26 - 05 - 2020
ابزارهای جدید مالی در خدمت توسعه بورس ایران
فرشته محمدی*- اگرچه پیشینه بورس ایران به سالهای ۱۳۴۶ بازمیگردد اما تا همین سال گذشته بورس به یک بازار فراگیر ملی تبدیل نشده بود. نظارت بر شبکه بانکی کشور و کنترل سود سپردههای بانکی، رکود در بازارهای موازی بورس همچون سکه و ارز از یک سال پیش و به ویژه اوایل سال جدید که مقرر شده دولت قریب ۸۰ هزار میلیارد تومان سهام خودرا از طریق بورس عرصه نماید و بخصوص پس از عرصه اولیه سهام شرکت سرمایهگذاری تامین اجتماعی «شستا» بازار سرمایه ایران در آستانه تحول عظیمی قرار گرفته به طوری که علاوه بر صدور بیش از ۱۵۰ هزار کُد بورسی در روز برای متقاضیان ورود به بازار بورس، از ابتدای سال تاکنون بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار کُد جدید صادر شده و رقمی بالغ بر ۴۵ هزار میلیارد تومان وارد بازار سرمایه شده که ۵۰ درصد، از کل سرمایه ورودی سال گذشته بیشتر است. کُد بورسی «کُد سهامداری» برای هر شخصی که علاقهمند به خرید و فروش سهام در بازار بورس الزامی است و این کد یا شماره بورسی همچون کد ملی برای هر فرد منحصربهفرد است و تا زمانی که صادر نشود کسی نمیتواند شخصا به خرید و فروش اوراق بهادار بپردازد.
آمارها نشان داده که در یک ماه و نیم اخیر ارزش معاملات در بازار بورس در روزهایی به ۱۴ هزار میلیارد تومان میرسید و بهطور میانگین روزانه ۱۰ هزار میلیارد تومان در تابلوی معاملاتی بورس معامله میشود. همچنین پیشبینی میشود تا پایان سال ۱۳۹۹ اگر اتفاق خاصی رخ ندهد، شمار کدهای بورسی از مرز ۳۰ تا ۴۰ میلیون عبور کند. در چنین شرایطی که استقبال مردم به شکل هجوم صورت میگیرد توسعه، گسترش و وسعت بورس با خلق ابزارهای جدید باید همراه شود. از جمله این ابزارها که در بورسهای جهان دارای طرفداران بسیاری است صندوقهای سرمایهگذاری هستند. این صندوقها بهطور معمول در سه گروه از ابزارهای مالی شامل اوراق مشارکت «قرضههای» دولتی که بدون ریسک هستند، اوراق دارایی (سهام) و اوراق بدهی (اوراق قرضه شرکتها) سرمایهگذاری میکند. تقسیمات اجزای صندوقها به واحدهای سرمایهگذاری موسوم هستند که نرخ بازده و واحدهای صندوقهای سرمایهگذاری با استفاده از ارزش خالص دارایی قیمتگذاری میشوند. مبنای این قیمتگذاری بر این منوال است که مجموع تمام داراییها منهای تمام بدهیهایی که در یک سبد قرار میگیرد، تقسیم بر تعداد واحدهای سرمایهگذاری درآن صندوق میشود. از جمله صندوقهای سرمایهگذاری، صندوق سرمایهگذاری قابل معامله در بورس « Exchange Traded Fund=ETF» است. ETFها مشابه سهام در بازار سرمایه بوده که قیمت آن هم از طریق مکانیسم عرضه و تقاضا تعیین میشود. ETFها ساختاری شبیه صندوقهای سرمایهگذاری مشترک دارند. واحدهای این صندوقهای قابل معامله، در بازار بورس اوراق بهادار و حدود قیمتی آنها همان ارزش خالص داراییهاست. براساس مقررات موجود ارزش مبنای هر واحد سرمایهگذاری در صندوقهای قابل معامله ده هزار ریال بوده که ارزش خالص داراییهای آن هر دو دقیقه یکبار محاسبه میشود. دوره فعالیت این صندوقها بهصورت نامحدود بوده و سقف سرمایهگذاری اشخاص حقیقی و حقوقی نیز دارای محدودیت خاصی نیست. از ویژگیهای این نوع سرمایهگذاری آن است که بازخرید واحدهای این نوع صندوقها در کوتاهمدت بدون پرداخت جریمه امکانپذیر بوده و دوره پرداخت وجه بازخرید واحدها حداکثر یک روز کاری است. به همین دلیل این صندوقها از نقدینگی و شفافیت قیمت نسبتاً بالایی برخوردارند. شرط دارا بودن کد معاملاتی فعال در شرکت سپردهگذاری مرکزی بورس، برای مشارکت در سرمایهگذاری این صندوقها الزامی است. واحدهای خریداری شده مشابه سهام بانام و گواهی خرید مربوطه توسط شرکت سپردهگذاری مرکزی و تسویه وجوه صادر میشوند. معاملات این صندوقها از طریق دفاتر کلیه کارگزاریها و سامانه برخط معاملات قابل انجام است اگرچه بابت خرید و فروش واحدهای صندوقهایETF، درصدی به عنوان کارمزد معاملات «که نرخ آن توسط سازمان بورس تعیین میشود» از حساب سرمایهگذار کسر میشود، اما به استناد مفاد تبصره «۱» ماده «۷»، قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید و در راستای تسهیل اجرای سیاستهای کلی اصل «۴۴» قانون اساسی، هیچگونه مالیاتی بابت نقل و انتقال واحدهای سرمایهگذاری و انواع صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله و صدور و ابطال آنها، مالیاتی اخذ نمیشود.
آشنایی با این ابزارهای نوین مالی نیازمند طرح مقالات چه در رسانهها و سیمای جمهوری اسلامی و چه در مباحث دانشگاهی و حتی در درسهای دوره دبیرستان بهطور عموم است زیرا صندوقهای سرمایهگذاری قابل انتقال از جمله ابزارهای نوین مالی هستند که در ایران چندان شناخته شده نیستند. پیشینه این صندوقها هم زمان با تولید ابزارهای مالی در سال ۱۹۹۳ در آمریکا بود که با نام اسپایدر (SPDR) به بازار معرفی شد. بر اساس آخرین اطلاعات منتشر شده بیش ار ۶۷۹۰ صندوق سرمایهگذاری قابل معامله در جهان با حجم حدود ۵ هزار میلیارد دلار دارایی وجود دارد که ۱۷۵۰ این صندوقها با حجم دارایی ۳۹۶/۴ میلیارد دلار آن در آمریکاست. پنج صندوق بزرگ جهانی قابل معامله در سال ۲۰۱۹ شامل « Fidelity ZERO Large Cap Index، Vanguard S&P 500 ETF، SPDR S&P 500 ETF Trust، iShares Core S&P 500 ETF و Schwab S&P 500 Index Fund » بودهاند. یک بررسی اجمالی حکایت دارد که داراییهای صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله در آمریکا که در سال ۲۰۰۲ برابر ۱۵۱ میلیارد دلار بوده در سال ۲۰۱۹ به ۳۹۶/۴ میلیارد دلار بالغ شده است. (منبع سایتstatista.com)
از ویژگیهای مهم این صندوقها جایگزینی رکن بازارگردان به جای رکن ضامن نقدشوندگی است. بدین طریق که رکن بازارگردان مکلف است زمینه نقدشوندگی واحدهای سرمایهگذاری ETFاین صندوقها را در بازار فراهم کند به طوری که در مواقعی که عرضهکنندهای موجود نیست و یا خریدار دیگری وجود نداشته باشد به فروش و یا خرید واحدهای تقاضا شده و یا عرضه شده مبادرت میکند تا از سقوط قیمتها عملا جلوگیری کند.
آنچه که مزیتهای اصلی این صندوقها برشمرده شده عبارتند از «سهولت و سرعت در معامله، کاهش زمان تصفیه نسبت به صندوقهای سرمایهگذاری مشترک، خریدوفروش آنلاین واحدهای صندوق، معافیت مالیاتی معاملات واحدها، افزایش نقدشوندگی واحدهای صندوق با وجود عملیات بازارگردانی، تخصیص بهینه یا متنوعسازی موجودیهای «داراییهای» صندوق با حذف هزینه و در زمان بسیار کم». بدیهی است چنانچه مقررات محافظتی درستی از این صندوقها به عمل آمده و مدیریت آنها در اختیار کارشناسان خبره بازار سرمایه قرار گیرد میتوان امیدوار بود که بازار سرمایه کشور پس از سالیان دراز تعمیق یابد.
اصولا صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله بخشی از صندوقهای سرمایهگذاری محصولات قابل معامله
« Exchange Trade Product =ETP »هستند. وفق گزارشات سالانه عملکرد این صندوقها داراییهای صندوقهای سرمایهگذاری محصولات قابل معامله در سال ۲۰۱۹ حدود ۷۹۲۷میلیارد دلار بوده که سهم ETFها در آن برابر ۶۹۷۰ میلیارد دلار بوده است. مجموع تعداد این صندوقها در جهان برابر ۱۵۸۷۵ صندوق ثبت شده بوده که در بیش از ۵۸ کشور جهان فعالیت داشتهاند.
عملکرد این صندوقها آنچنان بود که به دلیل کاهش ریسکپذیری مشارکتکنندگان در واحدهای این صندوقها، به عنوان یکی از راهکارهای سرمایهگذاری محبوبیت زیادی یافته به طوری که اگرچه برای اولین بار در حدود سال ۱۹۹۳ به بازار وارد شدند ولی از آن زمان تا کنون، این صندوقها محبوبیت فراوانی پیدا کردهاند. خصوصیت ویژه این صندوقها آن است که سرمایهگذاران میتوانند بدون سرمایه زیاد و با اندک اطلاعات از بازار سرمایه دراین صندوقها مشارکت کنند. موجودی این صندوقها سبدی از اوراق بهادار (سهام، اوراق قرضه، کالاهای اقتصادی یا ترکیبی از آنها ) بوده که قابلیت معامله در بورس را دارا هستند. مزیت این صندوقها آن است که از یک سو مانند صندوقهای سرمایهگذاری مشترک، دارای سبد متنوعی از ابزارهای سرمایهگذاری که در طول روز مانند سهام قابلیت نقل و انتقال داشته و سرمایهگذار میتواند یک یا چند واحد از موجودی این صندوقها را در طول روز خریداری یا به فروش رساند. در حالی که در صندوقهای سرمایهگذاری، سرمایهگذار ناچار است فقط در پایان روز و بعد از محاسبه ارزش خالص داراییها
« Net Asset Value=NAV» خرید یا فروش کند. این ویژگی برتری قدرت نقدشوندگی این صندوقها را به صندوقهای مشترک سرمایهگذاری نشان میدهد. البته باید یادآورشد یکی از محدودیتهای اساسی این صندوقها آن است که سهام موجود در این صندوقها ممکن است با قیمت متفاوت با ارزش روز آنها معامله شوند.
* عضو انجمن حسابداران خبره ایران
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد