30 - 11 - 2019
آوارگی تا آوارگی
شیدا ملکی- نه وطنی و نه خاک و سرزمینی. زاده درد و بمب و بحران بودن یعنی زاده زخم و اشک و آه و ترور بودن. همه وطنت را جمع کنی در مشت همیشه گره خورده و فرار کنی از سرزمینی که دیگر نیست. درد یعنی ندانی سرزمینت کجاست و وقتی از زبان مادری میگویی همه مادرهای جهان میشوند مادرت. درد یعنی زندگیات را جمع کنی و زیستن در سرزمین مادرخواندهای را آغاز کنی که خودش هر لحظه درد میکشد. افغانستانی بودن یعنی مظلومانه سرزمینت را اشغال کردهاند و دادت به هیچ داداری نمیرسد. پنجشیر رودت را خون گرفته و کنار زایندهرود همسایه دلت را آرام میکنی. آوارگی و پناهجویی همان درد عمیقی است که آدمهای قرن ۲۱ هر روز تاوانش را میدهند.
برقع آبی رنگ باخته انگار یکباره میسوزد و فرار میکنی برای پوشیدن چادر سیاه مهربان همسایهات. از بدخشان تا همه بغضهایی که زنان و مردان افغانستان تجربه کردهاند. راهی نیست مگر بمباران و تیرباران مدام. حالا اما سالهاست پناه گرفتهاند زیر چتر آرامش ایران و حالا باز هم دلواپس شدهاند که شاید آخرین خانه امیدشان را هم دریغ کنند. یاسر اهل افغانستان است و در یک سوپرمارکت در تهران کار میکند. بغض گلویش را میگیرد وقتی میگویم بعد از ایران کجا میروی و میگوید: نه، این رسم مهماننوازی نیست که رهایمان کنید. ما ۶۰ سال جنگ را تجربه کردیم. ۶۰ سال جنگ یعنی ما درد خیلی کشیدهایم.
خرج سنگین افغانستانیها برای ایران
عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در گفتوگوی ویژه خبری «شبکه دو» تعداد شهروندان افغانستانی ساکن ایران را بیش از سه میلیون نفر اعلام کرد و مدعی شد این افراد «دو میلیون فرصت شغلی را اشغال کردهاند و سالانه سه تا پنج میلیارد یورو از ایران خارج میکنند«. او همچنین تاکید کرد که حدود ۴۷۰ هزار دانشآموز افغانستانی بهطور «رایگان» در مدارس ایران تحصیل میکنند که هزینه تحصیل هر کدام از آنها سالانه ۶۰۰ یورو است؛ افزون بر آن ایران سالانه ۱۵ هزار یورو برای هر یک از ۲۳ هزار دانشجوی افغانستانی مشغول به تحصیل در ایران هزینه میکند.
عراقچی مجموع هزینه شهروندان افغانستانی ساکن ایران را هشت میلیارد دلار در سال اعلام کرد و گفت: «اگر تحریمها اثر کند و فروش نفتمان به صفر برسد، جمهوری اسلامی ایران مجبور است سیاست ویژهای را برای اقتصاد خود در نظر بگیرد و ممکن است نتوانیم به این شکل ادامه دهیم و از برادران و خواهران افغانستانیمان بخواهیم ایران را ترک کنند.» معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران همچنین گفت که پیامدهای اخراج شهروندان افغانستانی ساکن ایران بر عهده آمریکا خواهد بود. عراقچی در این ارتباط افزود: «بحران را در افغانستان آمریکاییها ایجاد کردند نه ما و خودشان (آمریکاییها) باید هزینههایش را بپردازند نه ایران.»
ادغام مهاجران افغانستانی با ایرانیان
رضا عابدیگناباد، پژوهشگر و کارشناس مسائل افغانستان درباره اظهارات عباس عراقچی پیرامون وضعیت مهاجران افغان به «جهان صنعت» میگوید: اقوام افغانستانی مهاجر در ایران، سالیان سال است که در ایران زندگی میکنند. افغانستانیها بیشتر در مناطق شرقی و شمال شرقی کشور ساکن شده و بر اساس آمار منتشر شده در حال حاضر نزدیک به ۳۵۰ هزار افغانستانی فقط در خراسان زندگی میکنند که این مهاجران اغلب در حاشیه رینگ شهر مشهد ساکن هستند. سکونت این گروه به سالها قبل بازمیگردد و البته تعداد قابل توجهی از این افراد متولد ایران هستند. این افراد ریشه در خاک ایران دارند و به دلیل نزدیکی روند زندگی، عادات و سنتها و همچنین دین و مذهب به ایرانیان خود را بخشی از جامعه ایرانی میدانند و خواهان ترک ایران نیستند.
عابدی با اشاره به انتخاب محل زندگی افغانستانیها با توجه به شیعه یا اهل سنت بودنشان میگوید: مهاجران افغانستانی حتی محل زندگی خود را با توجه به نزدیکی ادیان انتخاب کردهاند. بر اساس مشاهدات شاهد آنیم که اغلب افغانستانیهای اهل سنت در سیستان و بلوچستان ساکن شده و اهل تشیع اغلب در خراسان زندگی میکنند. جالب است بدانید افغانستانیهای شیعه که اغلب اهل هزاره هستند نسبت به ایران تعهد و وابستگی بسیار جدیتری دارند. این گروه در افغانستان مورد حملههای تروریستی گسترده قرار میگیرند. در مقابل در ایران با مردم ادغام شده و در شرایط سخت کشور همگام با ایرانیان از کشور دفاع کردهاند. همراستایی مهاجران افغان با ایرانیان را از زمان هشت سال دفاع مقدس تا امروز همقدم با همرزمان ایرانی مدافع حرم شاهد بودهایم.
افغانستانیهای ایرانی
از نکات قابل توجه آن است که افغانستانیهایی که هماکنون در ایران زندگی میکنند به دو گروه تقسیم شدهاند؛ گروهی که صرفا در ایران مشغول به کار هستند و درآمد خود را برای خانوادههایشان فرستاده و به تنهایی در ایران زندگی میکنند و گروه دوم که سالیان سال است به همراه خانواده در ایران زندگی میکنند. این گروه در مواردی حتی با ایرانیان ازدواج کرده و تفکیک زندگیشان امکانپذیر نیست. به گفته این پژوهشگر مسائل افغانستان، گروه اول در پی تجربه شرایط دشوار اقتصادی و نوسانات نرخ ارز ایران را ترک کرده و بیشتر به ترکیه مهاجرت کردند. گروه دوم اما از آنجا که خود را بخشی از جامعه ایران میدانند حتی در پی نوسانات اقتصادی هم ایران را ترک نکرده و با همه مشکلات همچنان به زندگیشان در ایران ادامه میدهند.
عابدی اصلیترین دلیل تمایل به حضور افغانستانیها در ایران را عنصر مهم امنیت میداند و تاکید میکند: خانوادههای افغانستانی که دو نسل از زندگیشان در ایران شکل گرفته نزدیک به ۸۰ تا ۹۰ درصد هستند. این گروه به هیچ عنوان تمایلی به مهاجرت ندارد. از همین رو است که در باب اظهارات عراقچی به عنوان یک دیپلمات ایرانی به روشنی باید گفت این ادبیات کاملا غیرقابل دفاع و اشتباه بود. متاسفانه برخی مسوولان رسمی کشور همچنان در انتخاب واژههای خود دچار اشتباه و سردرگمی هستند. واژههایی را استفاده میکنند که پیش از انتخاب آنها گویا به بازخورد و نتیجه اظهارات خود فکر نکردهاند. عراقچی این امکان را داشت که فارغ از اینکه اسمی از کشور افغانستان ذکر کند درباره شرایط مهاجران به ایران اظهارنظر کند.
اشتباه بزرگ استراتژیک عراقچی
این کارشناس مسائل افغانستان معتقد است واکنشها به اظهارات عراقچی سختگیرانه نیست و البته کاملا منطقی و قابل پیشبینی به نظر میرسد. بازخورد اظهارنظر عراقچی نه تنها در بین مخالفان دولت در داخل بسیار تند بود بلکه موجب تغذیه رسانههای خارجی منتقد کشور نیز شد. هرچند موضوعی که بیش از هر نکته دیگری نگرانکننده و البته قابل توجه است واکنش مهاجران افغانستانی به اظهارات او است. ثمره اصلی این اظهارات دلشکستگی مهاجران افغان بود. همچنین ملیگرایان افغانستانی نسبت به موضوع واکنش نشان دادهاند که چنین مسائلی به هیچ عنوان برای روند دیپلماسی ایران مثبت نیست. فراموش نکنید که در افغانستان مدام از سوی ملیگرایان تبلیغ میشود که از مهاجران افغانستانی در ایران سوءاستفاده میشود. از همین رو نباید چنین موضوعی را با تصمیمات نادرست و مطالعه نشده دامن بزنیم.
عابدی معتقد است چنین عملکردی از سوی وزارت امور خارجه به طور قطع آب به آسیاب غرب ریختن است و موجبات آن را فراهم میکند که غرب به راحتی شرایط فعلی ایران را مورد نقد قرار دهد. از همینرو به صراحت میتوان گفت عملکرد عراقچی به طور قطع یک اشتباه بزرگ استراتژیک بود. هرچند گروهی نیز بر این باورند که بیان چنین اظهاراتی از سوی سیاستمداری باتجربه ممکن است کاملا سنجیده و البته به منظور انحراف افکار عمومی از مسائل مهمتر و اساسیتر و البته بینالمللی کشور انجام شده باشد. این اظهارنظر را اما نمیتوان در این مجال مورد بررسی قرار داد و خود مقولهای بسیار مهم است.
واکنش افغانستان به تهدید اخراج شهروندان این کشور از ایران
سخنان عباس عراقچی درباره احتمال اخراج مهاجران افغانستانی از ایران با واکنش دولت افغانستان مواجه شد. کابل از ایران خواست در قبال مهاجران افغانستانی مسوولانه عمل کند. سیاستمداران افغانستان هم در این باره اظهارنظر کردند. شبکه خبری «طلوعنیوز» افغانستان روز پنجشنبه ۱۹ اردیبهشت به نقل از صبغت احمدی، سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور گزارش داد که وزارت امور خارجه ایران «مانند همیشه» با مهاجران «مسوولانه» برخورد کند.
طلوعنیوز در ادامه گزارش خود به نقل از جاوید لودین، معاون سیاسی پیشین وزارت خارجه افغانستان هم نوشت: «هر از گاهی که روابط سیاسی هم در ایران و هم در پاکستان مطرح میشود، مهاجران افغانستان در آن کشور همچون ابزار استفاده میشوند؛ اگر این مهاجران به کشور بیایند. اگر چه با مشکل روبهرو خواهند شد ولی به یک باره از این جنجال خلاص خواهند شد.»
محمود صیقل، نماینده پیشین افغانستان در سازمان ملل متحد هم به شبکه طلوعنیوز گفته است که ایران نباید روابطش با افغانستان را قربانی روابط جهانی و بینالمللی خود کند. مقامات افغانستان همچنین تاکید کردند که موضوع مهاجران و تحریمهای آمریکا علیه ایران دو بحث جداگانه هستند.
عراقچی از موضع خود کوتاه آمد
در حالی که انتقادها از سخنان جنجالی عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امورخارجه ایران درباره پناهجویان افغان، به ویژه از سوی اصولگرایان منتقد دولت ادامه دارد، او مجبور شد بار دیگر از خود دفاع کند. او در یک برنامه تلویزیونی، درباره اظهارات چند روز گذشته خود گفت: «اینکه من گفتهام اگر تحریمها فشار بیاورد مجبوریم با برادران و خواهران افغان در ایران خداحافظی کنیم، اصلا این تعبیر از بنده نیست.» عراقچی اکنون میگوید که «روی صحبت» او با افغانستان و افغانستانیها نبوده، دست آنها را هم میبوسد، بلکه «غربیها و اروپاییان» را در این زمینه خطاب قرار داده است. همچنین مسبب این مشکلات و آوارگی مردم افغانستان ما نیستیم. در درجه اول آمریکا و غربیها هستند که گروههای تروریستی را در آن کشور ایجاد کرده و از آنها حمایت کردند»
معاون سیاسی وزیر امورخارجه تاکید کرد که آمریکاییها در این شرایط «نباید توقع داشته باشند که فقط ایران هزینههای این کار (میزبانی از پناهجویان افغان) را بدهد» عراقچی همچنین تاکید کرد: «آنها توقع دارند که ایران هزینهها را پرداخت کند و در عین حال تحریمهای خود را نیز اعمال کنند.» تغییر زاویه برخورد با موضوع پناهجویان افغانستانی بعد از همه واکنشهای داخلی و خارجی اما نگرانی را در حوزه دیگری افزایش میدهد. به نظر میرسد سیاستمداران عادت کردهاند اظهارات خود را پیش از هرگونه مطالعه و اندیشهای منتشر کنند و بعد از واکنش افکار عمومی و بینالمللی اقدام به تغییر در نوع نگرش خود کنند. آنچه جامعه اخیرا درباره تغییر قیمت بنزین نیز شاهد بود. چگونه ممکن است مسوولان بلندمرتبه کشور تصمیم خود را در زمانی کوتاه تغییر دهند.
آنچه این روزها به وضوح شاهد آنیم سنجش مکرر افکار عمومی و البته بازی با افکار و احساسات جامعه است. شهروندان افغانستانی بخشی از جامعه فعال ایران هستند و البته نقش پررنگی در تولید کشور بازی میکنند. این نقشآفرینی بر جامعه پوشیده نیست و عجیب است که مسوولان تا جایی از آن بیخبر باشند که به سادگی از حذف آنها بگویند و بعد از واکنشها ادبیات خود را به طور کلی تغییر دهند. چنین عملکردی از سوی مسوولان کشور موجب بیاعتمادی جامعه شده و دور از ذهن نیست که اعتماد عمومی را نیز کاهش دهد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد