الزام گذار از بوروکراسی فرسایشی

جهان صنعت- بر کسی پوشیده نیست که در سیستم اقتصادی ایران، بخش‌خصوصی به جایگاه و حق خود نرسیده و سهم آن از اقتصاد بسیار کمتر از آن چیزی است که باید باشد. هدف ذاتی اتاق‌های بازرگانی، مطالبه‌گری از بخش‌خصوصی، تسهیل تعاملات با دولت و بالا بردن قدرت بخش‌خصوصی در چانه‌زنی با دیگر نهاد‌های کشور است. متاسفانه در اینجا نیز مانند دیگر نهاد‌ها و بخش‌های کشور بوروکراسی‌های پیچیده و روند فرسایشی اداری مانع از تحقق کامل اهداف اتاق بازرگانی و مطالبه‌گری تمام و کمال آن به نیابت از بخش خصوصی شده است.

امروزه کشور درگیر چالش‌های پیچیده‌ای است که ادامه کار فعالان بخش‌خصوصی را مشروط به تصمیم‌گیری‌های به‌موقع و اجرای هرچه سریع‌تر آنها ساخته و همین موضوع مهر تاییدی بر الزام چابک‌سازی هرچه سریع‌تر اتاق‌های بازرگانی است. در ادامه این گزارش در دو یادداشت از روسای اتاق‌های زنجان و شهرکرد بیشتر به این موضوع خواهیم پرداخت.

۷ اقدام راهبردی

به‌گزارش روابط عمومی اتاق ایران، دبیر اتاق زنجان، هفت اقدام راهبردی برای چابکی و توسعه خدمت محور اتاق‌های بازرگانی را برشمرد و بر بازنگری ساختارها و فرآیندها، سرمایه‌گذاری در فناوری، توسعه خدمات ارزش‌افزا و تمرکز بر آموزش اعضا تاکید کرد.

متن کامل این یادداشت به این شرح است: در عصر تحولات پرشتاب جهانی و پیچیدگی‌های فزاینده اقتصادی، نقش اتاق‌های بازرگانی فراتر از یک نهاد صنفی صرف رفته و به قلب تپنده تعامل میان دولت و بخش‌خصوصی و کاتالیزور توسعه اقتصادی بدل شده است. برای ایفای موثر این نقش در شرایط امروزی، چابک‌سازی و توسعه خدمت‌محور، نه یک انتخاب بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای اتاق‌های بازرگانی کشور به‌شمار می‌آید.

اقتصاد امروز ایران با چالش‌هایی نظیر نوسانات ارزی، تحریم‌ها، موانع تولید، و نیاز به افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری دست و پنجه نرم می‌کند. در چنین بستری، اتاق‌های بازرگانی باید به‌سرعت به تغییرات محیطی واکنش نشان دهند، نیازهای متغیر اعضا را شناسایی کرده و خدمات نوآورانه و متناسب با این نیازها را ارائه دهند. چابک‌سازی به معنای حذف بوروکراسی‌های زاید، کوتاه کردن فرآیندها، افزایش سرعت تصمیم‌گیری و استفاده بهینه از منابع است. یک اتاق چابک می‌تواند از فرصت‌ها استفاده کرده و تهدیدها را به حداقل برساند.

توسعه خدمت‌محور نیز به این معناست که اتاق‌ها از رویکرد صرفا «سازمانی» به رویکرد «مشتری‌محور» (اعضا) روی آورند. این یعنی تمرکز بر ارائه خدماتی که ارزش‌افزوده واقعی برای کسب‌وکارها ایجاد کند، از مشاوره‌های تخصصی گرفته تا تسهیل صادرات و واردات، ارائه اطلاعات به‌روز اقتصادی، آموزش‌های کاربردی و حمایت از کارآفرینی. در واقع، بقا و بالندگی اتاق‌ها در گرو میزان رضایت‌مندی و تاثیری است که بر رشد اعضای خود دارند.

سرفصلی مهم از فعالیت‌های اتاق‌های بازرگانی

در دوره کنونی که چابک‌سازی و توسعه خدمت‌محور در قالب سرفصل مهمی از فعالیت‌های اتاق‌های بازرگانی مورد توجه قرار گرفته است، نقش اتاق‌ها در پیگیری و مطالبه‌گری حقوق فعالان اقتصادی بیش از پیش اهمیت می‌یابد. این رویکرد تنها به‌معنای ارائه خدمات نوین و تسهیلگر نیست بلکه باید با تمرکز بر رفع موانع موجود بر سر راه تولید، سرمایه‌گذاری و تجارت، به یک مطالبه‌گری فعالانه و مستمر تبدیل شود. اتاق‌ها باید با شناسایی دقیق مشکلات از کف بازار و صنعت، این دغدغه‌ها را به زبان قانون و اقتصاد ترجمه کرده و به گوش تصمیم‌گیران دولتی برسانند و تا حصول نتیجه نهایی پیگیر باشند. این فرآیند، نه‌تنها به بهبود محیط کسب‌وکار کمک می‌کند بلکه موجب تقویت اعتماد متقابل میان بخش‌خصوصی و نهادهای حاکمیتی خواهد شد.

چابک‌سازی اتاق‌های بازرگانی باید به تسهیل مسیر مطالبه‌گری منجر شود. این یعنی ایجاد کانال‌های ارتباطی شفاف و دسترسی‌پذیر برای اعضا جهت طرح مشکلات، تحلیل سریع و کارشناسی آنها و ارائه راه‌حل‌های عملی به دستگاه‌های ذی‌ربط. یک اتاق چابک، در کنار ارائه مشاوره‌های تخصصی و خدمات آموزشی، باید به یک «وکیل حقوقی» قوی برای فعالان اقتصادی تبدیل شود که با بهره‌گیری از دانش حقوقی، اقتصادی و اجرایی، برای احقاق حقوق اعضای خود از هیچ تلاشی فروگذار نکند. این نقش مطالبه‌گرانه، شامل پیگیری اصلاح قوانین و مقررات مزاحم، تسهیل فرآیندهای گمرکی و مالیاتی و دفاع از منافع بخش‌خصوصی در برابر تصمیمات دولتی بوده که ممکن است به فعالیت‌های اقتصادی آسیب برساند.

در نهایت، توسعه خدمت‌محور و چابک‌سازی اتاق‌ها بدون پیگیری جدی و مطالبه‌گری موثر حقوق فعالان اقتصادی، ناقص خواهد ماند. این دو مفهوم لازم و ملزوم یکدیگرند چراکه خدمات نوین باید ابزاری برای تسهیل مطالبه‌گری باشند و مطالبه‌گری نیز به نوبه خود، راه را برای ارائه خدمات بهتر و متناسب با نیازهای واقعی هموار می‌سازد. اتاق‌های بازرگانی باید خود را به‌عنوان سنگر مستحکم بخش خصوصی در برابر موانع و بوروکراسی‌ها معرفی کنند و با عزمی راسخ، نه‌تنها تسهیلگر که پیشرو در احقاق حقوق اقتصادی باشند. این رویکرد پویایی و ثبات را به اقتصاد ملی هدیه خواهد کرد.

تجربیات موفق جهانی

بررسی عملکرد اتاق‌های بازرگانی موفق در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، الگوهای ارزشمندی را پیش‌روی ما قرار می‌دهد.

آلمان: اتاق‌های صنعت و تجارت آلمان:(DIHK) اتاق‌های آلمان نمونه بارز چابکی و خدمت‌محوری هستند. آنها نقش بسیار پررنگی در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای (Dual System)ایفا می‌کنند، به‌طوری‌که بسیاری از استانداردهای آموزشی صنعتی توسط اتاق‌ها تعیین و اجرا می‌شود. همچنین خدمات مشاوره‌ای آنها در حوزه‌های صادرات، نوآوری و حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط(SMEs) بسیار قوی است. فرآیندهای تصمیم‌گیری در این اتاق‌ها بسیار منعطف و مبتنی بر نیازهای روز صنعت است.

کره جنوبی: اتاق بازرگانی و صنعت کره (KCCI): این اتاق‌ها به‌دلیل تمرکز بر تحقیق و توسعه(R&D) و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان شهرت دارند. آنها با ایجاد پل ارتباطی میان دانشگاه‌ها و صنعت و ارائه تسهیلات برای نوآوری، به چابک‌سازی اقتصاد ملی کمک می‌کنند. ارائه خدمات آنلاین و پلتفرم‌های دیجیتال برای دسترسی آسان اعضا به اطلاعات و خدمات، از ویژگی‌های بارز آنهاست.

سنگاپور: اتاق بازرگانی و صنعت سنگاپور (SCCI): این اتاق بر تسهیل تجارت بین‌الملل و ارائه خدمات یکپارچه به شرکت‌ها در ورود به بازارهای جهانی تمرکز دارد. فرآیندهای آنها بسیار ساده و کارآمد است و با بهره‌گیری از فناوری، خدمات مشاوره‌ای و اطلاعات بازار را به‌سرعت در اختیار اعضا قرار می‌دهند. تمرکز بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ارائه بسته‌های حمایتی هدفمند نیز از جمله نقاط قوت آنهاست.

مسیر پیش‌رو برای اتاق‌های بازرگانی سراسر ایران

برای دستیابی به چابکی و توسعه خدمت‌محور در اتاق‌های بازرگانی سراسر کشور، پیشنهاد می‌شود بر محورهای زیر تمرکز شود.

۱- بازنگری ساختارها و فرآیندها: شناسایی و حذف موانع بوروکراتیک داخلی، تفویض اختیار بیشتر به کمیته‌های تخصصی و کوتاه‌کردن فرآیندهای تصمیم‌گیری.

۲- سرمایه‌گذاری در فناوری و دیجیتالی‌سازی: توسعه پلتفرم‌های آنلاین برای ارائه خدمات به اعضا، برگزاری وبینارها و رویدادهای مجازی و تحلیل داده‌ها برای درک عمیق‌تر نیازهای بازار.

۳- توسعه خدمات ارزش‌افزا و تخصصی: فراتر رفتن از خدمات سنتی و ارائه مشاوره‌های عمیق در حوزه‌های حقوقی، مالی، بازاریابی بین‌المللی، نوآوری، و توسعه پایدار. تشکیل و تقویت کمیته‌های تخصصی با حضور کارشناسان و خبرگان، گامی حیاتی در این راستاست.

۴- تقویت ارتباط با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی: ایجاد پل ارتباطی قوی‌تر میان دانش و صنعت برای حل مسائل و توسعه محصولات و خدمات جدید.

۵- تمرکز بر آموزش و توانمندسازی اعضا: برگزاری کارگاه‌های آموزشی با محوریت مهارت‌های مورد نیاز کسب‌وکارهای امروز، از جمله دیجیتال مارکتینگ، مدیریت ریسک و صادرات.

۶- شبکه‌سازی فعال و پایدار: ایجاد فرصت‌های بیشتر برای تعامل اعضا با یکدیگر و با بازیگران کلیدی دولتی و بین‌المللی.

۷- اندازه‌گیری مستمر رضایت اعضا: استفاده از مکانیسم‌های بازخورد مستمر برای ارزیابی کیفیت خدمات و بهبود آنها.

چابک‌سازی و توسعه خدمت‌محور، نه‌تنها اتاق‌های بازرگانی را قدرتمندتر می‌سازد بلکه توانایی آنها را در یاری ‌رساندن به فعالان اقتصادی برای عبور از چالش‌ها و دستیابی به رشد پایدار، به‌طور چشمگیری افزایش خواهد داد. این مسیر، مستلزم تعهد، نوآوری و همکاری بی‌وقفه تمامی اتاق‌ها در سراسر کشور است.

ارتقای اثربخشی و نفوذ اتاق‌های بازرگانی و تقویت بخش خصوصی

سیدمرتضی فیاضی، رییس اتاق شهرکرد نیز در یادداشت خود با اشاره به سه محور اساسی برای ایفای نقش موثرتر در زیست‌بوم اقتصادی نوشت: با بررسی روند رو به رشد اتاق‌های بازرگانی پیشرو در مسیر توسعه در دنیا، درمی‌یابیم که اتاق‌هایی موفق‌تر بوده‌اند که «تصمیم‌گیری به‌موقع» و «اقدام هوشمندانه» را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار داده‌اند.

در شرایطی که اقتصاد کشور با چالش‌های متعددی از جمله نوسانات سیاستی، ضعف زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری، مهاجرت نیروی کار، ناترازی‌های مختلف و رکود تولید مواجه است، نقش اتاق‌های بازرگانی به‌عنوان نهادهایی که به‌عنوان صدای بخش‌خصوصی شناخته می‌شوند، بیش از هر زمان دیگری در بازتعریف مسیر توسعه‌ و لزوم حرکت به‌سوی تصمیم‌سازی ساختاری، حکمرانی داده‌محور، چابکی و آینده‌نگری اهمیت یافته است.

اتاق‌های بازرگانی امروزه و در عصر فناوری اطلاعات و تغییرات سریع، بیش از هر زمان دیگر نیازمند توسعه و پیاده‌سازی «راهکارهای عملی و نوآورانه» هستند تا بتوانند پاسخگوی «نیازهای واقعی و راهبردی» فعالان اقتصادی بوده و زمینه‌ساز ساختن «آینده‌ای پایدار و شکوفاتر» برای کشور باشند.

۲ رویکرد محوری

در همین راستا، «چابکی» و «توسعه خدمت‌محور»، دو رویکرد محوری هستند که به‌طور قابل‌توجهی قادر هستند اثربخشی و نفوذ اتاق‌های بازرگانی را در حمایت از بخش‌خصوصی تقویت ‌کنند. اتخاذ و توسعه این دو رویکرد می‌تواند اتاق‌های بازرگانی را به بازیگرانی راهبردی در توسعه اقتصادی و سیاستگذاری تبدیل نماید.

از مهم‌ترین دلایلی که چرا اتاق‌های بازرگانی باید به‌سمت چابک‌سازی سازمانی حرکت کنند، می‌شود به موارد ذیل اشاره کرد.

– پاسخ سریع به تغییرات: چابکی به اتاق‌ها امکان می‌دهد تا در برابر تغییرات سریع محیط اقتصادی، قوانین و بازارها واکنش سریع و موثر نشان دهند و حمایت به‌موقع از کسب‌وکارها را تضمین نمایند.

-کاهش بوروکراسی: ساده‌سازی فرآیندهای داخلی و کاهش پیچیدگی‌های اداری موجب تسریع در تصمیم‌گیری و ارائه خدمات به اعضا و فعالان اقتصادی شده و بهره‌وری عملیاتی اتاق‌ها را افزایش می‌دهد.

– بهینه‌سازی استفاده از منابع: اتاق‌های بازرگانی چابک، توانمندی خود را در تخصیص منابع محدود به حوزه‌های اولویت‌دار و فرصت‌های نوظهور بهبود می‌بخشند و این امر به ارتقای اثربخشی اقدامات منجر می‌شود.

توسعه خدمت‌محور در اتاق‌های بازرگانی باید به چه سمت‌وسویی باشد؟

– تمرکز بر نیازهای واقعی اعضا و بخش‌خصوصی: اتکا به رویکرد خدمت‌محور باعث می‌شود اتاق بر شناسایی دقیق و پاسخگویی به نیازهای حیاتی و استراتژیک ذی‌نفعان خود تمرکز کند و خدمات هدفمندتر و کاربردی ارائه نماید.

– افزایش اعتماد و سطح رضایت‌مندی اعضا و بخش‌خصوصی: ارائه خدمات تخصصی، به‌روز و هدفمند، موجب جلب اعتماد بیشتر اعضا و ارتقای مشارکت موثر آنها در فرآیندهای اتاق می‌شود.

– تسهیل توسعه تجارت و تولید صادرات‌محور: این رویکرد، امکان ارائه بهتر خدمات مشاوره‌ای، آموزشی و حمایت‌های صادراتی را فراهم کرده و نقش مهمی در رشد کسب‌وکارها و ایفای نقش در زنجیره‌های ارزش ملی و منطقه‌ای ایفا می‌کند.

بدون شک، ترکیب رویکردهای چابک‌سازی و جهت‌گیری هدفمند روند توسعه خدمت‌محور خدمات موجب ارتقای عملکرد سازمانی و تقویت نقش راهبردی اتاق‌های بازرگانی در حمایت از توسعه اقتصادی پایدار و توانمندسازی بخش خصوصی در جوامع محلی خواهد شد. به عنوان مثال:

– تبدیل اتاق‌ها به مدافع راهبردی بخش خصوصی: همگرایی چابکی و خدمت‌محوری موجب می‌شود اتاق‌ها از حالت نهادی منفعل به بازیگرانی فعال و اثرگذار در حوزه توسعه اقتصادی و سیاستگذاری تبدیل شوند.

– تقویت نقش سیاستگذاری و بهبود حکمرانی اقتصادی: اتاق‌های چابک و خدمت‌محور، توانایی بیشتری در انتقال صدای جمعی بخش خصوصی به تصمیم‌گیران سیاسی و اثرگذاری بر فرآیندهای سیاستگذاری و بهبود حکمرانی اقتصادی دارند.

– تشویق کارآفرینی و نوآوری: با حذف موانع و تسهیل نیازهای کسب‌وکارها، اتاق‌های بازرگانی زمینه‌ساز رشد کارآفرینی، اشتغال‌زایی و افزایش رقابت‌پذیری در سطح منطقه می‌شوند.

فاصله از رویکرد‌های بوروکراسی و اداری

تحولات سریع در محیط کسب‌وکار، چه در سطح ملی و چه در سطح منطقه‌ای، مستلزم آن است که اتاق‌ها از ساختارهای بوروکراسی‌محور و صرفا اداری فاصله گرفته و به نهادهایی چابک، داده‌محور و آینده‌نگر تبدیل شوند.

باید بپذیریم که اتاق‌های امروز نباید صرفا به وظایف سنتی چون صدور کارت بازرگانی و تشکیل جلسات اکتفا کنند. به عنوان یک ضرورت حیاتی، ماموریت اتاق‌ها باید بازتعریف شود و خدمات آنها باید از جنس توانمندسازی، تسهیلگری، جریان‌سازی اطلاعات اقتصادی و خلق ارزش برای اعضا باشد.

به همین منظور، اتاق شهرکرد برنامه‌هایی را در دستور کار خود قرار داده است که با اتکا به سه محور «چابک‌سازی تشکیلات»، «ارتقای خدمات تخصصی» و «هوشمندسازی ارتباط با ذی‌نفعان» به ایفای نقش موثرتر در زیست‌بوم اقتصادی استان چهارمحال‌و‌بختیاری کمک خواهد کرد.

از جمله فعالیت‌ها و ابتکارات اتاق شهرکرد می‌توان به: ۱- برگزاری دوره‌های کارآفرینان و بازرگانان نسل فردا برای رده سنی ۱۲ تا ۱۸سال؛ ۲- کمک به راه‌اندازی مرکز خدمات سرمایه‌گذاری استان در قالب «شنبه‌های سرمایه‌گذاری» ذیل کمیسیون تخصصی تامین مالی و جذب سرمایه‌گذاری اتاق؛ ۳- اقدام برای راه‌اندازی مرکز استعدادیابی و هوش مصنوعی؛ ۴- حمایت از راه‌اندازی طرح ملی سامانه نوآورانه «دروازه سرمایه‌گذاری ایران» به‌عنوان ابزاری خدمت‌محور، تسهیلگر و شبکه‌ساز اختصاصی برای کمک به چابک‌سازی، جریان‌سازی اطلاعات اقتصادی و توسعه خدمت‌محور اتاق‌ها در هر دو حوزه کلیدی سرمایه‌گذاری و بازرگانی در جهت تقویت بخش‌خصوصی، گسترش دامنه نفوذ و تاثیر اتاق‌های بازرگانی و حمایت از اعضا متناسب با عصر فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال اشاره کرد.

در این راستا پیشنهاد می‌شود که اتاق‌های بازرگانی استانی با محوریت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، جهت پرهیز از هر‌گونه اقدامات جزیره‌ای و موازی و هزینه‌کرد جداگانه غیرضرور و در ‌جهت هم‌افزایی پتانسیل‌های استان‌های خود در قالب یک مدل مشارکتی به‌عنوان شرکا یا ارکان اصلی اجرا، در راه‌اندازی و استفاده مشترک از این سامانه عمل کنند.

آنچه مسلم است، در عصر فناوری اطلاعات، اقتصاد دیجیتال و فناوری‌های نوظهور، نیازمند طراحی و پیاده‌سازی بستر‌های خدماتی یکپارچه و هوشمند نرم‌افزاری برای تقویت خدمات‌رسانی به بخش‌خصوصی در کشور هستیم. باید بپذیریم که دیگر نمی‌توان با ابزارهای قدیمی و اقدامات جزیره‌ای مسیر نوینی برای بهبود کسب‌وکار فعالان اقتصادی، حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط SMEs و استارتاپ‌ها، خدمات‌رسانی شایسته به اعضا و تقویت بخش‌خصوصی ایجاد کرد.

اتاق بازرگانی شهرکرد با تکیه بر هم‌افزایی با فعالان اقتصادی، مدیران دستگاه‌های اجرایی و نخبگان محلی، مسیر تازه‌ای را آغاز کرده است؛ مسیری که هدف آن تبدیل اتاق شهرکرد به نهادی هوشمند، مشارکت‌پذیر و خدمت‌محور است. تحقق این هدف بدون سیاستگذاری درست، برنامه‌ریزی منسجم، مشارکت مستقیم اعضا و تشکل‌های بخش خصوصی ممکن نیست.

در این راه، سرلوحه این اتاق توجه ویژه به دانش، فناوری، خلاقیت و نوآوری در جهت بهینه‌سازی فرآیندها و ابزار خدمات‌رسان با هدف تسهیلگری، چابک‌سازی و شبکه‌سازی بین فعالان اقتصادی و تقویت بخش‌خصوصی همگام با تغییرات سریع فناورانه و رقابتی در تسخیر بازارها، جذب سرمایه‌گذاری و قرارگیری در زنجیره‌های ارزش راهبردی ملی، منطقه‌ای و جهانی در حوزه‌های مختلف است.