارکت‌های ایرانی به دیواری بلند تبدیل می‌شوند که عبور از آن تقریبا غیرممکن است. در شرایطی که تحریم‌های بین‌المللی سال‌هاست دسترسی ایران به زیرساخت‌های جهانی فناوری را محدود کرده‌اند، اقدامات جدید گوگل این انزوا را عمیق‌تر میکند. نتیجه نهایی، کاهش توان رقابت‌پذیری توسعه‌دهندگان ایرانی، تهدید موجودیت مارکت‌های بومی و در نهایت تضعیف اکوسیستم دیجیتال کشور خواهد بود؛ محدودیتی که اگر تدبیری جدی برای مواجهه با آن اندیشیده نشود، پیامدهای بلندمدتی بر آینده فناوری و اقتصاد دیجیتال کشور برجای خواهد گذاشت.
