اقتصاد جهان در تنگنای عدم اطمینان
هانی صباغان، تحلیلگر اقتصادی و ژئوپلیتیک
جهان در آستانه سال۲۰۲۵ با موجی از عدم اطمینان روبه‌رو است که اقتصاد جهانی را به‌سوی رکودی احتمالی سوق می‌دهد. گزارش «چشم‌اندازهای تجارت و توسعه۲۰۲۵» سازمان کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل‌متحد (UNCTAD) تصویری پیچیده از آینده ترسیم می‌کند: رشدی شکننده، سیاست‌های تجاری پرتنش و کاهش منابع مالی برای توسعه. این گزارش که در آوریل۲۰۲۵ منتشر شده، نه‌تنها چالش‌های پیش‌روی اقتصاد جهانی را برجسته می‌کند بلکه فرصت‌هایی را برای کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، برای عبور از این طوفان اقتصادی پیشنهاد می‌دهد.
جهان در سال۲۰۲۴ رشد اقتصادی ۸/۲درصدی را تجربه کرد اما UNCTAD پیش‌بینی می‌کند این رقم در۲۰۲۵ به ۳/۲ درصد کاهش یابد؛ آستانه‌ای که نشانه ورود به فاز رکود است. این کاهش، نتیجه ترکیبی از تقاضای ضعیف، ناآرامی‌های مالی و شوک‌های سیاست تجاری است. تعرفه‌های جدید آمریکا، اعلام‌شده در ۲آوریل۲۰۲۵، زنجیره‌های تامین جهانی را تهدید می‌کند و خطر استگفلاسیون (تورم همراه با رکود) را در اواخر سال افزایش می‌دهد. شاخص عدم اطمینان سیاست اقتصادی به بالاترین سطح خود در این قرن رسیده و سرمایه‌گذاران را به‌سوی دارایی‌های امن مانند طلا سوق داده که قیمت آن به بیش از ۳۲۰۰دلار در هر اونس صعود کرده است. در این میان، کشورهای در حال توسعه با فشارهای دوگانه‌ای مواجه هستند.
از یک‌سو، کاهش حداقل ۱۸درصدی کمک‌های توسعه رسمی (ODA) تا سال۲۰۲۵، منابع مالی موردنیاز برای پیشرفت به‌سوی اهداف توسعه پایدار را محدود می‌کند. از سوی دیگر، شرایط مالی سخت‌تر، با افزایش بازده اوراق قرضه بلندمدت در آمریکا و اروپا، هزینه‌های استقراض را بالا برده و بیش از نیمی از کشورهای کم‌درآمد را در معرض بحران بدهی قرار داده است. این وضعیت برای کشورهایی مانند ایران که در منطقه خاورمیانه با رشد پیش‌بینی‌شده ۲/۳درصدی قرار دارد، چالش‌هایی را به‌همراه دارد اما فرصت‌هایی نیز ارائه می‌دهد.
یکی از نکات برجسته گزارش، رشد سریع تجارت جنوب- جنوب است که بهویژه با محوریت چین شتاب گرفته است. این روند که از سال۲۰۰۰ تقویت شده، به کشورهای در حال توسعه امکان می‌دهد وابستگی خود به بازارهای سنتی مانند آمریکا و اروپا را کاهش دهند. برای ایران، این فرصت می‌تواند به‌معنای گسترش روابط تجاری با همسایگان و شرکای منطقه‌ای مانند عراق، ترکیه و چین باشد. تجارت درون‌منطقه‌ای، بهویژه در آسیا که بیش از ۴۰درصد از رشد جهانی در ۲۰۲۴ را تشکیل داده، الگویی برای تقویت پیوندهای اقتصادی ارائه می‌دهد. با این حال، تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی ممکن است بهره‌برداری کامل ایران از این پتانسیل را دشوار کند.
نوسانات بازارهای جهانی نیز بر اقتصاد ایران تاثیر می‌گذارد. کاهش قیمت نفت برنت به ۶۰دلار در هر بشکه، پایین‌ترین سطح از سال۲۰۲۱، می‌تواند درآمدهای نفتی ایران را تحت‌فشار قرار دهد، در‌حالی‌که نوسانات شدید دلار آمریکا چالش‌های ارزی را تشدید می‌کند. با این وجود، گزارش UNCTAD بر اهمیت تنوع‌بخشی اقتصادی و مدیریت هوشمند منابع تاکید دارد. ایران می‌تواند با تمرکز بر صادرات غیرنفتی، مانند محصولات پتروشیمی و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، از برخی از این فشارها بکاهد.
به‌نظر می‌رسد جهان در سال۲۰۲۵ در مسیری پرچالش قرار دارد اما این چالش‌ها بدون فرصت نیستند. UNCTAD هشدار می‌دهد که تداوم رویارویی‌های ژئواکونومیک می‌تواند کشورهای فقیرتر را در معرض «طوفان کامل» قرار دهد. برای ایران، موفقیت در این محیط پرتلاطم نیازمند استراتژی‌هایی هوشمندانه است: از تقویت تجارت جنوب- جنوب تا مدیریت اثرات نوسانات ارزی و تنوع‌بخشی به اقتصاد. همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی، همانطور که گزارش تاکید می‌کند، کلید جلوگیری از تکه‌تکه شدن اقتصاد جهانی و دستیابی به رشد پایدار است.
در پایان، این گزارش پیامی دوگانه دارد: هشدار درباره مخاطرات پیش‌رو و دعوت به اقدام برای بهره‌برداری از فرصت‌ها. برای سیاستگذاران ایرانی، این لحظه‌ای است برای بازنگری در اولویت‌ها، تقویت پیوندهای منطقه‌ای و ساختن اقتصادی مقاوم‌تر در برابر طوفان‌های جهانی. جهان در فشار است اما با انتخاب‌های درست، ایران می‌تواند نه‌تنها مقاومت کند بلکه در این چشم‌انداز پرچالش پیشرفت کند
