آیا بغداد در توافق پشت پرده با آمریکا منافع ایران را نادیده گرفته است؟
جهان صنعت، سیروس برنا بلداجی عضو پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در ارزیابی خود از شرایط عراق و انتخابات پارلمانی اخیر در این کشور، همچنین تاثیر این رفراندوم بر روابط دو جانبه با ایران، گفت: یکی از مهم‌ترین سوالاتی که باید در این زمینه به آن پاسخ داده شود تأملی پیرامون وضعیت داخلی عراق، وضعیت منطقه‌ای، مناسبات دوجانبه بین عراق و جمهوری اسلامی ایران و نقش ایالات متحده در زمینه انتخابات و آرایش کنونی نیروهای سیاسی و اجتماعی داخل عراق است. همچنین، بررسی آرایش احزاب و ارائه چشم‌اندازی از روندهای محتمل بعد از انتخابات، اتمام رای‌گیری و اعلام نتایج انتخابات، از جمله نکاتی است که باید مورد توجه تحلیل قرار گیرد.
عراق تحت فشار آمریکا
وی ادامه داد : از نظر داخلی، به نظر دولت محمد شیاع سودانی، نخست‌وزیر عراق با وضعیتی مواجه است که کشور همچنان درگیر فساد اداری و نیز مناقشات و شکاف‌های سیاسی میان نحله‌های فکری مختلف است . همچنین، تغییرات قابل توجه اقلیمی که این کشور با آن مواجه شده، از دیگر چالش‌هاست. در سطح مناسبات بین‌المللی، عراق اخیراً در حوزه کم و کیف نقش خود در «تثبیت نظم جدید منطقه ای»، به شدت تحت فشار ایالات متحده قرار گرفته است. از حیث منطقه‌ای، اتفاقاتی که عراق را تحت تأثیر قرار داده، بازتنظیم مختصات محور مقاومت است. به بیان دیگر، یکی از آثار و نتایج این بازتنظیم، در واقع تضعیف موقعیت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران است. مناسباتی که ایران، یعنی تهران و واشنگتن، در بستر پرونده عراق، با یکدیگر دارند هم در این زمینه حائز اهمیت است.
این کارشناس سیاست خارجی در خصوص مناسبات دوجانبه ایران و عراق پس از انتخابات آتی تصریح کرد: ابتدا باید آرایش انتخابات را توضیح دهم. سیستم سیاسی ساختار فدرال عراق نوین معطوف به تقسیم قدرت و ثروت بین سه جناح معروف اکراد، سنی‌ها و شیعیان است. این مهم موجب شده است که ریاست جمهوری به سنی‌ها و نخست‌وزیری به شیعیان که اکثریت جمعیت را دارند، اختصاص یابد. لذا کم و کیف تعیین مقام مهم نخست وزیری حاصل مختصات ائتلافی بین این سه جناح بخصوص ناشی از مختصات ائتلاف بین وجه مسلط یعنی خود شیعیان است.
آراء تعیین کننده
وی یادآور شد : در عراق از روز اول سقوط نظام بعثی تاکنون پنج انتخابات مجلس برگزار شده است. نخستین انتخابات در دو سال بعد از ۲۰۰۳ و آخرین انتخابات در ۲۰۲۱ برگزار شد. اکنون نیز با انتخاباتی مواجه هستیم که در آن یک نکته حائز اهمیت، تعیین‌کننده بودن یک سوم آراء است. بدین معنا که ائتلافی که بتواند یک سوم از مجموع ۳۲۹ کرسی پارلمان را به دست آورد، نخست‌وزیری را تعیین می‌کند لذا باید دید نهایتا کدام ائتلاف شیعی با چه ترکیبی می تواند این اکثریت تعیین کننده را حاصل کند.
برنا بلداجی تاکید کرد: بنابراین، آنچه در « گام ثانویه » پساانتخابات تعیین‌کننده خواهد بود، ائتلاف‌های پس از انتخابات یا پساانتخاباتی است. باید مشاهده کنیم که پس از اعلام نتایج انتخابات چه ائتلاف‌هایی بر اساس شکاف‌های موجود در بین شیعیان، با توجه به تحریم این انتخابات از سوی مقتدی صدر، به مثابه یک تاکتیک، در چهارچوب موسوم به هماهنگی شیعه شکل خواهد گرفت .
افزایش نقش سکولارها
این تحلیل‌گر مسائل عراق، اضافه کرد: نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد وضعیت ساختار قدرت در عراق امروز به گونه‌ای است که روند به سمت پررنگ‌تر شدن نقش و تعیین‌کنندگی تکنوکرات‌ها، تضعیف نیروهای تندروی مذهبی اعم از سنی و شیعه و پررنگ تر شدن نقش نیروهای سکولار است. همچنین، گرایش نسبتاً پررنگی که در سال‌های اخیر آقای عمار حکیم به کشورهایی مانند عربستان پیدا کرده و توافق بیشتری که میان نیروهای اکراد و سنی است، یک ملاحظه مهم دیگر است.
این نماینده سابق مجلس با بیان اینکه تأثیر این انتخابات بر مناسبات دو جانبه ایران و عراق باید مورد توجه قرار گیرد، اظهار کرد: سودانی نخست‌وزیر کنونی نیز بارها تأکید کرده که عراق سعی می‌کند حساب خود را از بستر چالش‌های دو جانبه بین ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران جدا کند. با این حال، واقعیت انکارناپذیری وجود دارد که یک توافق نانوشته قابل اتکایی بین عراق، آمریکا، اروپا و قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای وجود دارد. به نظر می‌رسد آقای سودانی تا حدودی موفق شده است نظر مساعد قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و همچنین نیروهای موثر سیاسی – اجتماعی داخلی را نسبت به عملکرد خود جلب کند. بنابراین، به احتمال زیاد بعد از اعلام نتایج انتخابات، آقای سودانی بتواند دولت خود را برای بار دوم تشکیل دهد.
تاثیر اتفاقات بر جمهوری اسلامی ایران
وی با طرح این پرسش که تأثیر این اتفاقات بر جمهوری اسلامی ایران چه خواهد بود، گفت : بعد از جنگ اول موسوم به ۱۲ روزه، کشورهایی مانند آذربایجان و عراق به خصوص همکاری قابل توجهی در راستای اجرای استراتژی جنگی اسرائیل داشته‌اند. جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده که این قضیه خیلی علنی و پررنگ نشود. در نهایت، در شرایط فعلی جمهوری اسلامی ایران باید سعی کند مبتنی بر یک کنش واقع بینانه و رئالیستی، الگوهای رفتاری دولت مرکزی عراق را مدیریت کند و میزان انتظارات خود را از عراق کاهش دهد، تا از ایجاد اختلال در مناسبات دو جانبه جلوگیری شود، تا فضای آینده را به نحوی مدیریت کنیم.
برنابلداجی در رابطه با ادغام یا انحلال «حشد الشعبی» و لاجرم تضعیف موقعیت منطقه‌ای ایران، عنوان کرد: در این زمینه دو دیدگاه خوشبینانه و بدبینانه وجود دارد. در چهارچوب بدبینانه معتقدند که اتفاقاتی که در غرب عراق در حال وقوع است. به ویژه پس از التیماتوم اخیر وزیر دفاع آمریکا به عراق و در نزدیک مرزهای سوریه، با هشدارهای جدی ای که ناظر بر تاکید بر عدم دخالت شبه نظامیان در رخدادهای نظامی آتی، به عراق داده شده، در ارتباط است. همان‌طور که عرض کردم به تحقیق توافقات نانوشته‌ای که در پشت پرده ایجاد شده، نشان می‌دهد که عراق با این وضعیت به صورت خواسته و ناخواسته، مجبور است کنار بیاید. اگر آلارم جنگ مجدداً در بیاید، این اتفاقات به وقوع می‌پیوندد. بنابراین، قلمرو جغرافیایی عراق عملاً به عنوان یک تهدید جدی‌تر درگیر بازتنظیم ساختار قدرت منطقه‌ای می‌شود. این مهم، یک واقعیت کلی انکارناپذیر است.
توافق آمریکا با حشدالشعبی
این تحلیل‌گر روابط بین‌الملل با اشاره به طرح آمریکایی‌ها برای ادغام یا انحلال حشدالشعبی تصریح کرد: انحلال حشدالشعبی یکی از فاکتورهای جدی است که به نظر من ایالات متحده آمریکا در پشت پرده با دولت ملی عراق بر سر آن توافق کرده است. تنها به لحاظ زمان‌بندی اجرا و دنبال پیدا کردن موقعیت مناسب برای شرایط تثبیت شده در اجرای آن هستند که به نظرم بعد از برگزاری انتخابات، این اتفاق خواهد افتاد.
وی اضافه کرد: به بیان دیگر، علیرغم بعضی از مصاحبه‌هایی که آقای نخست‌وزیر می‌کند و به ویژه گفته بود که ما منتظر خروج نیروهای آمریکایی هستیم و بعد خودمان بلد هستیم ادغام را چه کنیم، بخشی از این مصاحبه را این‌گونه تلقی کنیم که یک نوع خوراک داخلی برای عراق است. یعنی این چیزی نیست که اروپا و به خصوص آمریکایی‌ها بتوانند از آن بگذرند! و به ویژه در مورد عدم ادغام یا انحلال حشد الشعبی کوتاه نمی آیند.
دگرگونی موقعیت منطقه ای ایران
این استاد روابط بین‌الملل با بیان اینکه میلیشیاهای حزبی – نظامی یک واقعیت انکارناپذیر در صحنه داخلی عراق به شمار می‌آیند، بیان کرد: ما نباید توقع داشته باشیم که پس از ۲۲ سال از مارس ۲۰۰۳ تاکنون، شاهد یک استقرار کامل امنیتی در داخل عراق باشیم و انتظار قلع و قمع کامل آن‌ها یا مدیریت و مهار آن‌ها را داشته باشیم. زیرا وقتی این نیروها را به اصطلاح جمع کنیم، بخشی از آن‌ها به فرایندهای سیاسی تن می‌دهند، ولی بخش دیگر شروع به انجام « اقدامات زیرزمینی » می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: با تضعیف موقعیت منطقه‌ای ایران، مشخص است که این وضعیت برخلاف مصالح عالیه و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران در حال دگرگونی است. حال نکته ثانویه این است که چقدر خواسته خود عراقی‌هاست و چقدر مجبور هستند، این خود جای بحث دارد. تلقی من این است که عراق مجبور است جهت تأمین منافع ملی خود، به ویژه از جهت اینکه دولت فعلی نگاهی پررنگ به مقوله توسعه اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در داخل عراق دارد، این قصه یکدست نمودن نیروهای امنیتی – انتظامی را تعقیب و دنبال کند. در مجموع شرایط فعلی عراق ، چندان در راستای تأمین منافع ملی جمهوری اسلامی ایران نیست .
ایلنا
