استخراج لیتیوم صرفه اقتصادی ندارد
منیر حضوری– چندی پیش در فضای مجازی این خبر منتشر شد که کامیون‌های زیادی کف کویر (دریاچه) ارومیه مستقر شده‌اند تا لیتیوم موجود را بار بزنند و اینطور نتیجه‌گیری شد که مسوولان دریاچه را خشک کرده‌اند که از آن پول دربیاورند! همین موضوع باعث شد که «جهان‌صنعت» نظر کارشناسان معدنی را درباره این مهم جویا شود؛ موضوعی که گفته می‌شود کذب محض است چراکه لیتیوم دریاچه آنقدر عیار پایینی دارد که امکان بارگیری اینچنینی ندارد!
فراتر از اینکه سیاستگذاری‌های اشتباه از جمله ساخت پل شهید کلانتری، توسعه کشاورزی، سدسازی و … از جمله عوامل کلیدی در خشک شدن کویر (دریاچه) ارومیه هستند اما در این گزارش به این موضوع می‌پردازیم که لیتیومی که در شورابه دریاچه ارومیه واقع شده به لحاظ اقتصادی قابل استخراج نیست چراکه میزان آن باید حداقل حدود ۱۵۰تا۲۰۰پی‌پی‌ام باشد و در غلظت پایین‌تر فرآیند استخراج صرفه اقتصادی ندارد. در نتیجه اینکه فکر کنیم دریاچه ارومیه جهت استحصال مواد معدنی خشک شده کاملا اشتباه است.
علیرضا شهیدی، رییس سابق سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی درباره این پرسش که آیا در شورابه‌های ایران به ویژه در دریاچه ارومیه املاح معدنی مانند لیتیوم به میزان اقتصادی قابل برداشت وجود دارد یا خیر به «جهان‌صنعت» گفت: همانطور که مستحضر هستید شورابه‌های مختلف ایران شامل املاح معدنی متعددی از جمله لیتیوم و سدیم هستند. با این حال مساله اصلی این است که آیا میزان این املاح معدنی به لحاظ اقتصادی قابل استخراج و بهره‌برداری است یا خیر.
این کارشناس معدن درباره اینکه میزان لیتیوم در دریاچه ارومیه چگونه است، خاطرنشان کرد: طبق اندازه‌گیری‌های انجام شده توسط سازمان زمین‌شناسی در سال‌های گذشته میزان لیتیوم در دریاچه ارومیه بین ۲۵تا۳۵پی‌پی‌ام (ppm)گزارش شده است اما این مقدار نسبت به استانداردهای اقتصادی بسیار پایین است.
شهیدی در پاسخ به این سوال که برای استخراج اقتصادی لیتیوم در شورابه‌ها چه میزان غلظت لازم است، اظهار داشت: معمولا برای آنکه لیتیوم در شورابه به لحاظ اقتصادی قابل استخراج باشد میزان آن باید حداقل در حدود ۱۵۰تا۲۰۰پی‌پی‌ام باشد. در غلظت‌های پایین‌تر فرآیند استخراج از نظر اقتصادی صرفه ندارد اما در دریاچه ارومیه که این عدد بسیار کم است به هیچ عنوان اقتصادی نیست. در نتیجه اینکه فکر کنیم دریاچه ارومیه جهت استحصال مواد معدنی خشک شده کاملا اشتباه است چراکه آنقدر اندازه لیتیوم کم است که قابلیت بهره‌برداری ندارد.
او بیان کرد: با توجه به غلظت حدود ۳۰پی‌پی‌ام لیتیوم در دریاچه ارومیه این مقدار بسیار پایین بوده و استخراج اقتصادی لیتیوم از این محل به هیچ عنوان مقرون‌به‌صرفه نیست.
این کارشناس معدن در این رابطه که برخی باور دارند که خشک شدن دریاچه ارومیه می‌تواند با هدف استحصال مواد معدنی مانند لیتیوم انجام شده باشد، گفت: ایده خشک شدن دریاچه ارومیه به صورت طبیعی یا مصنوعی به منظور استخراج مواد معدنی از جمله لیتیوم کاملا اشتباه است. چه دریاچه خشک باشد و چه پرآب میزان لیتیوم محلول در آن به قدری کم است که استخراج اقتصادی آن امکان‌پذیر نیست.
نظر محیط‌زیستی‌ها
دریاچه ارومیه منطقه‌ای حفاظت شده است و تاکنون تنها نمک آن به دست دو شرکت فعال در بخش‌خصوصی برداشت می‌شده که آن هم در ساخت محصولات شوینده به کار می‌رفته است. گفته می‌شود کارشناسان محیط‌زیست از این منطقه به عنوان پارک ملی دریاچه ارومیه یاد می‌کنند چراکه رده حفاظتی پارک‌های ملی بالاتر از مناطق حفاظت شده است و این پارک بالاترین رده حفاظتی محیط‌زیست کشور را دارد. بر این منطقه حساسیت ویژه‌ای وجود دارد. حتی برای ورود افراد معمولی به این پارک ملی باید از اداره حفاظت محیط‌زیست استان مجوز دریافت شود و تاکنون غیراز برداشت نمک برای برداشت هیچ ماده معدنی مجوز صادر نشده است.
در ادامه مجوز برداشت نمک هم تنها در فصل‌های تر و سرد سال و تنها به شرکت‌های بزرگ داده می‌شود. افراد محلی هم در فصل پاییز می‌توانند از ذخایر نمک منطقه برداشت کنند اما تنها به مساحت ۲۰هکتار و به عمق حداکثر ۴۰سانتیمتر. در حال حاضر یک شرکت در مراغه و شرکت دیگر در سلماس از نمک دریاچه ارومیه با مجوز اداره محیط‌زیست به عنوان ماده اولیه تولید برداشت می‌کنند.
در ادامه باید گفت که یک شرکت چینی از طرف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران(ایمیدرو) درخواست دریافت مجوز برای برداشت شورابه‌های پارک ملی دریاچه ارومیه را داشته اما اداره حفاظت محیط‌زیست اجازه برداشت شورابه را از این منطقه به چینی‌ها نداده است.
بدین ترتیب گفته شده است که استخراج لیتیوم از دریاچه ارومیه با توجه به وضعیت ویژه آن نه از نظر علمی و نه از نظر اقتصادی به‌صرفه است. توجیه اقتصادی برای برداشت لیتیوم به سبب مقدار بسیار ناچیز کمتر از ۳۰پی‌پی‌ام عملا امکان‌پذیر نیست و آنچه در فضای رسانه‌ای طرح شده کذب است.
اهمیت لیتیوم
لیتیوم در حالت خالص فلزی نرم و به رنگ سفید خاکستری است که به سرعت در معرض آب‌وهوا اکسید می‌شود و به همین دلیل هرگز در طبیعت به صورت آزاد(خالص) یافت نمی‌شود. این عنصر به صورت ترکیب با سایر مواد به خصوص آب به طور طبیعی در سنگ‌ها، خاک‌ها و آب‌های سطحی یافت می‌شود. در واقع لیتیوم عنصری شیمیایی با نماد Li و عدد اتمی۳ است. این فلز قلیایی سبک‌ترین فلز است و کمترین چگالی را در بین فلزات دارد. به دلیل واکنش‌پذیری بالا لیتیوم به صورت آزاد در طبیعت یافت نمی‌شود و همواره به صورت ترکیبات مختلف وجود دارد.
از جمله کاربردهای مهم لیتیوم می‌توان به استفاده در باتری‌های لیتیومی، شیشه و سرامیک، آلیاژها و داروسازی اشاره کرد. در واقع لیتیوم نقشی کلیدی در ساخت باتری‌های قابل شارژ دارد که در خودروهای الکتریکی، سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی تجدیدپذیر، تجهیزات الکترونیکی و فناوری‌های نوین مانند پهپادها و شبکه‌های برق هوشمند استفاده می‌شود.
تقاضای جهانی برای لیتیوم بین سال‌های۲۰۲۰تا۲۰۳۰ بیش از چهار برابر برآورد شده است. این روند تحت‌تاثیر عواملی مانند رشد فروش خودروهای الکتریکی، سیاست‌های کربن‌زدایی، افزایش ظرفیت‌های انرژی خورشیدی و بادی و رشد صنعت ذخیره‌سازی انرژی است. در چنین شرایطی کشوری که بتواند کنترل استخراج، فرآوری و تولید محصولات وابسته به لیتیوم را در اختیار بگیرد مزیتی راهبردی در اقتصاد جهانی خواهد داشت و چین با درک این واقعیت از ابتدای دهه۲۰۱۰ گام‌های بلندی برای تسلط بر زنجیره لیتیوم برداشت.
