13 - 07 - 2020
اصول نظری و نمونههای تدوین ماموریتها در سند راهبردی شهرداریها
دکتر بهرام وهابی*- یکی از مهمترین اجزای یک برنامه راهبردی، بیانیه ماموریت است. در حقیقت یک برنامه راهبردی از سه بیانیه اصلی تشکیل شده است:
۱- بیانیه ماموریت (MISSION STATEMENT)
۲- بیانیه چشمانداز (VISION STATEMENT)
۳- بیانیه ارزشها (VALUES STATEMENT)
ماموریتها را میتوان در قالب ماموریتهای سازمانی و ماموریتهای موضوعی بیان کرد. به عنوان مثال، سازمان نوسازی در هر شهرداری، میتواند ماموریتهای سازمانی خود را به عنوان یک سازمان با مجموعه اهداف، چشماندازها و سیاستهای کلی تدوین کند و در عین حال، ماموریتهای خود در حوزه موضوعی خود (مانند عمران شهری یا بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری) را نیز تدوین کند. روشی که معمولاً میتواند مورد استفاده قرار گیرد (و بسیاری از شهرداریهای کشور نیز به همین ترتیب عمل کردهاند)، روش تلفیقی (سازمانی و موضوعی) است. ماموریت را میتوان در حالت کلی برای پاسخ به سوالات زیر تدوین کرد:
۱- چه چیزی؟ (کالا و خدماتی که یک سازمان ارائه میدهد و اینکه در واقع فعالیتهای یک سازمان، چه نیازی از جامعه را با تامین این محصولات برآورده میکند)
۲- چه کسی؟ (مشتریان سازمان چه کسانی هستند)
۳- کجا؟ (به این معنا که حیطه رقابتی فعالیتهای سازمان کجاست )
۴- چرا؟ (هدف مطلوب سازمان چیست)
۵- چگونه؟ (ویژگیهای خاص و مزیتهای رقابتی سازمان در رسیدن به هدفهای مورد نظر چیست)
با مشخص شدن پاسخ پرسشهای فوق، میتوان ماموریتهای یک سازمان یا حوزه موضوعی را تدوین کرد. به تعبیری دیگر، ماموریت بیانگر دلیل وجودی یک سازمان است به طوری که با جدا کردن آن از یک سازمان، وجود آن سازمان معنادار نخواهد بود. البته این در واقع شرط لازم وجود یک سازمان است و در نهایت، دارا بودن چشمانداز میتواند شرط کافی آن باشد. به بیان دکتر مونرو، ماموریت ماهیت فلسفی و تجریدی دارد و خصوصیاتی مانند عملیاتی بودن و عینیت از آن دور است در حالی که راهبرد و چشمانداز، مفاهیم عملیاتی و اجرایی هستند. پس ماموریت میتواند فارغ از زمان و مکان باشد در حالی که راهبرد و چشمانداز مقید به این دو است. از طرف دیگر، ماموریت یک سازمان باید ویژگیهای زیر را دارا باشد:
۱- کوتاه و دقیق باشد
۲- قابل فهم و واضح باشد
۳- بیانگر دلیل وجودی سازمان باشد
۴- دارای ماهیت مقصود و هدف (و نه ابزار و روش) باشد
۵- به اندازه لازم، عمومی و قابل انعطاف باشد
۶- براساس مزیت ویژه نوع فعالیت سازمان باشد
۷- با ملاحظه فرصتهای محیطی تدوین شود
۸- ایجادکننده تعهد و شور و شوق در اعضای سازمان باشد
الگوی نظری کالینز و پوراس برای تدوین بیانیه ماموریت به صورت زیر است:
۱- افق زمانی ماموریت
۲- حد و مرز فعالیت، شامل:
الف- حد و مرز محصولات و خدمات
ب- حد و مرز بازار
پ- حد و مرز جغرافیایی
ت- حد و مرز داوطلبان و همکاران
۳- مزیت رقابتی ویژه
۴- چالشهای پیشرو
همچنین کالینز و پوراس چهار حوزه تصمیمگیری را در مورد ماموریت از یکدیگر تفکیک میکنند:
۱- حوزه مخاطب و مشتری
۲- حوزه محصول و خدمات
۳- حوزه جغرافیا و محل حضور
۴- حوزه داوطلبان و همکاران
تمامی این حوزهها را میتوان در حوزه عمران شهری و به ویژه در فرآیند بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری تبیین کرد. به عنوان مثال، حوزه مخاطب و مشتری، شهروندان به ویژه مالکین و ساکنان بافتهای فرسوده شهری هستند، محصول و خدمات، نوع اقداماتی است که سازمان نوسازی میتواند به مخاطبین ارائه دهد، جغرافیا و محل حضور، محدودهها و محلات بافتهای فرسوده است و داوطلبان و همکاران، عناصر درگیر در این فرآیند (مانند نهادهای دولتی، شهرداری، سازمانهای مردمنهاد و دفاتر خدمات نوسازی محلات) هستند.
از ویژگیهای عمده ماموریت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- درازمدت است
۲- از بین نمیرود
۳- مربوط به کیفیت است نه کمیت
۴- به بیرون از سازمان توجه دارد
۵- مختص و مخصوص همان سازمان است
با توجه به چارچوب فوق، بیانیه ماموریت یک سازمان قابل تدوین است. به عنوان مثال، بیانیه ماموریت سازمان بورس و اوراق بهادار عبارت است از «ایجاد بازاری منصفانه، کارا و شفاف، ابزارهای متنوع و دسترسی آسان به منظور ایجاد ارزشافزوده برای ذینفعان» که نشاندهنده شرایط فوق است.
در شهرداریها و سازمانهای نوسازی یا عمران شهرداریهای کشور، مطالعات اندکی در خصوص تدوین سند ماموریتها صورت گرفته است. در سازمان نوسازی شهرداری تهران ماموریت اصلی برای بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری بدین صورت تدوین شده است: «تلاش موثر در راستای پیشگیری و کاهش عوامل فرسودگی در سطح برنامهریزی و مدیریت شهری، بسط عدالت فضایی و نوسازی بافتهای فرسوده با هدف ارتقای کیفیت زندگی ساکنان و کاربران آنها». در راستای تحقق این ماموریت و نیل به چشمانداز ترسیمشده، سازمان نوسازی شهرداری تهران اقدام به تدوین چهار هدف کلان، ۱۴ راهبرد اصلی و ۶۸ سیاست کرده است. سایر شهرداریها و سازمانهای عمران یا نوسازی نیز بعضا به تدوین بیانیه ماموریت پرداختهاند که به عنوان مثال، بیانیه ماموریت سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان به صورت زیر است:
۱- بسترسازی و حمایت از امر ساماندهی، هویتبخشی و توسعه درونی شهر اصفهان از طریق بهسازی، بازسازی و نوسازی انواع بافتهای شهری
۲- تسهیل دسترسی مالکان، سازندگان و سرمایهگذاران و آحاد عوامل بهسازی و نوسازی شهری با استفاده از حمایتها و منابع داخلی و خارجی و ارائه الگوها و مدلها و پروژههای مدیریتی، فنی و اجرایی مناسب در شهر اصفهان
در بیانیه ماموریت شهرداری قزوین، ماموریت شهرداری قزوین عبارت است از: «دستیابی به جایگاه مناسب در بین شهرداریهای برتر کشور و ارتقای مداوم آن به منظور بهبود کیفیت زندگی اجتماعی و جلب رضایت شهروندان». در بیانیه ماموریت شهرداری مشهد آمده است که ماموریت شهرداری مشهد، ارائه خدمات عمومی باکیفیت است که سطح ایمنی، سلامت، کیفیت محیط زندگی، فضاهای کسبوکار، اقامت، فراغت و آمدوشد شهروندان و زائران را ارتقا میدهد. شهرداری تلاش میکند نیازهای عمومی شهری گروههای مختلف شهروندان و زائران را شناسایی و برآورده کند. در این راستا توجه خود را به موارد ذیل متمرکز میکند:
۱- ایجاد زمینه تحقق مدیریت یکپارچه شهری از طریق هماهنگی و توانمندسازی کلیه ذینفعان شهری
۲- حفظ و جذب مشارکتهای مردمی و گسترش نهادها و تشکیلات غیردولتی
همچنین اهداف کلان شهرداری مشهد عبارت است از:
۱- رضایت شهروندان و زائران و تکریم اربابرجوع
۲- سازمانی خدمتگزار و مبتنی بر فناوریهای روز دنیا
۳- منابع و درآمدهای پایدار و حفظ و بهرهبرداری بهینه از سرمایهها
۴- سیمای شهری زیبا و حفظ کاربریها و چشماندازهای طبیعی شهر
۵- توسعه متوازن و پایدار و عادلانه امکانات، تاسیسات و خدمات شهری
۶- هماهنگی مدیریت و برنامههای توسعه شهری
۷- تعالی فرهنگ و نشاط و شادابی شهروندان و زائران
۸- جابهجایی ایمن، ارزان، سریع و راحت شهروندان و زائران
۹- بهبود محیط شهری و کاهش عوامل مزاحم و ناهنجاریهای شهری
۱۰- ایمنسازی محیط زندگی
در برنامه استراتژیک شهرداری شیراز ماموریتها به صورت زیر تدوین شده است:
* مشارکت در بسترسازی و ایجاد زیرساختهای شیراز به عنوان سومین حرم اهل بیت(ع)
* کمک به بازشناسی و ترویج ارزشهای فرهنگی
* حمایت از تولیدات فرهنگی
* احیا و بازسازی پهنهها و اماکن مذهبی، فرهنگی و تاریخی
* دسترسی عدالتمحور به خدمات شهری
* کمک به ایجاد فضای کسبوکار
* کمک به ایجاد، تکمیل و توسعه اماکن و ساختمانهای عمومی در پاسخگویی به نیاز شهر
* تقویت مدیریت خدمات زیربنایی
* گسترش فضای گذران اوقات فراغت و تفریحات سالم
* کمک به تحکیم بنیان خانواده
* حمایت از سرمایهگذاری بخش خصوصی
* مشارکت در توسعه فرهنگ تغذیه سالم
* حمایت از گسترش و توسعه آموزش عالی
* همکاری در تبدیل شیراز به مرکز ارائه خدمات پزشکی با استانداردهای جهانی
* معرفی شیراز به عنوان کانون فناوری خدمات مهندسی
* مشارکت در تبدیل شیراز به مرکز تولید فناوریهای دانشمحور و ارائه خدمات نوین
* تقویت جایگاه شیراز در مدیریت راهبردی جنوب کشور
* آمادهسازی فرهنگی- کالبدی شهر در راستای جذب و رضایتمندی گردشگران داخلی و خارجی
* ایجاد بستر مناسب جهت سرمایهگذاری بخش خصوصی و عمومی در ارائه خدمات در حوزه گردشگری
* حفاظت از فضای سبز موجود و گسترش کمی و کیفی فضای سبز شهر
* بهبود مدیریت پسماندها
* ترویج فرهنگ دوستی با طبیعت
* کاهش منابع آلاینده
* استانداردسازی، ایمنسازی و نظارت بر تجهیزات و تاسیسات شهری
* ایمنسازی اماکن و فضاهای شهری
* ایجاد و تجهیز تاسیسات ایمنی شهر
* مدیریت و یکپارچهسازی امدادرسانی و ارائه خدمات ایمن به شهروندان
* تکمیل و استانداردسازی شبکه معابر
* توسعه سیستمهای حملونقل عمومی
* توسعه فضاها و تسهیلات پیادهروی و دوچرخهسواری
* بهسازی بافتهای شهری
* ساماندهی و گسترش فضاهای شهری
* ساماندهی محورها
* احیای اماکن و پهنههای کارکردی
* بهسازی و انسجامبخشی محلات شهری
* ایجاد و توسعه شهر مجازی شیراز
* تقویت مدیریت اطلاعات
* مشارکت در توسعه و بهروزرسانی وسایل ارتباطجمعی
* تقویت مدیریت برنامهریزی و اجرایی در شهرداری
* تهیه، تامین و بهبود ابزارهای مدیریت شهری
* اجرای طرحهای مشارکتی با بخش خصوصی
* نهادسازی برای افزایش مشارکتهای مدنی
* جذب و بهکارگیری توانمندیهای بخش خصوصی در اجرای طرحهای مشارکتی و توسعه شهری
ماموریتهای فوق در شهرداری شیراز بر اساس پنج محور توسعه (اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، زیستمحیطی، کالبدی و مدیریت شهری)، ۹ چشمانداز (که در بخش بعد ذکر خواهد شد)، ۴۳ ماموریت و ۱۸ برنامه مکرر (تکراری در چشماندازها) و هشت برنامه اصلی به شرح زیر تنظیم شده است:
۱- برنامه توسعه شهری پایدار، شامل طرحهای زیر:
* طرح تهیه طرحهای توسعه شهری
* طرح مطالعات و تحقیقات
* طرح انجام مطالعات موضوعی و موضعی
۲- برنامه بهبود مدیریت شهری، شامل طرحهای زیر:
* طرح حمایت از ایدههای نو (ویژه مدیران)
* طرح تکریم شهروندان
* طرح توانمندسازی
* طرح توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات
* طرح کسب درآمد از خدمات ویژه
* طرح حمایت از اجرای طرحهای مشارکتی
* طرح کارایی مدیریت و برنامهریزی
* طرح بهبود مدیریت زمین
* طرح آموزش شهروندان
* طرح اجرایی کردن محدوده ترافیک
* طرح معرفی شیراز در فضای مجازی
* طرح خرید اتوبوس، مینیبوس و قطعات
* طرح کمک به سیستمهای حملونقل عمومی
* طرح هوشمندسازی مدیریت و تجهیزات ترافیک
* بسترسازی توسعه خدمات بازرگانی در پهنه جنوب کشور
* مدیریت اطلاعات در پهنه جنوب کشور
* مدیریت توسعه نظام شهری در پهنه جنوب کشور
* توسعه و گسترش شبکههای اطلاعات
۳- برنامه توسعه اجتماعی – فرهنگی شامل طرحهای زیر:
* طرح احداث کتابخانه
* طرح احداث سالنهای نمایش و موسیقی
* طرح عمران محلات با همکاری شورای محله
* طرح حمایت از تشکیل و فعالیت تشکلهای مردمنهاد
* طرح توزیع متوازن خدمات شهری
* طرح تقویت فرهنگ شهروندی
* طرح احداث بازارچههای کالاهای فرهنگی
* طرح حمایت از کارآفرینان فرهنگی
* طرح احداث سرای محله
* طرح برگزاری مراسم ملی مذهبی
* طرح مرمت و احداث مساجد و اماکن مذهبی
* طرح تقویت فرهنگ نظم شهری
* طرح تقویت محرمیت و احساس تعلق در محلات شهری
* طرح حمایت از خواهرخواندگی
* طرح همکاری با شهرهای مقدس
۴- برنامه ایجاد تاسیسات و توسعه خدمات زیربنایی، شامل طرحهای زیر:
* طرح احداث و ساماندهی کانالها و جداول دفع آبهای سطحی
* طرح احداث خطوط اصلی هدایت آبهای سطحی
* طرح ایجاد ایستگاههای پایش آبهای سطحی
* طرح احداث حوضچههای تاخیری شهری
* طرح احداث دریاچههای مصنوعی
* طرح احداث و تکمیل پارکینگها
* طرح ایمنسازی و استانداردسازی معابر
* طرح احداث و تجهیز مراکز آتشنشانی
* طرح احداث سیلبند و دیواره ساحلی
* طرح خرید ماشینآلات و تجهیزات آتشنشانی
* طرح ایمنسازی و استانداردسازی محورهای کمربندی و بزرگراهها
* طرح ایجاد سیستمهای هشداردهنده
* طرح احداث، خرید، تکمیل و توسعه ساختمانهای اداری
* طرح احداث و تکمیل اماکن عمومی
* طرح احداث و تکمیل گورستان و غسالخانه
* طرح بهرهبرداری متوازن از زیرساختهای شهری
* طرح بهبود مبلمان شهری
* طرح احداث سرویسهای بهداشتی در سطح شهر
* طرح احداث پایانههای درون و برونشهری
* طرح ایجاد تونل مشترک تاسیسات شهری
* طرح احداث و تکمیل بازارهای روز (هفتگی)
* طرح احداث میادین میوه و ترهبار
* طرح جابهجایی تاسیسات شهری
* طرح ایجاد جایگاههای سوخت
* طرح پدافند غیرعامل
۵- برنامه توسعه رفاه عمومی، شامل طرحهای زیر:
* طرح پیادهروسازی و کمک به عبور و مرور معلولان
* طرح احداث شهربازی
* طرح ایجاد اماکن و تاسیسات ورزشی و تفریحی
* طرح ایجاد فضاهای تفریحی ورزشی خانوادهمحور
* طرح ویژه جهاندیدگان
* طرح ایجاد فضای گذران اوقات فراغت جوانان
* طرح ایجاد مسیرهای پیادهروی در شهر
* طرح ارائه خدمات مجازی
۶- برنامه بهبود محیطزیست، شامل طرحهای زیر:
* طرح ساماندهی رودخانهها
* طرح احداث پارکهای گود
* طرح ساماندهی مشاغل
* طرح احداث پارک و فضای سبز عمومی و معابر
* طرح ایجاد فضای سبز پیرامون شهر
* طرح ایجاد فضای سبز در بافت قدیم
* طرح حفاظت از مناطق طبیعی
* طرح تامین آب فضای سبز شهر
* طرح حفظ و احیای باغات
* طرح پالایش زیستمحیطی بافت قدیم
* طرح کاهش آلودگی هوا
* طرح انتقال کاربریهای آلاینده به خارج از شهر
* طرح کاهش تولید پسماندها
* طرح ساماندهی و استانداردسازی ذخیرهسازی پسماندها
* طرح بهبود و تجهیز سیستم جمعآوری و حملونقل پسماندها
* طرح بهبود و توسعه سیستم تبدیل و بازیافت پسماندها
* طرح بهبود سیستم (حذف) دفن پسماندها
* طرح تشویق گروههای هدف در استفاده از حملونقل عمومی
۷- برنامه توسعه اقتصادی، شامل طرحهای زیر:
* طرح مرمت و احیای عملکرد اماکن تاریخی و فرهنگی
* طرح ایجاد گشتهای گردشگری با همکاری بخش خصوصی
* طرح ایجاد موزه و نمایشگاه
* طرح توسعه فضاهای شهری ویژه گردشگران
* طرح خدماترسانی به دانشجویان خارجی با همکاری دانشگاههای شیراز
* طرح کمک به صدور خدمات پزشکی با همکاری دانشگاه علوم پزشکی
* طرح کمک به صدور خدمات فنی مهندسی با همکاری سازمان نظام مهندسی
* طرح احداث شهرک فناوری الکترونیک شیراز
* طرح همکاری در صدور کالا و خدمات
* طرح برگزاری نمایشگاههای محصولات محلی
* طرح ظرفیتسازی برای سرمایهگذاری بخش خصوصی
* طرح آمادهسازی برای تشویق بخش خصوصی به سرمایهگذاری
* طرح فروش کالا و خدمات
* طرح اجرای طرحهای مشارکتی
* طرح صدور مجوز فروش کالا و خدمات
* طرح توسعه زیرساختهای گردشگری
۸- برنامه اصلاح و ساماندهی ساختار کالبدی شهر، شامل طرحهای زیر:
طرح احداث حلقههای ترافیکی درونشهری
* طرح بهبود عبور و مرور در بافت قدیم
* طرح بهبود جریان ترافیکی
* طرح احداث تقاطعهای غیرهمسطح
* طرح احداث میادین
* طرح احداث و تکمیل معابر شهری
* طرح احداث سیستم حملونقل عمومی
* طرح روانبخشی ترافیک در تقاطعها
* طرح احداث مسیرهای دوچرخه
* طرح احداث و تجهیز مکانهای اسکان موقت
* طرح احیا و بازسازی بافتهای فرسوده
* طرح ساماندهی مرکز شهر
* طرح بهبود سیما و منظر شهری
* طرح پاکسازی مناطق شهری
* طرح ایجاد و ساماندهی فضاهای شهری
* طرح ایجاد و ساماندهی کانونهای خدماتی
* طرح ساماندهی محورهای اصلی شهر
* طرح بازسازی و احیای هویتی اماکن میراثی
* طرح خطکشی اصولی معابر
* طرح مقاومسازی ساختمانهای شهری
* طرح ایجاد مراکز محله، ناحیه و منطقه
* طرح آمادهسازی اراضی شهری
* طرح حرکت ایمن عابر پیاده
* طرح ترویج معماری اسلامی ایرانی
* طرح ساماندهی و توسعه فضای شهری اطراف اماکن متبرکه
* پژوهشگر اقتصاد شهری
@BWurban7677
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد