اثرات قهوه بر سلامت، از جمله کاهش خطر مرگ و میر، بیماری‌های قلبی و دیابت
قهوه یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌های جهان است که سالانه میلیون‌ها تن از آن مصرف می‌شود. این نوشیدنی نه‌تنها به‌عنوان یک عامل بیداری و افزایش تمرکز شناخته شده، بلکه در سال‌های اخیر توجه زیادی از سوی جامعه علمی و پزشکی به اثرات آن بر سلامت انسان معطوف شده است. تحقیقات متعددی نشان داده‌اند که مصرف منظم و متعادل قهوه می‌تواند با کاهش خطر بسیاری از بیماری‌های مزمن و افزایش طول عمر مرتبط باشد. در این مقاله به بررسی اثرات قهوه بر سلامت، به‌ویژه در رابطه با کاهش خطر مرگ و میر، بیماری‌های قلبی و دیابت نوع دو می‌پردازیم.
قهوه حاوی بیش از هزار ترکیب شیمیایی مختلف است که مهم‌ترین آن‌ها کافئین، کلروژنیک اسید، آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات فنولیک می‌باشند. کافئین به‌عنوان یک محرک سیستم عصبی مرکزی شناخته می‌شود و با مسدود کردن گیرنده‌های آدنوزین در مغز، باعث افزایش هوشیاری، تمرکز و کاهش خستگی می‌شود. اما علاوه بر اثرات موقت کافئین، ترکیبات دیگر موجود در قهوه نیز نقش مهمی در بهبود سلامت عمومی ایفا می‌کنند. به‌ویژه ترکیبات آنتی‌اکسیدانی موجود در قهوه مانند کلروژنیک اسید، با مهار استرس اکسیداتیو و التهاب مزمن، در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های مزمن مؤثر هستند. این ویژگی‌ها سبب شده است که قهوه به‌عنوان یکی از منابع غنی آنتی‌اکسیدان در رژیم غذایی غربی شناخته شود.
یکی از مهم‌ترین یافته‌های تحقیقات اخیر، ارتباط بین مصرف قهوه و کاهش خطر مرگ زودرس است. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۷ در مجله معتبر The BMJ منتشر شد و به صورت یک مرور جامع از متاآنالیزهای مختلف انجام گرفت، نشان داد که مصرف قهوه با کاهش خطر مرگ کلی مرتبط است. این مطالعه نشان داد افرادی که روزانه ۳ تا ۴ فنجان قهوه مصرف می‌کنند، تا ۱۵ درصد کمتر در معرض خطر مرگ زودرس قرار دارند. این کاهش خطر عمدتاً به بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت نوع دو و برخی سرطان‌ها مربوط می‌شود. البته باید توجه داشت که این اثرات در مصرف متعادل قهوه مشاهده شده و مصرف بیش از حد ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد.
در حوزه بیماری‌های قلبی، تحقیقات نشان داده‌اند که قهوه می‌تواند نقش محافظتی داشته باشد. در گذشته تصور می‌شد که کافئین با افزایش موقت فشار خون و ضربان قلب، ممکن است خطر بیماری‌های قلبی را افزایش دهد. اما مطالعات اخیر نشان داده‌اند که این افزایش موقت در افراد سالم بی‌خطر است و با مصرف منظم قهوه، بدن به کافئین عادت می‌کند. در عوض، ترکیبات آنتی‌اکسیدانی قهوه با کاهش التهاب، بهبود عملکرد اندوتلیال عروق خونی و کاهش اکسیداسیون لیپوپروتئین‌های پایین‌چگالی (LDL)، از ایجاد پلاک در دیواره رگ‌ها جلوگیری می‌کنند. این عوامل باعث کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، سکته مغزی و نارسایی قلبی می‌شوند. برای مثال مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۴ در ژورنال Circulation منتشر شد، نشان داد مصرف ۳ تا ۵ فنجان قهوه در روز با کاهش ۱۰ تا ۱۵ درصدی خطر بیماری‌های قلبی همراه است.
در مورد دیابت نوع دو نیز شواهد علمی قوی‌ای وجود دارد که مصرف قهوه با کاهش خطر این بیماری مرتبط است. دیابت نوع دو یک بیماری مزمن است که در آن بدن نسبت به انسولین مقاوم می‌شود یا تولید انسولین کافی را ندارد. مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که به‌طور منظم قهوه مصرف می‌کنند، به‌ویژه قهوه فیلتر شده، خطر کمتری برای ابتلا به دیابت نوع دو دارند. یک متاآنالیز معروف که در سال ۲۰۰۹ در ژورنال Diabetologia منتشر شد، داده‌های بیش از ۴۰۰ هزار نفر را بررسی کرد و نتیجه گرفت که هر فنجان قهوه اضافه در روز، خطر ابتلا به دیابت نوع دو را تا ۷ درصد کاهش می‌دهد. این اثر به‌ویژه در قهوه دم‌کرده یا سیاه و بدون شکر مشاهده شده است.
مکانیسم‌های احتمالی این اثر شامل بهبود حساسیت به انسولین، کاهش سطح گلوکز ناشتا و مهار التهاب مزمن است. ترکیباتی مانند کلروژنیک اسید در قهوه با کاهش جذب گلوکز در روده و بهبود عملکرد سلول‌های بتای پانکراس، به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کنند. همچنین قهوه می‌تواند از طریق اثرات ضد التهابی خود، در کاهش مقاومت به انسولین مؤثر باشد. این یافته‌ها نشان می‌دهند که قهوه می‌تواند به‌عنوان یک عامل پیشگیری‌کننده در برابر دیابت نوع دو عمل کند، البته در کنار رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی.
علاوه بر این، تحقیقات نشان داده‌اند که قهوه ممکن است در سلامت کبد نیز نقش مهمی داشته باشد. مصرف منظم قهوه با کاهش خطر ابتلا به بیماری کبد چرب، فیبروز کبدی و سیروز همراه است. مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که روزانه چند فنجان قهوه می‌نوشند، سطح پایین‌تری از آنزیم‌های کبدی دارند که نشانه‌ای از سلامت بهتر کبد است. این اثرات احتمالاً به دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی ترکیبات قهوه است.
با این حال باید به عوارض احتمالی مصرف بیش از حد قهوه نیز توجه داشت. کافئین در دوزهای بالا می‌تواند باعث بی‌خوابی، تپش قلب، اضطراب و در برخی افراد افزایش موقت فشار خون شود. همچنین زنان باردار توصیه می‌شود مصرف کافئین خود را به کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در روز (معادل حدود یک تا دو فنجان قهوه) محدود کنند تا از خطر سقط جنین یا کم‌وزنی نوزاد جلوگیری شود. همچنین اضافه کردن شکر، خامه یا شیر پرچرب به قهوه می‌تواند اثرات مفید آن را خنثی کند و به‌جای کمک به سلامت، باعث افزایش وزن و خطر بیماری‌های متابولیک شود. بنابراین برای بهره‌مندی از اثرات مثبت قهوه، بهتر است آن را سیاه و بدون افزودنی مصرف کرد.
نوع قهوه نیز می‌تواند بر اثرات آن تأثیر بگذارد. قهوه فیلتر شده یا دم‌کرده معمولاً از نظر سلامت بهتر از قهوه دوغابی یا اسپرسو در نظر گرفته می‌شود، زیرا ترکیباتی مانند کافستول و کاهوئول که می‌توانند سطح کلسترول را افزایش دهند، در فرآیند فیلتر شدن حذف می‌شوند. بنابراین افرادی که نگران سطح کلسترول خون هستند، بهتر است از قهوه فیلتر شده استفاده کنند.
همچنین باید به تفاوت فردی در پاسخ به کافئین توجه کرد. برخی افراد به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی، کافئین را کندتر متابولیزه می‌کنند و ممکن است به آن حساسیت بیشتری داشته باشند. این افراد ممکن است با مصرف قهوه دچار عوارضی مانند بی‌خوابی یا اضطراب شوند. بنابراین هر فرد باید بر اساس وضعیت سلامتی و حساسیت خود، میزان مصرف قهوه را تنظیم کند.
در مجموع شواهد علمی قوی‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف متعادل قهوه به‌عنوان بخشی از یک سبک زندگی سالم، می‌تواند با کاهش خطر مرگ و میر، بیماری‌های قلبی و دیابت نوع دو همراه باشد. این اثرات عمدتاً به ترکیبات آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی قهوه برمی‌گردد و نه صرفاً به کافئین. با این حال قهوه یک دارو نیست و نباید جایگزین رژیم غذایی سالم، ورزش و مراقبت‌های پزشکی شود. اما به‌عنوان یک نوشیدنی روزمره، می‌تواند نقش مثبتی در سلامت بلندمدت داشته باشد.
در نهایت می‌توان گفت قهوه یک نوشیدنی پیچیده است که هم اثرات مفید و هم عوارض احتمالی دارد. با اطلاعات علمی موجود، مصرف ۳ تا ۴ فنجان قهوه سیاه در روز برای اکثر افراد سالم بی‌خطر و حتی مفید است. اما همیشه باید به میزان مصرف، نوع قهوه و شرایط فردی توجه کرد. با آگاهی از اثرات قهوه بر سلامت، می‌توان از این نوشیدنی محبوب به شیوه‌ای هوشمندانه و متعادل استفاده کرد و از مزایای آن بهره‌مند شد.
قهوه عربیکا (Coffea arabica) یکی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین گونه‌های قهوه در جهان است که بیش از ۶۰ درصد از تولید کل قهوه جهان را تشکیل می‌دهد. این گونه به دلیل طعم نرم، عطر غنی و اسیدیته متعادل، بیشتر مورد توجه قهوه‌دوستان و صنایع تخصصی قهوه (Specialty Coffee) قرار گرفته است. نام “عربیکا” ریشه در کلمه “عربستان” دارد، هرچند این گیاه به‌طور طبیعی در اتیوپی و مناطق مرتفع شاخ آفریقا پیدا شده و از آنجا به سایر نقاط جهان منتقل شده است.
قهوه عربیکا در ارتفاعات بالا، معمولاً بین ۶۰۰ تا ۲۰۰۰ متر از سطح دریا رشد می‌کند و به شرایط آب‌وهوایی خاصی نیاز دارد. این گیاه در مناطق معتدل و مرطوب با دمای بین ۱۵ تا ۲۴ درجه سانتی‌گراد به خوبی رشد می‌کند. نور ملایم و سایه‌بخش، خاک حاصلخیز و بارندگی منظم از عوامل مهم برای کشت موفق عربیکا هستند. به همین دلیل، کشورهایی مانند اتیوپی، کلمبیا، برزیل، یمن، کاستاریکا، کنیا و گواتمالا از مهم‌ترین تولیدکنندگان قهوه عربیکا هستند.
استفاده از پودر نسکافه سه در یک (که معمولاً شامل قهوه فوری، شکر و نسکافه یا پودر شیر غیرچرب است) در بین بسیاری از افراد به دلیل سهولت و سرعت تهیه بسیار رایج است. با این حال، از نظر سلامت و تغذیه، فواید واقعی این محصول بسیار محدود است و بیشتر اثرات آن ناشی از کافئین موجود در قهوه فوری است، نه خود ترکیب سه در یک.
حاوی کافئین است که به‌عنوان یک محرک طبیعی سیستم عصبی مرکزی عمل می‌کند. مصرف آن می‌تواند باعث افزایش هوشیاری، تمرکز و کاهش خستگی موقت شود. این اثر به خصوص در ساعات صبح یا زمان‌هایی که نیاز به تمرکز دارید مفید است.
نیازی به دستگاه قهوه‌ساز، آب جوش کن یا اضافه کردن شکر و شیر ندارد. تنها با افزودن آب داغ، در عرض چند ثانیه قهوه آماده می‌شود. این ویژگی آن را برای سفر، محل کار یا شرایط اضطراری مناسب می‌کند.
قهوه فوری (جزء اصلی نسکافه) حاوی مقادیری آنتی‌اکسیدان مانند کلروژنیک اسید است که می‌تواند به کاهش استرس اکسیداتیو کمک کند. اما این مقدار در فرآیند تولید خشک‌شده کمتر از قهوه تازه دم‌کرده است.
برخی افراد پس از نوشیدن نسکافه سه در یک احساس سیری موقت می‌کنند که به دلیل اثر کافئین بر هورمون‌های گرسنگی است. این اثر ممکن است در کنترل مصرف غذا در کوتاه‌مدت کمک‌کننده باشد.
.
