5 - 12 - 2023
انتقاد شدید عضو مجمع تشخیص از مغالطه یارانه پنهان
تسنیم- پرویز داوودی اقتصاددان در دانشکده علوم سیاسی و اقتصادی دانشگاه شهید بهشتی ابعاد گوناگون و مبانی نظری حوزه پرچالش «یارانه پنهان-مالیات پنهان» را بررسی و تبیین کرد. وی مفهوم «یارانه پنهان» را از اساس مردود میداند.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، در این جلسه که به دعوت انجمن علمی گروه اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی و با حضور جمعی از اساتید و صاحبنظران و دانشجویان تشکیل شد، این حوزه جهتساز و کلیدی، که پایه سیاستگذاریهای کلیدی و راهبردی در حوزههای گوناگون قرار میگیرد، توسط این استاد باسابقه علوم اقتصادی مورد دقت و بررسی قرار گرفت.
الزامات سیاستگذاری در اقتصاد
داوودی در ابتدا با تبیین الزامات تحلیل در حوزههای انسانی و تفاوتهای ماهوی آنها با علوم طبیعی و ریاضی خاطرنشان کرد: شما در علوم ریاضی و تجربی با رویدادهایی مواجه هستید که نوعا کمی هستند و با قوانین فیزیکی و طبیعی توجیه میشوند و لذا قابل پیشبینی هستند، ولی وقتی وارد سیاستگذاری در حوزه علوم انسانی بشوید، در واقع با انسانها یا نهادهای انسانی و اجتماعی مواجه هستید که در آنها عوامل کیفی غالب هستند تا عوامل کمی. همچنین از جهت دیگر با ارتباطات بین انسانها مواجه هستید، ضمن اینکه انسانها اختیار دارند و رفتارشان تغییر میکند. بنابراین کنش و واکنش انسانها نسبت به یک سیاستگذاری و اثر واقعی آن ممکن است برای سیاستگذار کاملا ناآشنا و غیرقابل پیشبینی باشد. در این شرایط طبعا ممکن نیست که صرفا با کمی کردن و دیدن روابط ریاضی تمام ابعاد مطلب را توجیه کنیم.
وی در همین زمینه اضافه کرد: برای مثال سیاستگذار حجم پول را یا دستمزد کارگران را برای اهدافی افزایش میدهد، اما وقتی انجام داد ممکن است افراد تصمیم دیگری اتخاذ کنند و شرایط دیگری رقم بخورد که پیشبینی و مطلوب سیاستگذار نبوده است، زیرا عوامل بیشماری وجود دارد و شرایط مانند ریاضی و فیزیک و علوم طبیعی قابل پیشبینی نیست، لذا ما میگوییم در اینجا سیاستگذار بیش از اینکه عالم باشد باید هنرمند باشد. یعنی باید ضمن اینکه به عوامل اولیه مشرف باشد، باید بتواند مانند یک نقاشی فاخر و منعطف صورتگری کند، نه اینکه مثلا خط نقاشی را با فرمول یا مثلا صرفا ۴۵ درجه، مطابق آنچه در کلاس آموزش دیده، نقاشی را دربیاورد. البته بدون اشراف علمی هم ممکن نیست. سیاستگذار باید ضمن اشراف علمی تخصصی و احاطه بر علوم مرتبط و شناخت اجتماع، هنرمند هم باشد. حتی ممکن است فرد کارشناس ارشد یا دکتری اقتصاد داشته باشد، اما هنرمند نباشد و نتواند سیاستگذاری درستی انجام دهد.
آیا افزایش نقدینگی حتما به تورم منجر میشود؟
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به تعریف نقدینگی و اهمیت آن در اقتصاد، شاهبیت سیاستگذاری پولی را بحث نقدینگی دانست و گفت: خلق نقدینگی دو جزء دارد که یک بخش آن مطابق قانون در انحصار بانک مرکزی است و جزء دیگر را بانکها انجام میدهند. من اینجا روی مفهومی از پول دست میگذارم که ما را به سمت یارانه پنهان هدایت میکند.
وی در ادامه با تبیین رابطه مقداری (MV = PQ) طرف چپ را عمدتا نماینده طرف تقاضا و طرف راست را نماینده طرف عرضه دانست و خاطرنشان کرد: با بالا رفتن نقدینگی، چنانچه در اقتصاد تنگنا داشته باشیم و ظرفیت تولید بیش از آن شرایط وجود نداشته باشد (اصطلاحا عرضه هرچه عمودیتر باشد) تولید افزایش نخواهد یافت و طبعا قیمت بالا خواهد رفت، اما اگر ظرفیتهای تولید امکان افزایش داشته باشد (اصطلاحا منحنی عرضه هرچه افقیتر باشد) با افزایش نقدینگی، تولید افزایش مییابد و طبعا قیمتها ثابت خواهد ماند. در شرایطی هم بسته به ظرفیتهای اقتصادی، هردو حالت را با نسبتهای متفاوت داریم.
وی نتیجه گرفت: بنابراین اینکه افزایش نقدینگی موجب تورم بشود یا نه، به ساختارهای ما بستگی دارد.
حق آقایی، حق سلطه یا حقالضرب
این عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی در ادامه برای رسیدن به مفهوم «مالیات پنهان» مفهوم «حقالضرب» را بررسی کرد.
وی گفت: اگر در کل جامعه فقط ۱۰ واحد کالا و ۱۰ واحد پول داشته باشیم، بهطور متوسط قیمت هر کالا، یک واحد پول خواهد بود. اگر بانک مرکزی ۱۰ واحد جدید و اضافه پول انتشار دهد، و میزان عرضه کالا هم همان ۱۰ واحد بماند، سپس دولت بهعنوان متقاضی در اقتصاد وارد شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ طبعا ما اینجا ۲۰ واحد پولی و ۱۰ واحد کالا داریم و اینجا بهطور متوسط قیمت کالاها دو واحد پولی خواهد بود. در این شرایط افراد قبلی، نصف قبل، قدرت خرید خواهند داشت و لذا نصف شرایط قبل کالا نصیبشان میشود، و ۵ واحد از ۱۰ واحد کالا را بانک مرکزی خواهد برد! با نشر پول چون میزان کالا ثابت بوده، ناشر پول نصف کالاها و نصف قدرت خرید جامعه را به خود اختصاص داده است.
مالیات پنهان
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام خاطرنشان کرد: با این مکانیسم اصطلاحا میگویند ۵ نفر اول، مالیات پنهان یا مالیات تورمی به بانک مرکزی دادهاند. این مبنای نظری «مالیات پنهان» است.
داوودی ادامه داد: البته حالت دیگری هم داریم؛ اینکه ظرفیتهای خالی و آمادهبهکار در تولید کالا داشته باشیم، و ورود نقدینگی اضافه، به تولید مضاعف و متناسب با رشد نقدینگی منتهی شود. در این شرایط افزایش قیمت نداریم. ناشر پول گرچه در اینجا میزان تولید اضافه بر قبل را به خود اختصاص خواهد داد، و این باز مصداق مالیات پنهان هست، اما «مالیات تورمی» نیست. حالت بین این دو حالت هم ممکن است، که بخشی از کالاها را ناشر پول بگیرد و مقادیری هم قیمت بالا برود. دقت کنید کسی که حق آقایی دارد و مردم به او اعتماد میکنند، میتواند مالیات پنهان بگیرد.
آیا دولت مجاز است مالیات پنهان بگیرد؟
معاون اول اسبق رییسجمهوری مجاز بودن یا نبودن بانک مرکزی به گرفتن یارانه پنهان را در قالب یک تحلیل ارزشی اینگونه بیان کرد: قضاوت درباره جواز مالیات پنهان وقتی میسر است که ببینیم آن مالیات را صرف منافع عامه کرده است یا خیر. یعنی بدوا نه میتوانیم آن را بپذیریم و نه میتوانیم آن را مردود اعلام کنیم. برای مثال در زمان جنگ، دولتها برای تامین مخارج جنگ پول زیادی وارد جامعه میکنند و یکسری از منابع واقعی جامعه را «برای حفظ امنیت» به دولت اختصاص میدهند. خب، اینجا توجیه دارد، اما اگر صرف کارهای غیرقابل قبول و لوکس شده باشد، توجیه ندارد.
پس صِرف افزایش قیمت از طرف دولت، برای تحلیل مفید بودن یا نبودن آن کافی نیست و باید یک قضاوت ارزشی داشته باشیم. این صاحبنظر علوم اقتصادی در ادامه با اشاره به اینکه یارانه پنهان عمدتا درباره انرژی و سوخت و کالاهای اساسی مطرح میشود، گفت: افرادی که یارانه پنهان را مطرح میکنند چه میگویند؟ میگویند نسبت به قیمتهای تعدیلشده جدید، قیمت کالاهای اساسی کم است، لذا دولت دارد لطف میکند و کالاهای اساسی یا بنزین و موارد دیگر را ارزان نگه میدارد و از این باب منتی بر مردم دارد!
وی با انتقاد صریح از ناقص بودن این دیدگاه تاکید کرد: آقایان نمیگویند پیشتر یک قیمت نرمال و تعادلی دیگری وجود داشته، آن قیمت با نقص عملکرد دولت افزایش پیدا کرده و به قیمت جدید رسیده، و از وسط ماجرا شروع به روایت و تحلیل میکنند. نمیگویند مثلا نرخ ارز را اشکالات دولتها بالا برده، اما مدعی میشوند که قیمت بنزین نسبت به قیمتهای خارجی یا اروپا یا فوب خلیجفارس پایین است. سادهانگارانه و با ادعا و منت برای مردم محاسبه هم میکنند که داریم «فلانقدر ه. م. ت.» به شما یارانه پنهان میدهیم!
کلید مغالطه «یارانه پنهان»: تحلیل بازار ارز
این اقتصاددان در اشکال اساسی مغالطه یارانه پنهان گفت: دقت کنید در بحث یارانه پنهان، ابتدا دولتها که حق آقایی دارند، نقدینگی و مقدار پول را افزایش داده و در واقع از مردم در ابتدا مالیات گرفته، سپس مدعیِ دادن یارانه پنهان در سطح جدیدی از قیمتهایی هستند که خود ایجاد کردهاند!
وی افزود: یک تحلیل ارزشی روی قیمت باید داشته باشیم، صرف افزایش قیمت نمیتواند ملاک جواز یا عدم جواز باشد. درحقیقت باید ببینیم قیمت نرمال و حقیقی کدام است، قیمت اولیه یا ثانوی. این هم از تحلیل باید و نباید قیمت ارز بهدست میآید. قیمت ۷۰ سنت بنزین را روی چه عدد تبدیلی ضرب میکنند که قیمت ریالی بنزین بهدست بیاید؟
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در موضوع آنالیز اشکالات جهش نرخ ارز گفت: با بالا رفتن قیمت ارز، ضمن افزایش قیمت کالاهای صادراتی مانند پسته، با افزایش قیمت کالاهای وارداتی واسطهای هم مواجه میشویم. با این شرایط شرکتهای تولیدی برای تامین سرمایهدرگردش بالاتر ناچار هستند وام بیشتری بگیرند، یعنی حجم پول افزایش پیدا میکند. ضمن اینکه کالاهای مکمل نیز افزایش پیدا خواهند کرد و بهصورت خلاصه، با بالا رفتن نرخ برابری ارز، تمام قیمتها بالا خواهند رفت.
وی در تحلیل آرایش بازار مختلشده ارزی ادامه داد: به بازار ارز نگاه میکنیم. بازیگران آن چه کسانی هستند؟ اولا شرکتهای بزرگ و بانکهای بزرگ و واردکنندگان و صادرکنندگان بزرگ و قاچاقچیها ۷۰درصد این بازار را در اختیار دارند و بازیسازان اصلی این میدان هستند. همینطور بازارهای موازی مانند هرات و سلیمانیه و غیره هم بازار ما را تحتتاثیر قرار میدهند. سفتهبازان داخلی بزرگ هم هستند مثلا شرکت مس قیمت ریالی محصولش را بلافاصله با بازارهای فراملی و قیمت ارز آزاد تنظیم میکند. اینطور است که سهام فلان بانک ناشی از افزایش نرخ ارز ۵۴همت سود میکند.
وی پرسید: آیا بازیگران بازار ارز ما مطابق نظریههای اقتصادی صادرکنندگان و واردکنندکان واقعی و کوچک هستند که بازار را با عرضه و تقاضا اداره میکنند؟ واضح است که این بازار سالم نیست و انحصارات و اشکالات دیگر بر آنها حاکم است. داوودی با انتقاد از مکانیسم بازار ارز اضافه کرد: حالا که چنین کنشگرهایی مانند انحصار و قاچاقچی و سفتهباز، نرخ ارز را چندین برابر کردهاند، چگونه تحلیل کنیم؟ بگوییم کدام قیمت نرمال و اصل است؟ بگوییم چنین بازار مختلشدهای اشکالی ندارد؟ بگوییم بازار نرخ را تعیین میکند؟! این مثل شرایط جنگ است که مصلحت عمومی است یا باید جلوی آن گرفته شود؟
وی اضافه کرد: حالا که چنین شرایطی داریم میتوانیم مدعی شویم و بر مردم منت بگذاریم که دارم به تو یارانه پنهان میدهم؟!
دو اشکال کلیدی دیگر مغالطه یارانه پنهان
این استاد باسابقه اقتصاد با بیان اینکه بعد از دفاع مقدس لااقل ۵ نوبت با این مکانیسم افزایش قیمت، تلاش کردید شرایط را اصلاح کنید، اما ابدا شرایط به سمت اصلاح حرکت نکرده، گفت: دلیلعدم اصلاح این است که موتور محرک افزایش نرخ ارز هنوز وجود دارد، سفتهباز و قاچاقچی و شرکتهای بزرگ و بانکهای بزرگ و فشار خارجی هنوز وجود دارند.
وی ادامه داد: فرض کنیم برای اصلاح قیمتی و حل مشکل، نرخ ارز را باز هم افزایش دادیم. چه اتفاقی خواهد افتاد؟ مثلا شما در ابتدای دولت فعلی ارز ۴۲۰۰ را به ۲۸۵۰۰ رساندید که مشکل حل شود. آیا شد؟ ارز ۵۰ هزار تومانی بهوجود آمد؛ باز میگویید یارانه پنهان داریم. باز قیمت را میبرید بالا که اصلاح شود، باز پلکانی افزایش مییابد و متوقف نمیشود. در هر پله هم دعوا همان دعواست، رانت همان رانت است، فقط سطح آن روی نرخ بالاتر ارتقا پیدا کرده است.
وی افزود: این افزایش نرخ یک اشکال بزرگتر هم دارد؛ تورم ساختاری ما از ۲۰درصد آمده روی ۴۰درصد، یعنی با افزایش متناوب نرخ ارز تورم را گسترش دادهایم. با این مکانیسم فشاری که به طبقات پایین میآید غیرقابل جبران است.
داوودی نتیجه گرفت: مفهوم «یارانه پنهان» در اقتصاد ما، به دلیل پشت صحنه بازار ارز است که بههیچعنوان قابل قبول و قابل توجیه نیست.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد