افغانستان می‌تواند نقاشی کمال‌الدین بهزاد را تصاحب کند؟
جهان صنعت- مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی کشور درباره پیشنهاد افغانستان برای ثبت پرونده «نقاشی مینیاتور کمال‌الدین بهزاد» در یونسکو تاکید کرد که میراث فرهنگی این منطقه ریشه‌های مشترک داشته، مالکیت مطلق برای هیچ کشوری قابل تعریف نبوده و ثبت آثار مشترک تنها با مذاکره و توافق بین کشورها امکان‌پذیر است.
اخیرا پرونده‌ای با عنوان «مینیاتور کمال‌الدین بهزاد» از سوی افغانستان برای ثبت در فهرست انتظار یونسکو پیشنهاد شده است که این اقدام با واکنش افکار عمومی در ایران مواجه شده از این رو که هنر ایران به نام یک کشور دیگر تصاحب و ثبت خواهد شد چنانکه در سال‌های اخیر این روند پرتکرار بوده است. هرچند که یونسکو در این مورد دیدگاه متفاوتی داشته و قائل به مالکیت مطلق درباره میراث ناملموس نیست.
در این زمینه علیرضا ایزدی، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به تشریح روند ثبت آثار فرهنگی، امکان مشارکت بین کشورها و اهمیت احترام به میراث مشترک پرداخت و اظهار کرد: «یک خواهش همیشگی از دوستانِ مجموعه آموزش‌وپرورش دارم؛ شما موظف و مکلف به فرهنگ‌سازی هستید. ما هم یک میزان توان داریم. اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازیِ من و رسانه بخش بسیار ناچیزی از گستره جغرافیایی این سرزمین را دربر می‌گیرد اما به هر حال کنوانسیون۲۰۰۳ یونسکو به هیچ‌وجه موضوع مالکیت را مطرح نمی‌کند. درست است که شما می‌توانید بگویید خاستگاه فرش سرزمین ماست. من هم نمی‌گویم این جغرافیای ۱۶۴۸۰۰۰کیلومتر مربعی بلکه منظورم جغرافیای فرهنگی ایران است.»
او افزود: «واقعیت این است که بخش زیادی از میراث فرهنگی در این منطقه ریشه‌های مشترک دارد و کشورهایی مثل ایران، افغانستان و تاجیکستان در یک حوزه تمدنی گسترده شکل گرفته‌اند. بنابراین طبیعی است بسیاری از عناصر فرهنگی بین این سرزمین‌ها مشترک باشد اما در شرایط امروز نمی‌توان برای این میراث «مالکیت مطلق» تعریف کرد. مثلا شما نمی‌توانید بگویید فرش تنها متعلق به یک کشور است. ممکن است در قندوز افغانستان طرح و پیشینه‌ای ارائه شود که با نقوش ترکمنستان یا بخش ترکمن ما شباهت داشته باشد. این شباهت‌ها نشانه همان پیوند تاریخی است و باید برای آن احترام قائل شد.»
مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی در ادامه گفت: «قضیه گل محمدی هم همین است. در ترکیه به آن «اسپارتا» می‌گویند، در عربستان «رُز طائف». نمی‌دانم چرا برخی اندکی دانش و فهم پیدا نمی‌کنند تا بدانند چه چیزی را بر زبان جاری می‌سازند. باید مردم ما هم متوجه شوند. یک‌بار خبرنگاری به من زنگ زد و گفت: «عربستان گلاب محمدی را ثبت کرده.» گفتم اولا گلاب کاملا فارسی است و عربستان اصلا گلاب ندارد! دوم اینکه مگر عربستان گل محمدی دارد که بخواهد آن را ثبت کند؟ اما چه حجم عجیبی از واکنش‌ها ایجاد شد! شاید برای من و شما یک محصول باشد اما برای کاشانی‌ها و برای روستای خاوه در استان مرکزی حیثیت است. نمی‌شود با اطلاعات غلط چنین آشوبی ساخت و بعد هم بدویم اصلاح کنیم.»
او ادامه داد: «مثلا ما به آن می‌گوییم رشته یا سالاد شیرازی. سالاد شیرازی در ذائقه همه ما معنی دارد اما اگر همین سالاد را در اینترنت جست‌وجو کنید هزارنسخه می‌بینید. هر کسی می‌تواند آن را براساس سلیقه خود با مستنداتی بگوید مال کشور من است. درست است و این را نمی‌توان نادیده گرفت. درخصوص بحث نقاشی هم ما می‌گوییم «کمال‌الدین بهزاد» و این احترام برای این شخصیت وجود دارد اما واقعیت ماجرا این است که نقاشی ایرانی پیشتر تحت عنوان «نقاشی ایرانی» در یونسکو ثبت شده است. ما پرونده جهانی «نقاشی ایرانی» را ارائه دادیم و به ثبت رساندیم. حالا اگر افغانستان بخواهد این موضوع را مطرح کند یونسکو از آنها داده خواسته و سوال می‌پرسد که خاستگاه چیست و متعلق به چه جغرافیایی است و… .»
مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی کشور اظهار کرد: «نقاشی ایرانی با همان مشخصات به‌نام ایران ثبت شده است. حالا اگر افغانستان بخواهد مکتبی را تحت عنوان «مکتب بهزاد/ هرات» ثبت کند باید بیاید با ما بنشیند و رضایت ایران را بگیرد درست مانند ماجرای رَباب. زمانی که می‌خواستیم رباب را ثبت کنیم یونسکو از ما خواست رضایت افغانستان را بگیریم. ما هم رفتیم پای میز مذاکره و افغانستان گفت: «بیایید مشترک ثبت کنیم.» گفتیم چه بهتر. رباب می‌تواند به سرانجام ۲۰یا۳۰کشور برسد و عود هم همینطور. این‌ها به کاهش تنش‌های سیاسی و افزایش فرهنگ اجتماعی ما کمک می‌کند. باید کمی نگاه‌مان را تغییر دهیم. همانطور که عرض کردم میزان تاثیرگذاری ما محدود است.»
ایزدی این توضیح را اضافه کرد: «افغانستان می‌تواند زیر پرونده ما (نقاشی ایرانی) بگوید این سبک و سیاق در افغانستان هم رواج دارد اما آنچه متعلق به ایران است و بهزاد با آن شکل و شمایل و ویژگی‌ها بدون نام ایران نمی‌تواند ثبت شود همانطور که خط نستعلیق بدون ایران معنا ندارد اما اگر بخواهیم خط ثلث را ثبت کنیم باید برویم سراغ عراق و عربستان و نظر آنها را بگیریم و اگر روزی عربستان بخواهد نستعلیق را ثبت کند باید بیاید سراغ ایران. این‌ها همه تفاسیر و قواعدی دارد که باید پای میز مذاکره حل شود. یونسکو هم به‌هیچ‌وجه دنبال ایجاد تنش نیست.»
منبع: ایسنا
