3 - 11 - 2019
از ساری تا تبریز
«زلزله» نخستین تلنگر را به متولیان بناهای تاریخی وارد کرد، کسانی که گویا تا وقوع زلزله چند ریشتری در شب یلدای دو سال قبل آشنایی چندانی با کلمات مدیریت بحران در بناهای تاریخی نداشتند. تا مدتی بعد که نوبت به آتشسوزی در بناهای تاریخی رسید و در نهایت سیل که سراغ شهرها و روستاها رفت.
با وجود احتمال وقوع هر کدام از بلایای طبیعی در کشور و در هر زمانی، اما آتش در چند سال اخیر همچنان رتبه نخست تلنگرهایی را دارد که گاهی سبب خیر برگزاری برخی برنامهها و جلساتی میشود که از دید همان متولیان و کارشناسان میراثی، کاری تکراری است. اقدامی که بدون هیچ برنامهریزی و برداشتن قدمی مناسب فقط برگزار میشوند، تا شاید روزی به نتیجهای عملی برسند.
هر چند میراث فرهنگی در کشور تاکنون در کنار چند زلزله تاریخی در سالهای دور و یکی دو زلزله دو سال اخیر که تلنگرها را برای حفاظت از آثار تاریخی تکاندهندهتر کرده، قدری هوشمندتر از قبل عمل میکند و دستکم به فکر راهِ چارهای برای جلوگیری از آسیب در زمان بحران میافتد، شاید یکی از مهمترین نکات در رسیدن به این راههای چاره، بررسی اتفاقات رخ داده در زمان وقوع هر بحران در بناهای تاریخی باشد.
نخستین نشست تخصصی «بناهای تاریخی و خطر آتشسوزی» که در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد، به بررسی زمان وقوع آتشسوزی در بناهای تاریخی پرداخت.
چرا اطفاء حریق مسجد جامع ساری به موقع انجام نشد؟
عصر پنجشنبه ۲۱ تیر که شعلههای آتش بر قلب مسجد جامع تاریخی هزار ساله این شهر زبانه کشید و امروز جای آن، مسجد جامعی بازسازی شده از تاریخ صدها سال گذشته این شهر نشسته است.
مهدی ایزدی- معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مازندران با اشاره به آتشسوزی مسجد جامع ساری در تیر سال گذشته که بر اثر اتصال سیستم تاسیسات سرمایش و گرمایش آتش گرفت و به طور کامل سوخت، اظهار میکند: اصل این بنای تاریخی متعلق به سده دوم هجری و از دوره خلافت هارونالرشید است که در دوره فتحعلیشاه بازسازی و مرمت شد.
وی با بیان اینکه اعتباری در سال ۹۰ برای مرمت و ساماندهی این مسجد تاریخی تخصیص داده شده بود، میافزاید: تعیین حریم این بنای تاریخی در سال ۸۰
انجام شد.
همچنین با انجام عملیات مستندنگاری بنا، نخستین کارها برای حفاظت از آن در دستور کار قرار گرفت و براساس تصاویر به دست آمده موجود در فضای اینترنت و اسناد توانستیم مرمت مسجد را انجام دهیم.
او در بخشی از صحبتهایش درباره دلایل اطفا نشدن مناسب حریق در مسجد جامع ساری میگوید: از یک سو مدیریت مسجد برعهده هیات امنای مسجد بود و از سوی دیگر این مسجد پنج امام جماعت دارد، در این شرایط وضعیت این بنا مشخص است، حتی میراث فرهنگی مجبور شده بود در دورهای به دلیل نصب سیستم تاسیساتی گرمایش و سرمایش و نورپردازی و سیمهای کابلی که متولیان و مدیریت مسجد انجام داده بودند، در چند سال گذشته از هیات امنای مسجد شکایت کند.
ایزدی اما علت کندی کار در اطفای حریق مسجد جامع ساری را، وضعیت کوچههای باریک منتهی به این مسجد تاریخی بیان میکند و میافزاید: از خیابان اصلی تا مسجد که مساحتی باریک دارد، چیزی حدود ۱۲۰ متر فاصله بود، مسیر آدم رو، نه ماشین رو، به همین دلیل حضور آتشنشانان با تجهیزاتشان در کنار مسجد به سختی و کندی انجام شد.
او حضور بیش از حد مردم در نزدیکی مسجد و در مکان آتشسوزی را عامل دیگری میداند که مانع حضور به موقع نیروهای امدادی به مسجد در حال سوختن شده بود و اضافه میکند: نیروی انتظامی در آن زمان مجبور شد تا در صحنه حضور داشته باشد و مردم را برای رسیدن خدمات آتشنشانی به مسجد متفرق کند.
تاکنون برای مسجد جامع ساری چه کردهاند؟
وی با تاکید بر حضور دائم شهرداری برای تکمیل پروژه و جمعبندی ساماندهی مسجد جامع ساری در طول ۱۳ ماه، بیان میکند: آواربرداری، رفع خطر و تجهیز مسجد از مهمترین اقداماتی است که به عنوان بخش اصلی کار هنوز انجام نشدهاند. او همچنین از تدبیرهایی که در زمان بازسازی و ساماندهی مسجد برای اطفای حریقهای احتمالی بعدی در این بنای تاریخی برنامهریزی شده را ایجاد کانال و عبور لولههای اطفای حریق در زیرِ زمین مسجد میداند و اضافه میکند: با این وجود هنوز عملیات تکمیل پروژه سیستم اطفای حریق تجهیز نشدهاند. وی با تاکید بر اینکه باید در بخش دسترسی به بناهای تاریخی جدیتر عمل کرد، اضافه میکند: آتشسوزی شوخی ندارد، در عرض نیم ساعت همه مسجد تاریخی ساری در آتش سوخت، آنهم درست در زمانی که نیروهای آتشنشانی تلاش میکردند خود را به ساختمان برسانند، در حال حاضر نیز برای ساماندهی مسجد تاسیسات روی دیوار جمعآوری شده و کانالهای تاسیساتی در داخل مسجد ایجاد شدهاند، همچنین یک موتورخانه مرکزی پشت حیاط مسجد در حال ایجاد است.
تفاوتهای آتشسوزی سال ۱۳۸۸ با سال ۱۳۹۸ در بازار جهانی تبریز
بازار جهانی تبریز ۱۸ اردیبهشت امسال و همزمان با دهمین سالگرد آتشسوزی سرای «ایکیقاپیلی» یا «سرای دو دری» بار دیگر آتش گرفت، آتشی که نخست هیچ کس متوجه گرمایش نشد تا کوهنوردان تبریزی از بالای کوه با آن روبهرو شدند و از سوی دیگر یگان حفاظت میراث فرهنگی پایگاه بازار جهانی تبریز در حین گشتزنی با آن مواجه شده و خبر را به گوش آتشنشانان رساند و از نیمه شب نخستین تصاویر و خبرها از آن در فضای مجازی دست به دست شدند.
حتی به گفته خبرنگاران محلی، اصناف فعال در این بازار تاریخی، به محل ورودیهای منتهی به سرای دو دری رسیدند و تا صبح شاهد خاکستر شدن سرمایهشان بودند، آنهم درست در نقطهای که ۱۰ سال قبل هم با هُرم آتش اتصالی برقها، زندگیشان دود شد و به هوا رفت!
حسین اسماعیلی سنگری مدیر پایگاه میراث جهانی بازار تبریز در صحبت درباره راهکارهای حفاظت از بازار در مواجهه با بحرانهای طبیعی مانند آتشسوزی در یک دهه اخیر، نخست به بروز دو آتشسوزی در یک دهه و به فاصله ۱۰ ساله در سالهای ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ اشاره میکند و میگوید: تبریز، بزرگترین بازار سرپوشیده دنیا با ۲۷۰ هزار مترمربع مساحت است که هنوز نوع و تکنیک ساخت برخی از طاقهای آن برای بسیاری از مردم مشخص نیست و اکنون در حال بررسی راههایی برای بررسی میزان تنوع طاقهای هستیم که در طول ۲۰۰ سال گذشته، ساخته شدهاند.
او بازار تبریز را در مساحتی ۲۷۰ هکتاری با ۱۶۰ عنصر معماری مانند ۳۰ مسجد، مغازه و دیگر عناصر مختلفی که همه آنها در فهرست میراث جهانی و با نام «بازار تبریز» جهانی شدهاند، میداند و ادامه میدهد: ۱۶ درصد مالکیت عمومی، ۶۶ درصد مالکیت خصوصی و ۱۶ درصد مالکیت وقفی و دو درصد مالکیت دولتی برای این محوطه جهانی وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه در آتشسوزی سال ۸۸، پایگاه میراث فرهنگی بازار تبریز در حال تهیه پرونده ثبت جهانی این بازار بود، اظهار میکند: نخستین آتشسوزی ساعت ۱۷ در ۱۳ آبان سال ۸۸ رخ داد که اطفای آن حدود ۱۳ ساعت طول کشید و در این مدت زمان چیزی حدود هزار متر مربع در آتش سوخت؛ اتفاقی که با سهلانگاری یکی از کسبه رخ داد و به مدت ۴۰ دقیقه آن بخش از بازار در آتش میسوخت و کسی متوجه آن نبود. مرمت بازار نیز در طول ۱۸ ماه انجام شد اما دومین آتشسوزی بعد از افطار و درست زمانی رخ داد که هیچ کس در بازار حضور نداشت و اطفای حریق فقط سه ساعت طول کشید.
وی با بیان اینکه در دومین آتشسوزی فقط در و پنجرهها و کالاهای مغازهها در آتش سوخت اما هیچ آسیبی به کالبد و بنا وارد نشد، ادامه میدهد: با توجه به اینکه بعد از سال ۸۸ در نخستین قدم، بازار مستندنگاری شده بود، به حدی که امروز ۹۵ درصد بازار نقشه مشخصی دارد و فقط پنج درصد باقیمانده به دلایلی مانند نبود مالک و تعطیل بودن مغازهها در طول سالهای مختلف و دسترسی نداشتن به برخی از نقاط بازار، بررسی نشدند.
او اضافه میکند: پیشبینی تشکیل کارگروه ویژه برای ستاد بحران بازار تبریز با حضور سازمانهای مختلف مانند هلالاحمر، نیروی انتظامی و بیمه در دستور کار قرار گرفت.
تصمیمشان برای نجات بازار تبریز بعد از آتشسوزیها چه بود
وی به تحقیقهای انجام شده برای بررسی رابطه عوامل آتشسوزی در فضای بازار تبریز اشاره میکند و توضیح میدهد: در بررسیهای انجام شده تصمیم گرفته شد سیستم گرمایش مرکزی جمعآوری و دپو کردن کالا در سراهای بازار به عنوان انبار ممنوع شود، وسایل استفاده از کپسولهای آتشنشانی در بازار تعبیه و شیرهای هیدرانت آتشنشانی در سراسر بازار نصب شود. او احداث یک ایستگاه ۱۰۴ آتشنشانی مختص مجموعه بازار تبریز در فاصله ۵۰ متری و تجهیز آن را از دیگر برنامههای در دست انجام بعد از آتشسوزی مطرح میکند و میافزاید: از سوی دیگر تمهیدات آتشنشانی قبل از نصب کپسولهای آتشنشانی صورت گیرد، همچنین وسایل نقلیه موتوری مخصوص بازار از ایتالیا خریداری شد و حدود ۹۵ درصد کسبه، مغازههای خود را تحت پوشش بیمه حوادث قرار دادند.
به دلیل اعتراضهای زیادم از حضور در جلسات شهری محروم شدم
اسماعیلیسنگری همچنین با نشان دادن تصاویری از اسناد و نامهنگاریهای انجام شده با دستگاههای مختلف دولتی برای ساماندهی بازار تبریز مانند جابهجایی سیمهای برق یا ساماندهی لولههای آب، بیان میکند: با توجه به اعتراضهایی که در جلسات مختلف دولتی نسبت به بیتوجهی این دستگاهها در برابر خواستههای میراث فرهنگی داشتهام، از حدود سه ماه قبل ورود من به جلسات استانی ممنوع شده است. به نظر میرسد این اتفاق به آن دلیل رخ میدهد که وظایف خود را در بناهای تاریخی به خصوص بازار تبریز به خوبی انجام نمیدهند.
وی همچنین به بیتوجهی نیروی انتظامی در طول دو سال و نیم گذشته برای گشتزنی در پشت بام بازار تبریز اشاره میکند و میگوید: نیروی انتظامی انجام نشدن این کار را به این دلیل مطرح میکند که هزینه گشتزنیها از سوی شهرداری به این دستگاه پرداخت نمیشود، این در حالی است که معتقدیم تامین امنیت وظیفه نیروی انتظامی است. زمانی که نگهبان و نیروی انتظامی یا سرایدار در چنین مکانهایی نداریم قطعا سیستم اعلام حریق نیز وجود ندارد.
او در توضیح چگونگی مطلع شدن از آتشسوزی بازار تبریز در ماه رمضان امسال، اظهار میکند: در زمان آتشسوزی دوم در بازار تبریز، یکی از یگانهای گشت میراث فرهنگی، در حال گشتزنی بوده که متوجه بوی سوختگی میشود. در همان زمان چند نفر که روی کوهی مشرف به بازار تبریز بودند، شعلههای آتش را میبینند و با سازمان آتشنشانی تماس میگیرند، آنها نخست فکر میکنند که آتش متعلق به بازارِ دیگری است و تجهیزات خود را به آن نقطه میبرند اما بعد از حضور در آن مکان متوجه میشوند موقعیتِ آتشسوزی متعلق به این بازار است.
وی با اشاره به اینکه حجم آتشسوزی در سال ۹۸ بیشتر از سال ۸۸ بود، ادامه میدهد: اتصال ترانس برق داخل سرا در سال ۹۸ باعث آتشسوزی شده بود؛ علتی که اداره برق آن را قبول ندارد. حدود ۳۰ مغازه در آتش سوخت و یک هفته مغازههای آن سرا، مهر و موم شدند تا با توجه به شکایت اداره برق علت دقیق آتشسوزی مشخص شود. با انجام آسیبشناسیها از ابعاد کالبدی، کاربردی، ساختاری و منظری نتایج آن برای تهران فرستاده شد. اکنون نیز حدود ۷۰ درصد مغازهها احیا و راهاندازی شدهاند و در بقیه مغازهها نیز کار نازککاری و کفسازی در حال انجام است.
مهمترین علت آسیبپذیری بناهای تاریخی در زمان بحران چیست
عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، اصلیترین علتِ آسیبپذیری بناهای تاریخی در زمان آتشسوزی را «ضعف در اعلان حریق» میداند و ادامه میدهد: دستکم در بازار تبریز با چنین مشکلی مواجه هستیم که باید برای برطرف کردن آن به دنبال راه چاره باشیم.
او یکی از بهترین راههای چاره را استفاده از سیستم اینترنت اشیا بیان میکند و میگوید: میتوانیم مشکل را با نمونه سیستم اعلان حریق هوشمند برطرف کنیم. در حال حاضر این سیستم اعلان حریق به صورت پایلوت در پایگاه میراث فرهنگی بازار جهانی تبریز نصب شده است که اگر نقطهای آتش بگیرد، از طریق اپراتور تلفنهای همراه مانند همراه اول، ایرانسل و تلفن ثابت میتوانیم آتشسوزی رخ داده را اعلام کنیم. حتی از کسبه درخواست کردهایم این سیستم را برای مغازههای خود خریداری کنند. این سیستم توانایی دارد تا مغازهها را به صورت اسم مشخص کند که برای کدام چنین اتفاقی رخ داده است.
اسماعیلی سنگری با تاکید بر لزوم ضرورت پیگیری و آمادگی در مقابل آتشسوزی با استفاده از سیستم اعلام حریق هوشمند بیان میکند: استفاده از سیستم نگهبانهای شبانهروزی در سراها و تیمچهها، استفاده از پست شبانهروزی آتشنشانی در بخشهای مختلف بازار، حضور گشت شبانه ماموران نیروی انتظامی در پشتبامهای بازار و نصب سیستم اطفای حریق در فضاهای مختلف بازار از جمله راهکارهایی هستند که از بناهای تاریخی که از نظر مساحت و گستردگی امکان کنترل یکپارچه را ندارند، محافظت میکنند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد