ظرفیت‌های مغفول تجارت حلال
جهان‌صنعت– در حالی که ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان صنایع غذایی و دارویی منطقه، سهمی ناچیز در بازار صادرات محصولات حلال جهان دارد، دست‌اندرکاران و مدیران اصلی حوزه تجارت و صنعت کشور در نشست خبری با موضوع «همایش ملی توسعه تجارت صنعت حلال در بازارهای جهانی» از دلایل این موضوع و چشم‌اندازهای پیشرو در بازار صنعت حلال گفتند. در این نشست صریح علاوه‌بر آسیب‌شناسی ساختار فعلی تجارت حلال در ایران، راهکارها و ظرفیت‌های بالقوه استان البرز و کشور برای توسعه این بازار جهانی مورد بحث قرار گرفت. محورهایی چون چالش‌های بانکی، ضرورت استانداردسازی، نقش دیپلماسی اقتصادی، واقعیت و رویاهای تجارت حلال و تقسیم کار ملی از مهم‌ترین مباحث این گفت‌وگو بودند.
موقعیت البرز در تجارت حلال؛ پتانسیلی فراتر از یک استان
در آغاز این نشست مهندس پرهام رضایی، رییس اتاق بازرگانی البرز با اشاره به جایگاه برتر این استان در صنایع غذایی و دارویی کشور گفت: ما در البرز حدود ۴هزار واحد تولیدی و صنعتی فعال داریم، از جمله ۱۶۰برند ملی و بیش از ۶۵درصد از کل کارخانجات دارویی ایران. این ظرفیت منحصربه‌فرد ما را تبدیل به یکی از قطب‌های اصلی تولید صنایع غذایی و دارویی ایران و حتی منطقه کرده است.
رضایی با بیان اینکه ۷۰درصد صادرات محصولات دارویی ایران در اختیار البرز است، ادامه داد: سال گذشته، بیش از ۳۰هزار کانتینر صیفی‌جات و سبزیجات تنها از البرز صادر شده است. در کنار پایتخت و با چنین جایگاهی، ما می‌توانیم متولی جدی صادرات محصولات حلال شویم و سهم واقعی‌تری از بازار جهانی حلال بگیریم.
او در تبیین علت ورود جدی البرز به این حوزه گفت: متاسفانه در سال‌های اخیر سهم ما از صادرات محصولات حلال به کشورهای مسلمان‌نشین به حدود یک‌دهم‌درصد کل بازار دنیا رسیده است؛ رقمی که با ظرفیت‌های کشور اصلا همخوانی ندارد.
چرا کشورهای غیرمسلمان بازیگر اول صادرات حلال هستند؟
رضایی با اشاره به واقعیتی جالب توجه افزود: امروز اگر پنج صادرکننده برتر محصولات غذایی و دارویی حلال را بررسی کنیم، حتی ممکن است هیچ‌کدام از آنها کشور مسلمان نباشند. این یعنی کشورهایی که انگیزه عقیدتی برای تولید حلال ندارند، تنها به دلیل صرفه اقتصادی و استانداردهای بالاتر، بازیگر اصلی این بازار شده‌اند. وی راهکار را تعریف نقشه راه دقیق و ایجاد رویدادهای تخصصی دانست و توضیح داد: با ابتکار اتاق البرز و با حمایت خانه صنعت و اتاق ایران، تصمیم داشتیم امسال همزمان با نمایشگاه اگروفود و هفته جهانی استاندارد، نخستین همایش تخصصی حلال را برگزار کنیم. هدف ما ایجاد بستر گفت‌وگوی کارشناسی و شناسایی دقیق فرصت‌ها و چالش‌هاست. در آینده نزدیک، حتی رویداد بزرگی مانند اکسپوی حلال را در دستور کار قرار داده‌ایم.
حلال؛ فقط غذا و گوشت نیست، بازار جهانی دارد
آرمان خالقی، دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت نیز در این نشست با بیان ابعاد گسترده مفهوم حلال اظهار داشت: محصولات حلال صرفا مرتبط با گوشت و صنایع غذایی نیستند. حتی در نساجی، چرم و دارو هم باید استانداردهای ویژه حلال رعایت شود.
وی اضافه کرد: جالب است بدانید در بسیاری از کشورها حتی خریداران غیرمسلمان به دلیل اعتبار و مرغوبیت بیشتر، کالاهای حلال را ترجیح می‌دهند. برخی شرکت‌ها فقط برای ایرانیان یا مسلمانان محصول حلال تولید نمی‌کنند بلکه استانداردهای این کالاها را به عنوان نشانه کیفیت بالاتر می‌دانند.
خالقی به فرصت‌های بین‌المللی نیز اشاره کرد: تجارت جهانی حلال آنقدر گسترده است که امروز کشورهایی مانند چین که هیچ پیشینه دینی مربوط به حلال ندارند، برای صادرات اقلامی چون تسبیح یا سایر کالاهای مرتبط با مراسم مذهبی مسلمانان کاملا استانداردهای حلال را رعایت می‌کنند. ما هم باید به این بازار به عنوان فرصت نگاه کنیم و با همان جدیت وارد عمل شویم.
تقسیم کار ملی، الگویی کارساز برای توسعه صادرات حلال
خالقی درباره رویکرد ملی در توسعه تجارت حلال گفت: لازم نیست همه استان‌ها یا نهادها هر کاری را همزمان و موازی انجام دهند. هر استانی که مزیت و اراده دارد باید پیشگام باشد و سایر استان‌ها یا نهادها پشتیبان شوند. مثلا برای تجارت با چین، البرز پیشرو شد، برای پاکستان استان یزد و برای عمان استان فارس. این تقسیم کار الگوی موفقی برای چنین پروژه‌هایی است.
وی تاکید کرد: این بار سنگین را البرز پذیرفته و ما نیز در خانه صنعت، کنار اتاق البرز خواهیم بود تا کار از سطح استانی به ملی ارتقا پیدا کند.
دغدغه‌ها و چالش‌ها؛ از تحریم تا نبود زیرساخت آموزشی و استاندارد
در پاسخ به پرسشی درباره حمایت‌های دولتی، بودجه‌های تخصیصی و موانع توسعه تجارت حلال رییس اتاق بازرگانی البرز صراحتا گفت: یکی از مهم‌ترین موانع، مسائل دیپلماسی خارجی است، مثل مشکلات انتقال پول و روابط بانکی. وقتی نمی‌توان مستقیما پول صادرات را جابه‌جا کرد، طبیعی است که حتی اگر استانداردهای حلال را هم داشته باشیم، کارمان بسیار دشوار است. رضایی تاکید کرد: تاکنون از سازمان برنامه‌وبودجه برای حوزه حلال حمایتی نشنیده‌ام و اگر نقشه راهی در سطح ملی تدوین شده باشد، اخبارش به ما نرسیده است.
در ادامه سید محمدباقر رضوی، عضو هیات نمایندگان اتاق البرز نیز پازل چالش‌ها را کامل‌تر کرد و گفت: موفقیت در بازار محصولات حلال نیازمند استانداردهای بین‌المللی، آموزش‌های تخصصی، بسته‌بندی مناسب و زیرساخت‌های اداری و بازرگانی است. تا زمانی که بسته‌ای کامل از کیفیت، مجوزها، بسته‌بندی و نظارت بر زنجیره تولید تا صادرات عملیاتی نشود، نمی‌توان در این بازار حضور قدرتمندی داشت.
استانداردهای حلال؛ الزام یا توصیه؟!
دکتر ابراهیم ابراهیمی، معاون حقوقی سازمان ملی استاندارد، رویکرد نهادی به مساله را چنین شرح داد: در حال حاضر استاندارد حلال در ایران اجباری نیست و از تولیدکنندگان خواسته نمی‌شود به صورت رسمی نشان حلال دریافت کنند. رویه به این شکل است که تلقی می‌شود کلیه محصولات داخلی حلال‌اند چون کشور اسلامی هستیم. این باعث شده الزام عملی به دریافت نشان و گذراندن فرآیندهای دقیق استانداردسازی نباشد و برای صادرات هم معمولا تنها هنگام درخواست خریدار، نمونه‌گیری و بررسی صورت می‌گیرد. ابراهیمی از فقدان موانع اداری و قانونی سخن گفت: در بُعد صادرات، اگر استانداردهای کیفی و اصول تولید رعایت شود، صدور نشان حلال در عرض چند ساعت امکان‌پذیر است. به‌طور کلی، مجموعه قوانین کشور نه مانع‌زاست و نه مساله خاصی وجود دارد؛ مشکل اصلی در همت و پیگیری ملی نهفته است.
وی ادامه داد: خوشبینانه حتی سهم ۱۰ تا ۳۰درصدی تحریم‌ها نیز مشکل اصلی نیست چراکه با روش‌هایی مانند تهاتر، صادرکنندگان راه خود را می‌یابند. مشکل عمده همان نبود عزم و نقشه راه و پیاده‌سازی استانداردهای کامل در تولید و صادرات است.
فرصت‌های از دست‌رفته و راهکارهای پیش رو
در پایان بحث سید محمدباقر رضوی از منظری دیگر موضوع را جمع‌بندی کرد و گفت: در بازار حلال، عملا هیچ‌گونه تحریمی علیه صنایع غذایی، دارویی، گردشگری و نساجی ایران وجود ندارد بلکه مشکل اصلی به ساختارهای داخلی ما در نقل و انتقال پول، سیستم پیمان‌سپاری ارزی و سیاست‌های ارزی بازمی‌گردد که فشار زیادی به تولیدکنندگان تحمیل می‌شود. رضوی تجربه‌ای عملی را نیز مطرح کرد: همین حالا هم ایرانی‌ها به آمریکا کالا صادر می‌کنند؛ کانتینر کانتینر خیارشور و ترشیجات به بازارهای آمریکا و اروپا صادر می‌شود. پس تحریم‌های واقعی ما خودساخته است. اگر راهکارها و ابزارهای بانکی و ارزی را بهبود ببخشیم و از ظرفیت‌های حلال استفاده کنیم، موفقیت‌های چشمگیری در این حوزه خواهیم دید.
عزم ملی، حلقه مفقوده توسعه تجارت حلال
گزارش این میزگرد حکایت از آن دارد که اگرچه ایران و به‌ویژه استان البرز از ظرفیت و پتانسیل بالایی در حوزه صنایع غذایی و دارویی حلال برخوردارند ولی سهم ایران از بازار جهانی حلال ناچیز است و دست‌اندازهای بانکی، کمبود آموزش، عدم اجرای دقیق استانداردها و غفلت از مدیریت صادراتی ساختارمند، این فرصت بزرگ را به تهدیدی خاموش بدل کرده است.
در پایان باید تاکید کرد که به باور فعالان بخش‌خصوصی با تکیه بر تقسیم کار ملی، همدلی ساختارهای نهادهای اجرایی و تعریف یک نقشه راه منسجم و جامع می‌توان شاهد جهشی بزرگ در سهم ایران از تجارت جهانی حلال بود، مشروط به آنکه محوریت بخش خصوصی و نهادهای تخصصی حفظ و حمایت دولت هوشمندانه و هدفمند باشد.
