اقتصاد روسیه یا ارتش اوکراین، کدام زودتر از پا می‌افتد؟
جهان‌صنعت– وزیر خزانه‌داری آمریکا جنگ اوکراین را به «مسابقه‌ای میان دوام ارتش اوکراین و اقتصاد روسیه» تشبیه کرده و تحریم‌های شدیدتر را راه اجبار پوتین به مذاکره دانسته است. اگرچه اقتصاد روسیه پس از رونق کوتاه در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ اکنون به مرز رکود رسیده اما تحریم‌ها برخلاف انتظار هنوز فروپاشی ایجاد نکرده‌اند و روسیه با روش‌هایی چون صادرات مجدد و مبادلات کالا به کالا بخشی از فشارها را دور زده است. کاهش صادرات نفت، نرخ بهره بالا و سیاست‌های انقباضی، رشد اقتصادی را کند کرده‌اند. با این حال نرخ بیکاری در پایین‌ترین سطح تاریخ و دستمزدهای واقعی در اوج قرار دارند. بنابراین بعید است پوتین در کوتاه‌مدت به اجبار پای میز مذاکره بیاید در حالی که اوکراین بیش از پیش به حمایت مالی و نظامی غرب نیاز دارد.
روسیه چقدر آسیب‌پذیر است؟
اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری آمریکا اخیرا از یک استعاره برای توصیف وضعیت جنگ روسیه و اوکراین استفاده کرد. او گفت: «ما در یک مسابقه هستیم. اینکه ارتش اوکراین تا چه مدت می‌تواند دوام بیاورد در برابر اینکه اقتصاد روسیه تا چه مدت می‌تواند دوام بیاورد.» او پیشنهاد کرد که تحریم‌های سخت‌تر غرب از جمله تعرفه بر کشورهایی که نفت از روسیه می‌خرند باعث می‌شود اقتصاد روسیه دچار «سقوط کامل» شود و در نتیجه ولادیمیر پوتین «مجبور به نشستن پای میز مذاکره» گردد.
سیاست‌های غرب باعث شده هیچ کشور دیگری به اندازه روسیه تحت تحریم قرار نگیرد. اتحادیه اروپا تاکنون ۱۸بسته تحریمی اعمال کرده و در ۱۹سپتامبر کمیسیون اروپا بسته نوزدهم را پیشنهاد داد. آمریکا نیز حدود ۵هزار فرد و نهاد را هدف قرار داده است. با این حال باوجود این حجم گسترده از تحریم‌ها، پیش‌بینی‌ها درباره سقوط اقتصاد روسیه بارها نادرست از آب درآمده است. پس از یک رکود کوتاه در سال۲۰۲۲ اقتصاد روسیه در دو سال بعد رونق گرفت.
اکنون اما اقتصاد روسیه در حال کند شدن بوده و تقریبا تا مرز توقف پیش رفته است. در ماه جولای تولید ناخالص داخلی تنها ۴/۰درصد نسبت به سال قبل رشد داشت؛ داده‌های لحظه‌ای نیز تصویر مشابهی نشان می‌دهند. شاخصی که براساس نظرسنجی از مدیران خرید تنظیم می‌شود حاکی از آن است که فعالیت اقتصادی چندین ماه است که در حال کاهش است. رشد سود شرکت‌ها ضعیف بوده و این موضوع بر بازار سهام فشار وارد کرده است. از سوی دیگر رشد واقعی دستمزدها نیز کند شده است. مهمانی اقتصادی روسیه سال‌های ۲۰۲۴-۲۰۲۳ بدون شک به پایان رسیده است.
چرا این روند متوقف شد؟
بخشی از این توقف به این دلیل بود که دولت پوتین «محرک مالی» را از میز برداشت. افزایش هزینه‌هایی که در سال ۲۰۲۳ معادل ۵درصد تولید ناخالص داخلی بود، امسال جای خود را به یک انقباض مالی ملایم داده است. دیگر خبری از افزایش عظیم هزینه‌ها برای زیرساخت‌ها و مجموعه نظامی-صنعتی نیست. سیاست پولی نیز نقش داشته است. بانک مرکزی در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ به شدت نرخ بهره را برای مقابله با تورم افزایش داد. هزینه‌های بالای وام‌گیری باعث شد پس‌انداز کردن به‌صرفه‌تر از خرج کردن باشد.
تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد کمتر روشن است. درست است که تولید نفت؛ کالایی که با موانع زیادی از سوی غرب مواجه است در حال کاهش است. از ژانویه تا مارس، روسیه ۹۶میلیارد دلار کالا صادر کرد که بیشتر شامل محصولات مرتبط با نفت بود؛ این رقم در اوایل ۲۰۲۲ حدود ۱۵۵میلیارد دلار بود. با این حال شرایط جدید اقتصادی نیز به توضیح این کاهش کمک می‌کند. از ابتدای سال، روبل تقویت شده و بازدهی حاصل از فروش در خارج را کاهش داده است. قیمت جهانی نفت پایین است. همچنین هزینه‌های بالای وام‌گیری تامین مالی استخراج را دشوار کرده است.
آخرین اقدام اتحادیه اروپا می‌تواند شرایط را برای روسیه دشوارتر کند. این اقدام قصد دارد شرکت‌هایی را که با خرید نفت در نقض تحریم‌ها به جنگ روسیه کمک می‌کنند و همچنین آنهایی را که کالا به این کشور می‌فرستند، مجازات کند. با این حال تجربه تاکنون نشان داده که تحریم‌ها هر طور هم که طراحی شوند، قابل دور زدن هستند. یک صنعت پررونق انتقال مجدد کالا که اجناس را از غرب به روسیه از طریق کشورهای غیرهم‌پیمان جابه‌جا می‌کند، به سختی قابل کنترل است. همانطور که بانک گلدمن ساکس در بررسی تلاش اتحادیه اروپا برای ممنوعیت واردات محصولاتی که با نفت خام روسیه تولید می‌شوند یادآور می‌شود: «رعایت این تحریم‌ها می‌تواند دشوار باشد چرا که صادرات مجدد چندبندرگاهی و شفافیت محدود درباره منابع نفت‌خام مورد استفاده پالایشگاه‌ها، ردیابی منبع نفت‌خام را پیچیده می‌کند.»
در برخی موارد روسیه برای دور زدن انتقال‌های مالی بین‌المللی حتی به مبادله کالا به کالا مثلا گندم در برابر خودرو روی آورده است. شاید رشد کند اقتصادی حتی با وجود تحریم‌های قابل دور زدن، پوتین را مجبور کند پای میز مذاکره بیاید. با این حال این موضوع احتمالا زمان‌بر خواهد بود هرچند اقتصاد در حال رکود است اما این وخامت هنوز به بازار کار سرایت نکرده است. دستمزدهای واقعی در بالاترین سطح تاریخ قرار دارند. نرخ بیکاری در پایین‌ترین سطح تاریخ است. در تضاد آشکار با نگاه بدبینانه‌ای که در اقتصادهای غربی وجود دارد روس‌ها به ندرت تا این حد احساس خوبی نسبت به وضعیت اقتصادی خود داشته‌اند.
در همین حال وضعیت مالی اوکراین بیش از پیش تحت‌فشار قرار گرفته است. اگر آمریکا و اروپا می‌خواهند متحدشان این مسابقه را ببرد باید کفش‌های بهتری برای دویدن در اختیارش بگذارند.
