30 - 12 - 2019
آینده تاریک ۲۰۲۰
گروه جهان- با توجه به آنچه که ولیعهد جوان سعودی از زمان روی کار آمدن و تکیه زدن بر اریکه قدرت در عربستان از سر گذرانده و دولت سعودی را با فراز و فرودهایی مواجه کرده، میتوان گفت که براساس پیشبینیهای صورت گرفته، سال ۲۰۲۰ سالی پرفراز و نشیب با چشمانداز تاریک سیاسی و اقتصادی برای بنسلمان خواهد بود.
در این خصوص نشریه انگلیسی «میدلایستآی» در تحلیلی از ناامیدی جهان پیش رو از ولیعهد سعودی خبر داده و آورده که در آستانه سال ۲۰۲۰، بنسلمان ولیعهد عربستان سعودی، شهروندان خودش، قدرتهای منطقه و حتی جامعه بینالملل را از خود ناامید کرده است.
در بحبوحه سرکوبهای داخلی و شکستهای خارجی، چشمانداز سال آینده میلادی برای عربستان سعودی تیره و تار به نظر میرسد. اگر پیروزی را با دستاوردها میسنجند، آنگاه عربستان سعودی، تحت زعامت محمد بنسلمان در خلال یک سال گذشته هر چه عمیقتر، گرفتار مشکلات عدیده شده است. صحنه داخلی عربستان سعودی مملو از تناقضات موجود میان اصلاحات و سرکوبگری است. به لحاظ منطقهای، میادین نفتی عربستان سعودی با دو حمله شدید مواجه شد که تولید نفت آن میادین را فلج کرد. علاوه بر این، برقراری آشتی مجدد با قطر، همسایه عربستان سعودی نیز یک پروژه عقیم بود که حتی پیش از آنکه آغاز شود، متوقف شد.
این در حالی است که چندی پیش رویترز از فروپاشی اقتصادی ریاض در ۲۰۲۰ خبر داده بود. با انتشار بودجه سال ۲۰۲۰ عربستان میتوان اذعان کرد ریاض در آستانه فروپاشی اقتصادی است. پیشبینیها کسری ۵۰ میلیارد دلاری بودجه ریاض را بسیار محتمل میدانند. سال گذشته میلادی هم ریاض با کسری بودجه وحشتناکی مواجه بود.
کسری بودجه فراوان در بودجه سالهای ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ با مداخله مستقیم بنسلمان تا حدودی به چالش جدی دربار و شاهزادههای سعودی تبدیل شده است. پیشتر با گروگانگیری چند تن از شاهزادگان در سال ۲۰۱۷ بنسلمان فرمان توقیف مالیات این افراد را صادر کرد که موجب شد تا حدودی مشکلات هزینههای سرسامآور دربار حل شود. در طرف دیگر شاهزادگان تحت فشارهای بنسلمان هستند تا برای حل مشکلات و تصمیمات او پول خرج کنند. همین مساله میتواند به خروج سرمایه شاهزادگان سعودی از عربستان منجر شود و بدین معنا بنسلمان با هزینههای سرسامآور تنها خواهد ماند. به نظر میرسد ۲۰۲۰ چالشهای اقتصادی و بحرانهای مالی و اعتباری بزرگترین چالش جدی دولت عربستان در منطقه خواهد بود.
ماجراجویی نافرجام ۵ ساله
در صحنه جهانی هم محمد بنسلمان نتوانسته اعتبار خود را به عنوان یک سردمدار مورد اعتماد بازیابی کند، زیرا ماجراجویی پنج ساله نظامیِ شکستخوردهِ وی در یمن و همچنین قتل فجیع جمال خاشقجی، روزنامهنگار منتقد سعودی در اواخر سال ۲۰۱۸ در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول باعث شدهاند هر گونه شور و شوق برای پروژه بنسلمان با هدف جلب سرمایهگذاران خارجی و همچنین فروش بخشی از سهام شرکت نفتی آرامکو را در بازارهای جهانی با قیمت شناور از بین برد.
در این سه جبهه (داخلی، منطقهای و بینالمللی)، تنها موردی که ولیعهد عربستان سعودی در آن موفق بوده است، تضعیف اعتبار این کشور پادشاهی و لکهدار کردن وجهه آن به حدی بود که این اعتبار ازدسترفته و چهره مخدوش شده، دیگر قابل بازیابی و مرمت نیست.
فعالان زندانی
با وجود سر و صداها و گزافهپردازیهای بیمورد در رابطه با برنامههای آزادسازی فضای اجتماعی و اقتصادی که بنسلمان پیشنهاد داده بود مبنی بر اینکه از محدودیتهای موجود در قوانین عربستان سعودی در رابطه با زنان و مردان جوان کاسته شود، موجهای پیدرپیِ بازداشتهای خودسرانه، به مسالهای پردردسر تبدیل شده است. شمار بیشتری از روشنفکران و اندیشمندان حرفهای بازداشت شدند و تعداد به مراتب بیشتری از آنان نیز در انتظار حضور در دادگاه و محاکمه شدن به سر میبرند. مسوولیت مهاجرت اجباری صدها سعودی که برای پیدا کردن پناهگاهی امن، به خارج از عربستان سعودی مهاجرت میکنند، متوجه ولیعهد عربستان سعودی است. رویکرد تحمل صفر که بنسلمان در مقابل صداهای منتقد اتخاذ کرده، به انضمام این مساله که ولیعهد سعودی علاقهای وافر و بیامان دارد که حتما او باید در کانون هر تصمیمگیری حضور داشته باشد، باعث شده این کشور پادشاهی به زندانی بزرگ برای کسانی که چشمانداز، عقیده یا دیدگاهی متفاوت (از آل سعود) دارند، تبدیل شود.
اصلاحات اجتماعی و اقتصادی بنسلمان نتوانسته حمایت متفقالنظر شهروندان سعودی را به خود جلب کند. از این رو برای بسیاری از سعودیها هیچ چارهای جز فرار از این کشور و ادامه مبارزات خود برای به دست آوردن حق آزادی بیان از راه دور (در سایر کشورهای جهان) باقی نگذاشته است. شمار فزاینده سعودیهایی که از کشور خود گریخته و در خارج از کشور زندگی میکنند، آنها را بر آن داشته که به دنبال پایگاهی نهادینه شده و سازمانی برای دوباره متشکل شدن و ایجاد صدایی واحد برای مقابله با تبلیغات رژیم، باشند؛ تبعیدیهای سعودی که با وجود اختلاف نظرهای ایدئولوژیک، مذهبی و حتی اختلافات جنسی (اعم از زن و مرد) هر سال کنفرانسهای سعودیهای دور از وطن را برگزار میکنند که آخرین نشستِ آنها در همین ماه (دسامبر) برگزار شد.
البته صنایع سرگرمی و گردشگری عربستان سعودی در سال ۲۰۱۹ تقویت شد، اما رژیم این کشور هنوز هیچ نشانهای از آزادیهای واقعی و باز شدن جامعه- فراتر از تبلیغات درباره کنسرتها، جشنوارهها و سیرکها- از خود نشان نداده است. بسیار بعید به نظر میرسد که این دو بخش (صنایع سرگرمی و گردشگری) به اندازه کافی مشاغل مفید تولید کنند که باعث دلجویی از جوانان شود. مزید بر علت این است که این دو بخش، مروج مصرفگراییِ خودنمایانهاند و باعث افزایش تولیدات کشور نمیشوند.
بحران یمن و قطر
در حالی که دو بحران منطقهای یمن و قطر ظاهرا هیچ نوع پیروزیای برای ولیعهد سعودی به ارمغان نیاوردهاند، برقراری آشتی ضعیف با طرفهای درگیر در یمن هنوز نتوانسته به اثبات برساند که قادر است راهحلی پایدار برای آرام کردن جناحهای متخاصم در این کشور ارائه کند. از اینرو عربستان سعودی هنوز هم نمیتواند عملیات یمن را پشت سر گذارد و به کارهای مهمتر در داخل عربستان سعودی رسیدگی کند.
در همین حال دعوت مقامات سعودی از امیر قطر برای شرکت در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس که این ماه در ریاض برگزار شد، با بیمحلی امیر قطر مواجه شد. تاکنون عربستان سعودی و سه کشور عربیِ متحدِ آنکه قطر را تحت محاصره اقتصادی قرار دادهاند، اعلام نکردهاند که این یک اقدام اشتباه بوده است. تا پایان سال ۲۰۱۹، چنین به نظر نمیرسد که قطر عجله خاصی برای پذیرش آشتی مجدد دائمی با پادشاهی عربستان سعودی یا امارات عربی متحده که همپیمان سعودیهاست، داشته باشد.
شکاف در خلیج فارس
بنسلمان شکافی عمیق در منطقه خلیج فارس ایجاد کرده که ورای ترمیم است. هیچ حاکم قبلی عربستان سعودی چنین سیاست تهاجمی را در قبال یکی از کشورهای همسایه خود در پیش نگرفته است. در حالی که هدف از این سیاست، منزوی کردن قطر بوده است، اکنون چنین به نظر میرسد که این شاهزاده (بنسلمان) تنها کسی است که با این سیاستهای انعطافناپذیر خود، منزوی شده باشد. هدف سیاستهای بنسلمان تحقیر سایر کشورها، نه همکاری با آنها در جهت حل اختلافات فیمابین از طریق دیپلماسی است.
رویکرد تهاجمی ولیعهد عربستان سعودی به سیاستگذاری منطقهای، نتایج معکوس داده است. از این رو بسیاری از ناظران سیاسی عربستان سعودی را در رابطه با تعمیق شکافها در منطقه خلیج فارس مقصر میدانند. از زمان روی کار آمدن بنسلمان، شورای همکاری خلیج فارس به یک مجمع منطقهای نامربوط تبدیل شده است.
شکستهای منطقهای
بنسلمان که با شکستهای پی در پی منطقهای مواجه شده است، صرفا امیدوار است موج جدید تظاهرات عربی در کشورهای لبنان و عراق او را از دست رقبای ایرانیاش خلاص کند.
همسایگان غیرعربی بنسلمان، یعنی ایران و ترکیه، حس اشمئزاز مشترکی در رابطه با این شاهزاده سعودی دارند. به نظر میرسد وقتی رجب طیب اردوغان، رییسجمهور ترکیه و حسن روحانی، رییسجمهور ایران، هنگامی که میخواهند با بنسلمان برخورد کنند، بسیار انعطاف ناپذیر میشوند. هر دو از اینکه بنسلمان را جدی بگیرند، خودداری میکنند و در اعتماد به او مردد و دودل هستند. این در حالی است که گفته میشود بنسلمان اخیرا گفتوگوهایی مخفیانه با تهران داشته است.
بنسلمان باید یاد بگیرد که چگونه هم با ترکیه و هم با ایران به سازش دست پیدا کند و مادامی که عربستان سعودی به دنبال اجرای عدالت در خصوص قتل خاشقجی نباشد که جنایتی بود که در خاک ترکیه انجام شد، مقامات ترکیه روابط گرمی با ولیعهد سعودی برقرار نخواهند کرد. صدور حکم اعدام برای پنج تن از مظنونان در این قتل که مورد تایید دولت سعودی بوده است، در حالی که آن سه شخصی را که گفته میشود هدایت آن عملیات (قتل خاشقجی) را به عهده داشتند، از جمله بنسلمان و سعود القحطانی، بدون هیچ قید و شرطی آزاد میکنند، این مشکل را بین ترکیه و عربستان سعودی حل نمیکند.
انزوای بینالمللی بنسلمان
قتل خاشقجی به تنش در روابط عربستان به کشورهای غربی منجر شده و چهره بنسلمان را در خارج از کشور تخریب کرده است. این موضوع به شدت عربستان را زیر فشار قرار داده است. کار به جایی رسید که بسیاری از کشورهای غربی خواستار پایان دادن به فروش سلاح به عربستان و دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیجفارس شدند.
حتی بسیاری از رهبران جهان و خبرگزاریهای معتبر و موسسههای اقتصادی و فناوری کنفرانس «طرح سرمایهگذاری آینده» (داووس صحرا) در عربستان را تحریم کرده و در این نشست شرکت نکردند. در عرصه سیاسی اوج انزوای محمد بنسلمان ولیعهد عربستان سعودی را میتوان در نشست گروه ۲۰ دانست که در آرژانتین برگزار شد و تمامی دنیا مشاهده کردند که چگونه بنسلمان در این نشست به انزوا کشیده شده و روسای جمهور جهان او را نادیده گرفتند.
سقوط سهام آرامکو و صادرات نفت
جامعه بینالملل هنوز از اینکه اصلاحات اقتصادی ولیعهد سعودی را کاملا مورد تایید قرار دهد، اکراه دارد. فروش فقط ۵/۱ درصد از سهام شرکت غول دولتی نفتی آرامکو سرانجام امسال محقق شد، اما شمار قابل توجهی از سرمایهگذاران بینالمللی با شتاب برای دستیابی به سهام این شرکت و رسیدن به منافع این معامله قرن، اقدام نکردند. با اینکه از ورود غول نفتی آرامکو به بورس به عنوان یکی از رویدادهای تاریخی در عربستان نام برده شده بود، اما پیامد حمله به این تاسیسات نفتی گریبانگیر بورس شده و منجر به سقوط سهام این شرکت نفتی شد. در زمان عرضه سهام شرکت آرامکو، خارجیها با اشاره به قیمتگذاری بسیار بالا و همچنین نگرانی درباره مسائلی همچون مدیریت و خطرهای ژئوپولیتیک از مشارکت در خرید این سهام خودداری کردند.
در پی سقوط سهام این شرکت، صادرات نفتخام عربستان سعودی پس از حملات هوایی که به تاسیسات نفتی حساس این کشور صورت گرفت به میزان سه درصد کاهش یافت و به ۶۷/۶ میلیون بشکه در روز رسید. این کشور که سومین واردکننده بزرگ نفت در جهان است در اکتبر ۵۶/۴ میلیون بشکه در روز نفت وارد کرد که حدود ۳/۳ درصد کمتر از مدت مشابه سال گذشته بود و از این میزان، ۴۳/۳ میلیون بشکه در روز از کشورهای عضو اوپک بود. گفتنی است در بودجه سال ۲۰۲۰ درآمدهای نفتی ۵۱۳ میلیارد ریال از مجموع ۸۳۳ میلیارد ریال پیشبینی شده که این رقم نشان میدهد درآمدهای نفتی همچنان بیش از ۶۰ درصد بودجه عربستان را شکل میدهد و این موید شکست دولت در خروج از باتلاق اقتصاد نفتی و تحقق چشمانداز ۲۰۳۰ که به طور اساسی بر اقتصاد غیرنفتی مبتنی بوده است. مادامی که عربستان سعودی در امر حکمرانی خود شفافیت نداشته باشد و از حکومت قانون پیروی نکند، دستیابی به موفقیتهای مالی در سطح جهانی، امری بسیار دشوار خواهد بود. عرضه سهام آرامکو در بازارهای بورس جهانی بیشتر شبیه یک حراج محلی بود تا ورود به بازارهای بینالمللی.
شرایط برای بنسلمان و عربستان سعودی در سال آینده میلادی چندان درخشان به نظر نمیرسد، زیرا سرکوبهای نهادینه شده و ماجراجوییهای عربستان سعودی همچنان ادامه خواهند یافت. ولیعهد عربستان سعودی مردم خودش، قدرتهای منطقهای و حتی جامعه جهانی را ناامید کرده است. تنها راه به ارمغان آوردن آیندهای بهتر برای عربستان سعودی و بازسازی وجهه این کشور ورای مرزهایش، تغییر در رهبریت این کشور است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد