2 - 03 - 2024
آب رفتن نقشه تجارت ایران و اروپا
گروه بازرگانی- حجم تجارت ایران و انگلیس در سال ۲۰۲۳ رقمی حدود ۸۳ میلیون پوند (۱۰۰ میلیون دلار) و عمدتا شامل دارو و محصولات غذایی و کشاورزی بوده است؛ رقمی که میتواند با توسعه دیپلماسی اقتصادی در قاره سبز بالاتر رود.
بر اساس آمار مرکز آمار کمیسیون اروپا (یورو استات) حجم تجارت ایران و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳ رقمی حدود ۴ میلیارد و ۷۳۲ میلیون یورو بوده که با کاهش ۹ درصدی نسبت به سال قبل همراه بوده است. در ۱۲ ماهه سال ۲۰۲۲ کل مبادلات دوطرف ۵ میلیارد و ۲۴۴ میلیون یورو اعلام شده بود. براساس این گزارش صادرات اتحادیه اروپا به ایران در سال ۲۰۲۳ با کاهش ۶ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ مواجه شده و از ۴ میلیارد و ۱۸۷ میلیون یورو در سال ۲۰۲۲ به ۳ میلیارد و ۹۳۳ میلیون یورو در سال ۲۰۲۳ رسیده است. بر همین اساس، واردات اتحادیه اروپا از ایران در سال ۲۰۲۳ نیز افت ۲۴ درصدی داشته و به ۷۹۹ میلیون یورو رسیده است. اتحادیه اروپا در سال قبل از آن ۱ میلیارد و ۵۷ میلیون یورو کالا از ایران وارد کرده بود.
براساس این گزارش آلمان، ایتالیا و هلند به ترتیب بزرگترین شرکای تجاری ایران در درون اتحادیه اروپا طی سال ۲۰۲۳ بودهاند. حدود ۳۶ درصد از کل تجارت ایران با اروپا مربوط به آلمان بوده است و هلند، ایتالیا، بلژیک و فرانسه در جایگاههای بعدی ایستادهاند. بر این اساس انگلستان حتی جزو ۵ شریک تجاری نخست ایران در اتحادیه اروپا در بازه زمانی یادشده نبوده است؛ امری که نشان از احتیاط شدید شرکتهای انگلیسی در تجارت با ایران و پرهیز از مجازاتهای آمریکا دارد.
در حال حاضر رابطه جمهوری اسلامی ایران با اروپا با تنشهای گوناگونی روبهرو است. عدم احیای برجام، اتهام حمایت ایران از روسیه در جنگ اوکراین و اعتراضات داخلی سال گذشته در ایران همگی مسبب افزایش تنش میان ایران و قاره سبز بودهاند.
نگاهی به کارنامه تجارت ایران و انگلیس
هر چند مبادلات ایران و انگلستان در سال ۲۰۲۳ با رشد ۴ درصدی نسبت به سال قبل از آن مواجه شده است، اما تبادلات تجاری دوجانبه در ماههای ژانویه تا دسامبر۲۰۲۲ بالغ بر ۸۰ میلیون پوند اعلام شده بود. واردات انگلستان از ایران در سال میلادی گذشته ۱۶ میلیون پوند معادل ۲۰ میلیون دلار بوده که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل یک میلیون پوند کاهش داشته است.
صادرات انگلستان به ایران در سال ۲۰۲۳ رشد ۶ درصدی داشته و به ۶۷ میلیون پوند برابر با ۸۵ میلیون دلار رسیده است. انگلیس در سال قبل از آن ۶۳ میلیون پوند کالا به ایران صادر کرده بود. لازم به ذکر است که این آمار صرفا مربوط به مبادلات کالایی بین دو کشور است در حالی که بخش مهمی از مبادلات دو کشور مربوط به تبادل خدمات است.
البته بر اساس گزارش وزارت تجارت و بازرگانی انگلیس، مبادلات تجاری تهران و لندن در پی برگزیت در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل روند افزایشی داشته است. بیشترین میزان تجارت دو کشور نیز متعلق به همان سال با رقم ۶۹۶ میلیون پوند بوده که بالاترین ارزش تجارت دو کشور طی ده سال گذشته به شمار میآید. ارزش تجارت دو کشور در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۱۹۱ میلیون پوند بوده که این رقم در سال ۲۰۲۱ به ۴۰۵ میلیون پوند و در سال ۲۰۲۲ به ۶۹۶ میلیون پوند افزایش یافته است. کاهش قابل توجه تجارت دو طرف در سال ۲۰۲۰ به علت محدودیتهای شدید کرونا بوده است.
بر اساس این گزارش انگلیس در سال ۲۰۲۲ حدود ۵۳۱ میلیون پوند کالا و خدمات به ایران صادر کرده است. صادرات انگلیس به ایران در این سال نسبت به سال قبل از آن رشد ۱۰۰ درصدی داشته است. این کشور در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۲۶۵ میلیون پوند کالا و خدمات به ایران صادر کرده بود.
طی سالهای اخیر مواد و فرآوردههای غذایی، خشکبار، میوهجات، توتون و تنباکو، فرش، ماشینآلات و تنور نانوایی و شیرینیپزی، انواع ظروف، مبلمان و صنایعدستی عمده صادرات ایران به انگلیس بوده است و ایران در مقابل دارو و تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی، ژل قابل تزریق زیر پوست، قطعات صنعتی، ماشینآلات، اعضای مصنوعی بدن، ماشینآلات چاپگر، مکمل غذایی، لاستیک وسایل نقلیه هوایی، کیت آزمایشگاهی و متانول را از این کشور وارد کرده است.
خروج یکجانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، تمامی معادلات تجاری ایران و اروپا را نیز برهم زد. پس از شکلگیری برجام، قراردادهایی به ارزش تقریبی ۱۰میلیارد دلار میان تهران و لندن منعقد شد که اجرای این قراردادها با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریمها متوقف شد. این قراردادها که در سال ۲۰۱۶ منعقد شد، حوزههای صنایع هوایی، احداث نیروگاههای تجدیدپذیر، صنایع زیرساختی و هیدروکربوری را شامل میشد. ساخت ورزشگاه ۴۰هزار نفری بانوان، ساخت و تجهیز نخستین مرکز جامع درمان سرطان در ایران، احداث مرکز پروتوندرمانی با مشارکت یک شرکت بلژیکی و احداث نیروگاه خورشیدی به ارزش ۸۰۰ میلیون یورو سایر پروژههای تعریفشده میان دو طرف بوده است.
براساس اظهارات سفیر انگلیس در ایران سایمون شرکلیف، گام نخست برای افزایش مراودات میان دو طرف یافتن راهحلی برای مبادلات بانکی و استفاده از ارزهای جایگزین دلار است، چراکه بانکهای بریتانیایی از ماهیت بینالمللی برخوردار هستند و تحریمها مانع اصلی همکاری آنها با ایران است. اما به رغم این محدودیتهای شدید، شرکتهای انگلیسی مایل به توسعه روابط با ایران در حوزههای صنایع غذایی، کشاورزی و بهداشت و سلامت هستند که خارج از حوزههای تحریمی قرار دارند.
پیشتر مایکل بردلی مدیرکل بازرگانی و سرمایهگذاری سفارت بریتانیا از علاقهمندی کمپانیهای انگلیسی برای همکاری با شرکتهای ایرانی خبر داده و گفته بود: این تمایل بیشتر در میان شرکتهای کوچک و متوسط دیده میشود که منافعشان به دلیل شرایط تحریمی چندان به خطر نمیافتد.
تحریمها مهمترین چالش تجارت ایران و غرب
تحریمها و بالطبع محدودیتهای بیمه و انتقال پول سبب تغییر در نقشه تجاری ایران شده است. به گفته محمدرضا فرزین رییس بانک مرکزی ایران هرچند نقشه تجاری ایران از غرب به شرق تغییر کرده، اما نظام مالی ایران همچنان در غرب باقی مانده و به شرق نرفته است. در حال حاضر ایران سه شعبه بانکی در کشور انگلیس دارد، اما رقم تجارت بسیار محدود است و این در حالی است که علی رغم حجم بسیار زیاد مراودات ایران با چین، ایران در این کشور شعبه بانکی ندارد.
بر اساس اظهارات وی، در حال حاضر نقل و انتقالات مالی ایران از مسیر بانکی خارج شده و سایر ابزارهای غیربانکی از جمله صرافیها مورد استفاده قرار میگیرند که قاعدتا این مسیر پرریسک و پرهزینه و نیازمند کنترل شدیدتر است. در پی امضای برجام، روزنامه فایننشال تریبیون در گزارشی خبر از افزایش ۱۵۳درصدی حجم تجارت ایران و انگلیس در سال ۲۰۱۶ داد، اما دیری نپایید که با خروج یکجانبه آمریکا از برجام و اعمال تحریمهای شدید علیه ایران نهال تجارت ایران و انگلیس از رشد خود بازماند.
بر اساس این گزارش در سال ۲۰۱۶، یک میلیارد و ۱۵۰ میلیون دلار کالای غیرنفتی بین ایران و بریتانیا جابهجا شد. ایران در این مدت، ۱۷هزار و ۹۵۲تن کالا به ارزش بیش از ۴۸ میلیون دلار به انگلستان صادر کرده و در مقابل ۳ میلیون تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار از انگلیس به ایران وارد شده است. در این بازه زمانی، صادرات ایران به انگلستان در آن سال پسابرجامی، ۱۶درصد و واردات ایران از انگلستان، ۱۶۷درصد بیشتر از سال ۲۰۱۵ رشد کرده بود.
باید توجه داشت میان دو کشور صرفا رابطه سیاسی برقرار نیست، بلکه همکاریهایی در حوزههای غیرسیاسی همچون اقتصاد، کشاورزی، صنعت یا مدیریت آب نیز سایر اضلاع این همکاری را تشکیل میدهند، هرچند که تمامی این جنبههای غیرسیاسی همکاری نیز تحتالشعاع مسائل سیاسی و تحریمها قرار گرفتهاند.
حجم مراودات تجاری اندک
سال گذشته و همزمان با مذاکرات وین در خصوص احیای برجام، سخنگوی بوریس جانسون نخستوزیر انگلیس از تمایل این کشور به دستیابی به توافق نهایی در وین و رفع تحریمها با هدف توسعه روابط اقتصادی بریتانیا با ایران خبر داده بود.
وی خاطرنشان کرده بود که لندن «به دنبال رابطهای سازنده با دولت ایران است». این سخنگو با اشاره به مانع تحریمها در توسعه روابط تجاری میان دو کشور افزود که لندن خواهان حصول توافق نهایی در وین است «تا ما را قادر سازد که روابط اقتصادی خود را با ایران را تقویت کنیم».
شمار قابل توجهی از شرکتهای تجاری انگلیس به گفته یک منبع نزدیک به اتاق بازرگانی انگلیس و ایران مشتاق همکاری با ایران هستند و دولت لندن هم ظاهرا همکاریهای اقتصادی با ایران را منع نمیکند، اما موانع بانکی و عدم حمایت عملی دولت انگلیس در تجارت با ایران هنگام تبادلات بانکی کار به مشکل میخورد و دولت هم اقدام موثری برای حل مشکل نمیکند.
براساس اظهارات کارشناسان اقتصادی، قوانین تجارت انگلیس با ایران برخلاف آمریکا محدود به کالاهای بشردوستانه نیست و وزارت تجارت بینالملل انگلیس برای آنچه معاملات مشروع مینامد اقدام به صدور اسناد گمرکی میکند، اما زمان جابهجایی منابع مالی، بانکهای انگلیسی از ترس تحریمهای آمریکا از همکاری با ایران سر باز میزنند.
همچنین سازوکار اینستکس که ۹ ماه بعد از خروج غیرقانونی آمریکا از برجام (بهمن) ۱۳۹۷ از سوی سه کشور اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه برای تسهیل تجارت غیردلاری با تهران ایجاد شد و هدف آن فراهم آوردن امکانی برای برخورداری جمهوری اسلامی ایران از مزایای برجام بود، در نتیجه تداوم توافق در عمل به جایی نرسید.
با خروج آمریکا از برجام و خارج شدن شرکتهای بزرگ از ایران به دلیل تهدیدات و فشارهای کاخ سفید، اینستکس به منظور تشویق و حمایت از شرکتهای کوچک و متوسط اروپایی که پیوند مالی کمتری با آمریکا دارند، جهت همکاری با تهران شکل گرفت.
در آن زمان هم «میشل ارهارد باک» رییس اینستکس این سازوکار را غیرموفق خوانده و در یک نشست اقتصادی مرتبط با ایران گفته بود: «بانکهای اروپایی از سوی آمریکا تحت فشار هستند و باید اعلام کنند چه اقدامات مالی انجام میدهند. برای آنها سادهترین کار این است که اصلا طرف تجارت با ایران نروند و این مساله برای من حیرتآور است. بالاخره اینستکس یک نهادی است که از سوی ۹ کشور اروپایی مورد تایید قرار گرفته است، اما به نظر میرسد که این مساله برای آنها اهمیتی ندارد.»
به نظر میرسد با توجه به احتیاط شدید شرکتها و بانکهای انگلیس از تحریمهای آمریکا از تجارت با ایران گزینههای ممکن را میتوان مواردی چون تهاتر کالا و صادرات و واردات از کشورهای ثالث در نظر گرفت، اما تا رسیدن توافق نهایی بر سر مساله هستهای ایران نمیتوان چندان به تعاملات تجاری ایران و اروپا و همچنین انگلیس امیدوار بود. به گفته محسن بهاروند سفیر پیشین ایران در انگلیس، تهران و لندن در حوزههای خاصی به یکدیگر نیاز پیدا میکنند. به عنوان مثال، انگلیس عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد، عضو برجام و کشوری جریانساز در سطح بینالمللی است. همچنین نیروهای نظامی انگلیس همواره با عناوین متفاوت از جمله حضور در اشغالگری عراق نزدیک ایران بوده و هست و لذا تماس دو کشور با یکدیگر یک ضرورت است. انگلیس یا هر کشور دیگری که بخواهد حضور طبیعی و نرمالی در غرب آسیا داشته باشد قطعا به ایران نیاز خواهد داشت. بنابراین میتوان گفت که نه انگلیس در دیپلماسی ایران قابل حذف است و نه ایران در دیپلماسی انگلیس.
از طرف دیگر ایران یک قدرت منطقهای امن به شمار میآید که دارای قدرت بالقوه اقتصادی و زیربنای ساختاری سیاسی است و بنابراین دو طرف در حوزههای سیاسی و اقتصادی قادر به همپوشانی و بهرهمندی از مزایای یکدیگر هستند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد