17 - 01 - 2024
از نساجی و انرژی تا غلات
مجاورت جغرافیایی، همگونی مذهبی و فرهنگی و سابقه همکاریهای امنیتی و پتانسیل اقتصادی قابل توجه ایران و پاکستان، منافع دو کشو را به شکلی درخور توجه به یکدیگر گره زده است.
در زمانه تحریمهای سنگین علیه ایران، شاید تنها تمسک به گسترش تجارت با همسایگان با کشورهایی که با ایران مرز مشترک دارند امیدی برای رونق دادن به اقتصاد کشور ایجاد کند؛ البته تمامی همسایگان نیز از پتانسیل یکسانی برای این موضوع برخوردار نیستند و در حالی که کشورهای عربی خلیجفارس بازارهایی سختگیر، لوکس و با حضور رقبای سرسخت اروپایی و آمریکایی دارند و نفوذ به آنها دشوار است، دیگر همسایگان ایران در شرق و غرب با غیبت رقبای سرسخت و نیز نزدیکیهای بیشتر از نظر تاریخی و فرهنگی بازارهایی مناسبتر بهشمار میروند و پاکستان هم از این قضیه مستثنی نیست.
ایران و پاکستان به عنوان دو کشور همسایه و تاثیرگذار در منطقه غرب آسیا، دارای مرزهای مشترک، اشتراکات دینی و مذهبی، اشتراکات فرهنگی و آداب و رسوم مشترک هستند و به دلیل نزدیکی جغرافیایی، هزینههای تجارت بین دو کشور نسبت به سایر کشورها بسیار پایین است و در همین جهت، گسترش دیپلماسی اقتصادی با همسایگان به ویژه پاکستان، اقدامی موثر در راستای افزایش رشد صادرات و مقاوم کردن اقتصاد کشور با توجه به بازگشت دوباره تحریمهاست.
سرفصلهای همکاریهای فعال و ناتمام ایران و پاکستان
سمبل تجارت غیرنفتی ایران و پاکستان را شاید بتوان طرح ناکام صادرات گاز ایران به این کشور و سپس از طریق آن به هند دانست. طرحی که مذاکراتی مبسوط درباره آن انجام شد، نقشه راه آن ترسیم شد و حتی تا مراحل نهایی اجرا نیز رسید، اما عملی نشد. بیمیلی هندوستان به پیگیری این طرح و کنارهگیری از آن که پیامد تحریمها علیه ایران رخ داد، عملا این پروژه بزرگ را که «صلح» نام داشت از مدار انتفاع خارج کرد.
سال گذشته یک پایگاه خبری پاکستانی نسبت به جریمه حداکثر ۱۸ میلیارد دلاری برای اسلامآباد از سوی ایران در صورت عدم تکمیل خط لوله صادرات گاز ایران در خاک پاکستان تا سال ۲۰۲۴ هشدار داد.
پروژه صادرات گاز ایران به پاکستان که باید روزانه حدود ۷۵۰ میلیون فوت مکعب گاز طبیعی به پاکستان برساند، با مشکلاتی مواجه شده که اصلیترین آنها، ناتوانی پاکستان برای تکمیل این زیرساخت در خاک خود بوده و پاکستان که به دنبال انرژی با بهای بسیار پایین است طی چندین سال اخیر از احداث خط لوله در داخل خاک خود سر باز زده و تحریمها را بهانه کرده است.
ایران خط لوله لازم برای اجرای این پروژه را در داخل خاک خود احداث کرده است. در پاکستان این خط لوله باید تا سال ۲۰۱۹ تکمیل میشد، اما دو کشور توافق اولیه خود را بازبینی کردند تا به پاکستان مهلت بیشتری برای ساخت این خط لوله در خاک این کشور دهند.
بر اساس روزنامه داون پاکستان، در آن زمان نور اعلمخان رییس کمیته محاسبات عمومی که دیدهبان شفافیت تمامی وزارتخانهها و سازمانهای دولتی پاکستان را برعهده دارد، گفته بود در صورت عدم تایید پروژه خط لوله پاکستان و ایران از سوی آمریکا، واشنگتن موظف به پرداخت خسارت مربوطه است.
بر اساس گزارش اویل پرایس، سال گذشته در بحبوحه افزایش قیمت جهانی الانجی و رقابت خریداران اروپایی که میتوانستند قیمت بالاتری برای محمولههای الانجی موجود پرداخت کنند باعث شدند کشورهای فقیری مانند پاکستان با مشکلاتی چون سرما، تاریکی و قطعی سراسری برق روبهرو شوند، در حالی که پاکستان میتوانست با اجرای پروژه صادرات گاز ایران به سادگی بر این مشکل فائق آید.
بهار سال جاری نیز رضا نوشادی مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز از اعلام آمادگی خط لوله ایران برای صادرات گاز به پاکستان خبر داد.
در ماه اکتبر وزیر انرژی پاکستان اعلام کرد که در جریان سفر اخیر خود به ایران، اسلامآباد تعهد خود به پروژه مشترک گازی را تجدید کرد و توافق شد دو کشور مذاکرات جدیدی برای پیشبرد طرح انتقال گاز آغاز کنند.
تکمیل این پروژه بدون شک افقهای جدیدی را برای همکاریهای دوجانبه میان ایران و پاکستان و افزایش فرصتهای سرمایهگذاری در آنها باز کرده و به یکپارچگی تجاری و اقتصادی در قاره آسیای مرکزی، اروپا و خاورمیانه در کنار چین و روسیه کمک میکند.
دومین ناکامی تجارت دو کشور، توافقنامه ترجیحی است که آن هم امضا شد، اما سرنوشتی بهتر از طرح نخست نداشت و میتوان گفت تنها روی کاغذ باقی ماند؛ هرچند بار دیگر در سال گذشته تلاش برای احیای آن از سر گرفته شده است. با این وجود دو کشور هیچگاه درگاه تجارت دوجانبه را نبستند، حتی در سالهای اخیر که ایران هدف سختترین تحریمها قرار دارد. موفقیت و کارآمدی موافقتنامه تجارت آزاد به عمق و گستردگی آن منوط است. در پاکستان، به خاطرِ مخالفتِ شدید اغلب صنایع در این کشور با گشودن بازار پاکستان روی محصولاتِ رقبا معمولا موافقتنامههای تجارت آزاد که با دیگر کشورها منعقد شده کارایی چندانی نداشته است، بنابراین در صورت برطرف نشدن این نقیصه موافقتنامه تجارت آزاد با ایران هم دچار سرنوشت موافقتنامه تجارت آزاد میان پاکستان و ترکیه خواهد شد، چنان که موافقتنامه اخیرالذکر کمتر از ۲درصد از خطوط تعرفه بازرگانی میان دو کشور را دربر میگیرد.
پاکستان تنها به شرطی میتواند در تجارت تهاتری با دیگر کشورها موفق باشد که بتواند اینگونه تجارت را با تسهیلاتی نظیر ایجاد گذرگاههای ترابری و موافقتنامه تجارت آزاد تلفیق کند، در غیراین صورت سرنوشت اینگونه از مبادلات نیز مشابه سرنوشت توافقنامههایی خواهد شد که صرفا جنبههای تبلیغاتی و غیرکاربردی داشتند.
افزون بر این، ایران به عنوان یک کشور غنی از لحاظ انرژی و برق، میتواند با صدور خدمات فنی- مهندسی و تامین برق و گاز این کشور و همچنین مشاورههای تخصصی به شرکتهای پاکستانی، جایگاه خود را در بازار این کشور تثبیت و اقتصاد پاکستان را به خود وابسته کند.
طی دیدار اردیبهشتماه ابراهیم رییسی رییسجمهوری ایران شهباز شریف در سواحل مکران که با هدف افتتاح یک بازارچه مرزی اتفاق افتاد، افتتاح مشترک یک پروژه بینالمللی و خط تبادل برق چابهار-پاکستان نیز انجام شد.
این پروژه حوالی سال ۱۳۹۰ آغاز شد و در اردیبهشت سال جاری به بهرهبرداری رسید. پروژه ارتقای ظرفیت تبادل برق ایران و پاکستان، یک خط انتقال دومداره باندل دوتایی، به طول ۸۰ کیلومتر است که ۵۰ کیلومتر آن در داخل ایران بوده و در این فاز بهطول ۸۰ کیلومتر اجرا شده و با ولتاژ ۱۳۲ کیلوولت برقدار میشود.
با بهرهبرداری از این خط در این فاز امکان افزایش ۱۰۰ درصدی تبادل برق با کشور فراهم پاکستان فراهم شده و به میزان ۱۰۰ مگاوات میسر میشود.
در صورت آمادگی طرف پاکستانی و تکمیل زیرساختها در پاکستان امکان ارتقای ولتاژ خط به ۲۳۰ کیلوولت و افزایش سطح تبادل به ۴۰۰ مگاوات نیز حاصل خواهد شد.
مروری بر وضعیت تجارت ایران و پاکستان
در خصوص تجارت با پاکستان باید در نظر داشت که عرصه تعاملات اقتصادی برای ایران در این کشور چندان هم خالی از رقیب نیست و به جز اعمال تحریمهای مجدد که مشکلات انتقال پول و بانکی را برای ایران ایجاد کرده، سابقه بیش از ۲۰ سال عضویت در سازمان تجارت جهانی و داشتن تجارت آزاد پاکستان با کشورهای آسیایی مثل چین و مالزی نیز دشواری دیگری برای ورود به بازار پاکستان است. افزون بر این، مرز ۹۰۰ کیلومتری مشترک ایران و پاکستان و عدم تامین امنیت این مرز از سوی پاکستان زمینه را برای قاچاق کالا فراهم کرده که به روند تجارت معمول دو کشور بسیار آسیب میزند. خامفروشی کالا به ویژه پوست خام، خرما و حبوبات و فقدان تعداد مکفی فرآوردههای با ارزشافزوده در سبد صادراتی ایران را نیز باید به فهرست این مشکلات اضافه کرد.
تا سال ۲۰۱۰ مبادلات تجاری دوجانبه قابل توجه بود، ولی از ۲۰۱۲ کاهش یافت. در سال ۲۰۱۹ ایران ۵۳۰ میلیون دلار به پاکستان صادرات داشته و به روایتی صادرات ایران یک درصد و واردات آن نیم درصد از مجموع تجارت پاکستان است.
اگرچه تجارت ایران و پاکستان در سال ۱۴۰۱ رشدی نزدیک به ۶۰درصدی را در مقایسه با سال قبل نشان میدهد، اما عامل این افزایش حجم تجارت ۳ برابرشدن حجم صادرات کالاهای پاکستانی به ایران است تا فتح بازارهای صادراتی توسط ایران. آمارهای گمرک ایران نشان میدهد میزان صادرات ایران به پاکستان در سال ۱۴۰۱ معادل یک میلیارد و ۴۸۸ میلیون دلار بوده است که رقمی معادل ۸/۲ درصد از حجم ارزشی صادرات ایران است.
ارزش صادرات ایران به این کشور در سال ۱۴۰۰ نیز معادل یک میلیارد و ۲۶۰میلیون دلار محاسبه شده است. ایران در بین کشورهای صادرکننده به پاکستان در جایگاه نوزدهم قرار دارد و تنها توانسته ۲/۱ درصد از نیاز وارداتی این کشور را تامین کند.
در مقابل، میزان واردات ایران از این کشور در سال ۱۴۰۱ معادل ۸۴۲ میلیون دلار و ۴/۱ درصد از سهم ارزشی واردات ایران است. این رقم در سال ۱۴۰۰ معادل ۳۱۲ میلیون دلار محاسبه شده است.
در سال ۱۴۰۰ تراز تجاری ایران و پاکستان بیش از ۷/۹۴۸ میلیون دلار به سود ایران بوده است، در سال ۱۴۰۱ با رشد واردات از اسلامآباد به کمی بیش از ۲/۶۴۶ دلار به سود ایران رسیده است؛ عمده اقلام وارداتی ایران که در این افزایش واردات سهم داشتهاند اقلام اساسی نظیر غلات هستند که در شرایط کنونی برای کشور از اهمیت ویژه برخوردار است.
نمای کلی صادرات ایران به پاکستان تفاوتی با نمای کلی تجارت ایران با دیگر کشورها ندارد؛ عمده آن فرآوردهها و مشتقات نفتی و مواد خام و
نیمهخام است.
این در حالی است که با توجه به بازار مصرفی بزرگ پاکستان پتانسیل تجارت میان دو کشور بالاست و رقم تجارت نزدیک به ۲ میلیارد دلاری در سالهای اخیر با اتخاذ سیاستهای منطقی میتواند افزایش پیدا کند.
سوختهای معدنی، روغنهای معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها، مواد قیری، مومهای معدنی با سهم حدود ۸/۴۰ درصد، شیر و محصولات لبنی، تخم پرندگان، عسل طبیعی، محصولات خوراکی با منشأ حیوانی و در مجموع بیش از نیمی از کل ارزش صادرات بدون نفت خام ایران به پاکستان را در سال ١۴٠١ تشکیل داده و در مقابل غلات با سهم حدود ۷/۸۵ درصد از ارزش کل واردات میوه، میوههای روغندار، دانه و بذر، نباتات صنعتی یا دارویی ایران را از این کشور تشکیل داده است.
نتیجه
با توجه به فاصله نزدیک جغرافیایی دو کشور که تجارت دوجانبه میان تهران و اسلام آباد را مقرون بهصرفه میکند، سایر پتانسیلهای همکاری میان دو طرف را میتوان در حوزههایی چون همکاریهای مشترک و مشارکت در بخشهای صنعتی متقابل، استفاده از تجربه پاکستان در احیای صنعت نساجی ایران، سرمایهگذاری در بخشهای مناسب و سودده پاکستان از جمله بخش انرژی از بالادستی تا مراکز توزیع سوخت مایع و گاز، مشارکت در تولید اقلام پزشکی با استاندارد جهانی، تامین اقلام کشاورزی از پاکستان از جمله گوشت، برنج، میوه به ویژه میوههای گرمسیر، نهادههای دامی و غلات در ازای میوه و مرکبات ایرانی، ایجاد پروژههای اقتصادی و سرمایهگذاری مشترک در دو کشور یا کشور ثالث جستوجو کرد.
با توجه به فشار تحریمها بر شبکههای بانکی ایران و مشکلات انتقال پول اقداماتی چون صدور ضمانتنامه بانکی برای پروژههای خدمات فنی و مهندسی، ایجاد خطوط اعتباری و تسهیل تبادل اسناد و رفع موانع غیرتعرفهای میتواند راهگشای مسائل مالی در تبادلات دوجانبه تجاری میان دو کشور باشد.
افزون بر این تقویت سرمایهگذاری مشترک در منطقه آزاد چابهار با ایجاد واحدهای مشترک برای صادرات کالا به پاکستان و هم صادرات مجدد کالا به کشورهای ثالث و همچنین تامین نیاز بازار داخل در برخی از اقلام و توسعه پیمان پولی برای استفاده از پولهای محلی در تجارت با پاکستان و کنار گذاشتن دلار از روند معاملات نیز اقداماتی کارگشا در این زمینه است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد