اصالت در تعلیق!
جهان صنعت– برگزاری جشنواره موسیقی نواحی ایران که همواره یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی کشور به شمار می‌رفت حالا بیش از هرزمان دیگری در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. آنچه قرار بود فرصتی برای شنیدن صدای اقوام، حفظ میراث موسیقی بومی و پاسداشت تنوع فرهنگی ایران باشد به چرخه‌ای از تعویق‌ها، وعده‌ها و بی‌برنامگی‌های اداری بدل شده است. خبر موکول شدن هجدهمین دوره جشنواره موسیقی نواحی به سال۱۴۰۵ یعنی یک سال دیگر انتظار جامعه موسیقی را شوکه کرد زیرا با این تصمیم عملا دومین سال پیاپی است که اهالی موسیقی نواحی از برگزاری جشنواره محروم می‌شوند.
ماجرا از فراخوان هفدهمین دوره جشنواره موسیقی نواحی آغاز شد؛ فراخوانی که ۳۰مرداد۱۴۰۳ منتشر و با استقبال هنرمندان بومی از سراسر کشور روبه‌رو شد. قرار بود جشنواره در دو مرحله منطقه‌ای و ملی-بین‌المللی برگزار شود. براساس برنامه‌ریزی‌ها مرحله منطقه‌ای در پنج منطقه‌ی ایران از ۱۸مهرتا۱۸آبان همان سال برگزار می‌شد. گروه‌ها و نوازندگان محلی آماده شده، انجمن‌های موسیقی در استان‌ها هماهنگی کرده و امید به برگزاری پرشور جشنواره پس از چند سال محدودیت کرونایی زنده شد اما از آذرماه همان سال چرخ برنامه‌ریزی از حرکت ایستاد. درحالی که تمام مقدمات آماده بود تغییرات در سطح معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موجب توقف ناگهانی فرآیند اجرا شد. انجمن موسیقی ایران اعلام کرد که با وجود آمادگی کامل دستور رسیده است تا زمان تعیین تکلیف معاون هنری همه فعالیت‌ها متوقف بماند. همین وقفه اداری کوتاه به بحرانی طولانی بدل شد.
هرمزگان، وعده ناتمام یک جشنواره
در اسفند۱۴۰۳ امیدی تازه پدیدار شد. مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان هرمزگان اعلام کرد که هفدهمین دوره جشنواره موسیقی نواحی ایران در اردیبهشت۱۴۰۴ در بندرعباس برگزار می‌شود. تاریخی رسمی تعیین شد: ۵تا۸اردیبهشت اما حتی این وعده نیز نتوانست سایه بلاتکلیفی را از سر جشنواره بردارد. در عمل جشنواره‌ای که باید در سال۱۴۰۳ برگزار می‌شد به تاخیر افتاد و موسیقی‌دانان بومی ناچار شدند یک سال کامل بدون برگزاری این رویداد را پشت سر بگذارند.
نشست خبری با وعده ۲جشنواره در یک‌سال
۳ فروردین۱۴۰۴ نشست خبری هفدهمین جشنواره موسیقی نواحی با حضور مسوولان فرهنگی برگزار شد. احمد صدری، سرپرست دفتر موسیقی وزارت فرهنگ با قاطعیت اعلام کرد که علاوه بر برگزاری هفدهمین دوره در اردیبهشت هجدهمین جشنواره نیز در نیمه دوم همان سال برگزار می‌شود. رسانه‌ها با تیترهای امیدوارکننده‌ای چون «دو جشنواره موسیقی نواحی در یک سال» به استقبال این وعده رفتند. به نظر می‌رسید که عقب‌ماندگی سال۱۴۰۳ قرار است جبران شود اما این وعده هم در عمل تحقق نیافت. با گذشت ماه‌ها از برگزاری دوره هفدهم در هرمزگان خبری از فراخوان، تاریخ یا محل برگزاری دوره هجدهم منتشر نشد. سکوت خبری جای شوق و هیجان هنرمندان را گرفت. گروه‌های موسیقی محلی که خود را برای حضور در این رویداد آماده کرده بودند با بی‌اعتمادی به وعده‌های رسمی نگریستند.
شوک فرهنگی؛ اعلام تعویق تا سال۱۴۰۵
در آبان‌ماه ۱۴۰۴ خبری غیرمنتظره از دل مراسمی کاملا بی‌ربط منتشر شد. در آیین امضا تفاهمنامه‌ای میان معاونت هنری وزارت فرهنگ و استانداری کرمان درباره جشنواره تئاتر فجر محمدمهدی احمدی، سرپرست معاونت هنری اعلام کرد که هجدهمین جشنواره موسیقی نواحی در سال۱۴۰۵ در کرمان برگزار خواهد شد. هیچ توضیحی درباره علت تعویق یا تاریخ دقیق ارائه نشد و مدیرکل دفتر موسیقی، بابک رضایی هم تا این لحظه سکوت اختیار کرده است. این خبر عملا به معنای حذف کامل جشنواره از تقویم فرهنگی سال۱۴۰۴ است؛ یعنی دو سال متوالی بدون برگزاری یکی از مهم‌ترین رویدادهای موسیقی بومی کشور. اهالی موسیقی نواحی که سال گذشته وعده جبران را شنیده بودند حالا با واقعیتی تلخ روبه‌رو شدند: حذف بودجه یک دوره کامل جشنواره و تداوم بی‌توجهی به موسیقی محلی.
یکی از مهم‌ترین پرسش‌های فعالان فرهنگی سرنوشت بودجه اختصاص‌یافته به دوره‌های تعویق‌خورده است. وقتی جشنواره برگزار نشده اعتبارات آن چه می‌شود؟ تاکنون هیچ گزارش شفافی از نحوه هزینه‌کرد بودجه سال۱۴۰۳ یا برنامه مالی سال۱۴۰۴ منتشر نشده است. سکوت مسوولان اعتماد جامعه هنری را بیش از پیش سست کرده است. هنرمندان محلی با گلایه می‌گویند بودجه‌های فرهنگی معمولا بازنگشته بلکه در مسیرهای دیگری مصرف می‌شود که هیچ ارتباطی با اهداف اصلی ندارد. نبود شفافیت مالی یکی از آفات مزمن در برگزاری رویدادهای فرهنگی است. جشنواره موسیقی نواحی که می‌توانست الگویی برای مشارکت استانی و حمایت از هنرمندان مردمی باشد حالا به نمونه‌ای از بی‌برنامگی و مدیریت ناپایدار تبدیل شده است. موسیقی نواحی ایران نه‌تنها یک هنر بومی بلکه بخش مهمی از هویت فرهنگی ملت است. هر ساز محلی و هر مقام و نغمه‌ای روایتگر تاریخی طولانی از زیست و فرهنگ مردمان این سرزمین است. در جهانی که میراث ناملموس در فهرست یونسکو ثبت می‌شود و کشورها برای حفاظت از آن هزینه‌های هنگفت صرف می‌کنند کنارگذاشتن چنین جشنواره‌ای در حکم نادیده‌گرفتن بخشی از حافظه فرهنگی ملی است. در غیاب جشنواره هنرمندان بومی از صحنه رسانه و افکار عمومی کنار می‌روند. نسل جوان کمتر با این موسیقی آشنا شده و کم‌کم رشته‌ی پیوند میان سنت و امروز گسسته می‌شود. این خطر شاید در کوتاه‌مدت محسوس نباشد اما در بلندمدت می‌تواند به فراموشی تدریجی بسیاری از مقام‌ها و شیوه‌های اجرایی موسیقی نواحی منجر شود.
ضرورت بازنگری در سیاست فرهنگی
جشنواره موسیقی نواحی بیش از هر چیز به ثبات مدیریتی و اراده فرهنگی نیاز دارد. تغییرات پی‌درپی در ساختار وزارت فرهنگ، بی‌توجهی به برنامه‌های بلندمدت و وابستگی بیش از حد به تصمیمات فردی مدیران سبب شده این رویداد به جای آنکه طبق تقویم ثابت سالانه پیش برود هرسال درمعرض حذف یا تعویق باشد. سیاست فرهنگی در حوزه موسیقی باید از نگاه مرکزگرایانه فاصله گرفته و نقش استان‌ها را جدی بگیرد. واگذاری میزبانی جشنواره به استان‌هایی چون کرمان یا هرمزگان اگرچه در ظاهر اقدامی مثبت بوده اما بدون پشتوانه اجرایی، بودجه کافی و هماهنگی میان نهادها نتیجه‌ای جز تاخیر و بی‌نظمی ندارد.
با همه این انتقادها امید به بازگشت جشنواره هنوز در دل اهالی موسیقی نواحی زنده است. این هنرمندان برخلاف بی‌توجهی نهادهای رسمی همچنان به اجرای موسیقی در آیین‌ها، مراسم محلی و گردهمایی‌های کوچک ادامه می‌دهند. شاید همین پایداری مردمی رمز ماندگاری موسیقی نواحی باشد؛ موسیقی‌ای که بدون بودجه و سالن درخانه‌ها، کوچه‌ها و دل مردمانش زنده می‌ماند اما روشن است که تداوم چنین وضعیت بی‌برنامه‌ای در نهایت به فرسایش نیروهای فرهنگی و کاهش انگیزه هنرمندان منجر می‌شود. اگر سیاستگذاران فرهنگی واقعا به پاسداشت میراث ملی باور دارند باید پیش از پایان سال۱۴۰۴ تکلیف قطعی جشنواره موسیقی نواحی را مشخص کنند. بی‌تردید بازگشت اعتبار این جشنواره تنها با یک رویداد دیگر ممکن نبوده بلکه نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، اعتمادسازی در میان هنرمندان و احترام به پیوستگی فرهنگی است. در غیر این صورت موسیقی نواحی که قرن‌ها با عشق مردم زنده مانده در هیاهوی وعده‌ها و تاخیرها آرام‌آرام به حاشیه خواهد رفت.
