اسپاتیفای، زیرسایه نفوذ بیسابقه!
جهان صنعت– گزارشهای منتشرشده از یکی از بزرگترین رخدادهای تاریخ دنیای موسیقی دیجیتال خبر میدهد؛ رخدادی که اگر ابعاد آن تایید نهایی شود، میتواند مفهوم مالکیت، آرشیو و دسترسی به موسیقی را برای همیشه تغییر دهد. ماجرا از جایی آغاز شد که گروهی از فعالان حامی آزادی اطلاعات مدعی شدند موفق شدهاند تقریبا به تمام آرشیو اسپاتیفای نفوذ کرده و حجمی بیسابقه از دادهها و فایلهای موسیقی را استخراج کنند؛ ادعایی که بهسرعت توجه رسانهها، کارشناسان فناوری، فعالان حوزه فرهنگ و حتی نهادهای حقوقی را به خود جلب کرد. بر اساس اطلاعاتی که این گروه در وبلاگ رسمی خود منتشر کرده، نشت اطلاعات شامل متادیتای کامل ۲۵۶میلیون آهنگ و همچنین فایل صوتی حدود ۸۶میلیون قطعه موسیقی است؛ مجموعهای که نزدیک به ۳۰۰ترابایت حجم دارد. به گفته آنها، این آمار معادل حدود ۹/۹۹درصد کل آرشیو اسپاتیفای از نظر اطلاعات آهنگها و حدود ۶/۹۹درصد از تمامی قطعات موسیقیای است که تا جولای۲۰۲۵ روی این پلتفرم شنیده شدهاند. اگر این ارقام دقیق باشد، با بزرگترین آرشیو موسیقی متمرکز تاریخ بشر مواجه هستیم که حالا بهطور بالقوه از کنترل یک شرکت خصوصی خارج شده است.
این گروه که خود را «آرشیو آنا» مینامد، پیش از این بیشتر بهخاطر فعالیت در زمینه آزادسازی کتابها، مقالات علمی و منابع آموزشی شناخته میشد. آنها معمولا با استدلال «دسترسی آزاد به دانش» به سراغ منابعی میرفتند که پشت دیوارهای پرداخت و اشتراک پنهان شدهاند اما ورودشان به حوزه موسیقی، آن هم در مقیاس اسپاتیفای، نقطهعطفی در فعالیتهای این گروه محسوب میشود و نشان میدهد که دامنه نبرد میان پلتفرمهای انحصاری و فعالان آزادی اطلاعات، وارد مرحلهای تازه شده است. طبق ادعای آرشیو آنا، آنها با دور زدن قفلهای دیجیتال یا همان DRM موفق شدهاند به فایلهای صوتی دسترسی پیدا کنند؛ فناوریای که سالهاست به عنوان یکی از اصلیترین ابزارهای شرکتهای بزرگ برای جلوگیری از کپی و توزیع غیرقانونی محتوا استفاده میشود. این گروه اعلام کرده که قصد دارد دادهها و فایلهای استخراجشده را از طریق شبکههای همتا به همتا یا تورنت در اختیار عموم قرار دهد؛ اقدامی که در صورت تحقق عملا امکان دسترسی آزاد به تقریبا تمام موسیقیهای منتشرشده در جهان تا سال۲۰۲۵ را فراهم میکند. نکته قابلتوجه در این ماجرا نوع نگاه و ادبیاتی است که آرشیو آنا برای توجیه اقدام خود به کار میبرد. آنها بهصراحت تاکید میکنند که خود را «سارق» نمیدانند بلکه «حافظ فرهنگ» مینامند. از دید این گروه، پلتفرمهای انحصاری مانند اسپاتیفای، اپل موزیک یا دیگر سرویسهای استریم، میراث موسیقی بشر را در قالب اشتراکهای پولی و زیرساختهای متمرکز به گروگان گرفتهاند؛ میراثی که به باور آنها باید برای نسلهای آینده محفوظ بماند و در برابر خطراتی مانند جنگ، بلایای طبیعی، فروپاشی شرکتها یا تغییر سیاستهای اقتصادی محافظت شود. در بیانیهای که از سوی این گروه منتشر شده آمده است: «موسیقی بخش جداییناپذیر فرهنگ بشری است و نباید سرنوشت آن به تصمیمهای مالی چند شرکت محدود شود.»
در سوی مقابل اسپاتیفای نیز با انتشار بیانیهای رسمی تایید کرده که از این نفوذ آگاه بوده و تحقیقات فعالی را برای بررسی ابعاد آن آغاز کرده است. نماینده این شرکت اعلام کرده که بررسیهای اولیه نشان میدهد یک شخص ثالث با استفاده از روشهای غیرقانونی و دور زدن DRM به بخشی از فایلهای صوتی پلتفرم دسترسی پیدا کرده است. با این حال، اسپاتیفای تاکید میکند که در حال حاضر تنها متادیتا یا همان اطلاعات مربوط به آهنگها بهصورت عمومی منتشر شده و فایلهای صوتی هنوز به شکل گسترده در دسترس عموم قرار نگرفتهاند. هرچند این شرکت خطر انتشار کامل فایلها را «جدی» توصیف کرده است. این تناقض میان ادعاهای آرشیو آنا و موضع رسمی اسپاتیفای، فضای ابهامآلودی ایجاد کرده که تحلیل دقیق آن نیازمند زمان و بررسیهای فنی بیشتر است. با این حال حتی انتشار کامل متادیتا نیز بهتنهایی میتواند پیامدهای قابلتوجهی داشته باشد. اطلاعاتی مانند نام هنرمندان، ناشران، سال انتشار، ژانرها، آمار شنیدهشدن و ارتباط میان آثار، گنجینهای ارزشمند برای تحلیل بازار موسیقی، الگوریتمها و حتی رقابت میان پلتفرمها محسوب میشود و افشای آن میتواند موازنه قدرت در این صنعت را تغییر دهد.
کارشناسان فناوری نیز ابعاد فنی این رخداد را بسیار فراتر از یک نشت اطلاعات معمولی میدانند. مدیرعامل استارتاپ Third Chair در واکنشی قابلتامل گفته است: «از نظر تئوری، حالا هر کسی میتواند با داشتن فضای ذخیرهسازی کافی و یک سرور خانگی، مثلا با استفاده از نرمافزارهایی مثلPlex، نسخه رایگان و شخصی خود از اسپاتیفای را بسازد؛ نسخهای که شامل تقریبا تمام موسیقیهای جهان تا سال۲۰۲۵ است.» به گفته او، تنها مانع واقعی در حال حاضر قوانین کپیرایت و ترس از پیگردهای قانونی است، نه محدودیتهای فنی یا تکنولوژیک. این اظهارنظر نشان میدهد که ماجرا فقط یک چالش امنیتی برای اسپاتیفای نیست بلکه زنگ خطری برای کل مدل کسبوکار صنعت استریم موسیقی بهشمار میرود. پلتفرمهایی که سالها بر پایه انحصار داده، تامین مجوزها و کنترل دسترسی کاربران رشد کردهاند، حالا با سناریویی روبهرو هستند که در آن بزرگترین آرشیو موسیقی تاریخ میتواند بهصورت غیرمتمرکز و خارج از کنترل آنها در دسترس عموم قرار گیرد. چنین وضعیتی پرسشهای جدی درباره آینده حقوق مولف، درآمد هنرمندان و نقش واسطهها مطرح میکند. از منظر حقوقی و اخلاقی، این پرونده پیچیدگیهای فراوانی دارد. حامیان آزادی اطلاعات استدلال میکنند که حفظ و آرشیو فرهنگ بشری، ارزشی فراتر از قوانین مالکیت معنوی دارد؛ قوانینی که به باور آنها بیش از آنکه از هنرمندان حمایت کند، منافع شرکتهای بزرگ را تضمین میکند. در مقابل، منتقدان میگویند چنین اقداماتی میتواند به کاهش درآمد هنرمندان، تضعیف انگیزه تولید آثار جدید و هرجومرج در بازار موسیقی منجر شود. واقعیت این است که هر دو طرف، بخشی از حقیقت را در اختیار دارند و پاسخ نهایی به این چالش، ساده و تکبعدی نخواهد بود. فارغ از اینکه ادعاهای آرشیو آنا تا چه حد تایید یا اسپاتیفای چگونه با این بحران مواجه شود، یک نکته روشن است: عصر جدیدی در رابطه میان فناوری، فرهنگ و مالکیت آغاز شده است. عصری که در آن مرز میان «حفظ میراث بشری» و «نقض قانون» بیش از هر زمان دیگری مبهم شده و تصمیمگیری درباره آن، نهتنها برعهده شرکتها و هکرها بلکه بر دوش قانونگذاران، هنرمندان و جامعه جهانی قرار دارد. این رخداد میتواند نقطه شروع بازنگری عمیق در شیوه مدیریت و دسترسی به فرهنگ دیجیتال باشد؛ بازنگریای که نتایج آن سالها بر آینده موسیقی و هنر سایه خواهد انداخت.
