بازی هند میان آمریکا و چین
محمدرضا ستاری- پس از اجلاس سران شانگهای در تیانجین و نمایش قدرت دیپلماتیک و نظامی چین، دونالد ترامپ رییس‌جمهوری آمریکا طی پیامی معنادار در شبکه اجتماعی خود (تروث سوشیال) با انتشار تصویری از نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، ولادیمیر پوتین رییس‌جمهوری روسیه و شی جین‌پینگ رییس‌جمهوری چین نوشت: ایالات متحده، هند و روسیه را به چین، «عمیق‌ترین و تاریک‌ترین» کشور باخته است. باشد که آینده‌ای طولانی و مرفه در کنار هم داشته باشند! این پیام که به گفته برخی از کارشناسان به عنوان کنایه‌ای از سوی ترامپ تعبیر شده است در حالی صورت می‌گیرد که در اتفاقی جالب توجه، هند به عنوان یکی از شرکای مهم و استراتژیک آمریکا اکنون با دولت ترامپ زاویه پیدا کرده و چندی قبل رییس‌جمهوری آمریکا به دلیل خرید نفت روسیه توسط دهلی‌نو، این شریک مهم اقتصادی آمریکا را مشمول جریمه و تعرفه قرار داده است. در همین رابطه برخی از ناظران معتقدند که هند در حال نزدیک شدن به چین است و ایالات متحده باید مراقب باشد تا شریک مهم خود را از دست ندهد. با این حال برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که هر چقدر هم که دهلی‌نو با واشنگتن دچار واگرایی شود اما به عنوان رقیب مهم چین بعید است بتواند تمامی اختلافات ارضی، سیاسی، اقتصادی و رقابت‌های ژئوپلیتیکی را حل‌وفصل کرده و به طور کامل از آمریکا جدا و به پکن بپیوندد. علاوه بر این هندی‌ها در طول دهه‌های گذشته از مهم‌ترین شرکای اقتصادی و امنیتی روسیه بوده و حجم عظیمی از سلاح خود را از مسکو تامین می‌کنند. همچنین روسیه در حالی بخش عمده‌ای از انرژی هند را تامین می‌کند که به گفته برخی کارشناسان، بعید به نظر می‌رسد هندی‌ها به واسطه ظهور و بروزشان در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی قصد داشته باشند تمامی کارت‌های خود را در زمین واشنگتن قمار کنند. در عین حال که آنها در فرآیندهای کنونی بین‌المللی نیز به خوبی می‌دانند، هزینه تقابل با ایالات متحده برای آنها جدی خواهد بود. در نتیجه به نظر می‌رسد که دهلی‌نو در حال اتخاذ یک راهبرد میانه و متوازن‌سازی در سیاست خارجی است؛ امری که با دقت در رفتار امارات و عربستان در منطقه نیز می‌تواند چنین راهبردی را البته با تفاوت‌هایی مشاهده کرد.
اهمیت سفر مودی به چین پس از ۷سال
در همین رابطه به منظور بررسی دقیق اختلافات میان هند و آمریکا اخیرا مجله فارن‌پالسی در گزارشی تحلیلی با اشاره به این اتفاق مهم و تعیین‌کننده آورده است: نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند برای نخستین‌بار از سال ۲۰۱۸ به چین سفر کرد تا در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای شرکت کند؛ جایی که ضمن دیدار با شی جین‌پینگ، دو رهبر تاکید کردند که باید یکدیگر را به عنوان شریک یکدیگر بدانند تا رقیب. نکته‌ای که در این سفر نظر بسیاری از تحلیلگران را به خود جلب کرد این است که مودی در چین با گرمی مورد استقابل قرار گرفت؛ آن هم در شرایطی که پنج سال قبل درگیری مرگبار دو کشور در منطقه لداخ، روابط میان دهلی‌نو و پکن را به پایین‌تر سطح خود در چند دهه اخیر رسانده بود.
در این میان برخی تحلیلگران چنین تغییری را ناشی از تیرگی روابط هند و آمریکا می‌دانند؛ به‌ویژه پس از اعمال تعرفه‌های ۵۰درصدی واشنگتن برای کالاهای هندی. با این حال واقعیت آن است که سفر مودی نتیجه حدود یک سال تلاش مستمر دو طرف برای کاهش تنش‌ها بوده و تیرگی روابط با آمریکا فقط انگیزه‌ای مضاعف به دهلی‌نو داد تا روند آشتی با پکن را سرعت بخشد. لازم به ذکر است، پس از درگیری لداخ، دو کشور گفت‌وگوهای منظمی را برای کاهش تنش‌های مرزی آغاز کردند اما نشانه‌های جدی از بهبود روابط تابستان گذشته پدیدار شد؛ زمانی که مذاکرات مرزی دوباره پیگیری شد و در همان مقطع، مشاور ارشد اقتصادی هند بر اهمیت جذب سرمایه‌گذاری بیشتر چین در هند تاکید کرد؛ امری که به میزان زیادی پس از بحران لذاخ کاهش پیدا کرده بود. در چنین شرایطی بود که دو طرف در اکتبر ۲۰۲۴ به توافقی مرزی دست یافتند که گشت‌زنی‌ها را ازسر گرفت. در ژانویه نیز دو کشور توافق کردند پروازهای مستقیم را از سر بگیرند و در مارسپیش از تیرگی روابط هند و آمریکا، مودی اعلام کرد، مرزها عادی شده و باید همکاری‌های گسترده‌تری آغاز شود. در همین راستا برخی از تحلیلگران معتقدند، بدون تردید تغییر در روابط هند و آمریکا انگیزه‌های اقتصادی و راهبردی برای دهلی‌نو ایجاد کرده تا فشارها بر روی خود را با کارت پکن کاهش دهد زیرا با توجه به اینکه تعرفه‌های سنگین آمریکا دسترسی هند به یکی از بزرگ‌ترین بازارهای صادراتی را محدود کرده، این کشور به طور طبیعی به دنبال گسترش روابط تجاری پررونق خود با چین خواهد بود. علاوه بر این، با توجه به تردیدها درباره میزان تمایل آمریکا برای همکاری با هند در برابر قدرت چین، دهلی‌نو دلیلی قوی برای ایجاد توازن دارد چرا که دونالد ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود سیاست روشنی در قبال چین اعلام نکرده و در برخی موارد نیز حتی نشانه‌هایی از تمایل به کاهش تنش با پکن بروز داده است. بنابراین، ایالات متحده احتمالا از افزایش تعاملات مثبت هند و چین چندان نگران نخواهد شد. با این حال به گفته برخی کارشناسان غربی، نباید درباره یک آغاز دوباره در روابط هند و چین اغراق کرد زیرا دو کشور همچنان دارای مناقشات ارضی و مرزی فراوانی هستند که سرچشمه بی‌اعتمادی گسترده میان آنهاست. همچنین چین یکی از متحدان کلیدی پاکستان است و شاهد بودیم که در درگیری میان دهلی‌نو و اسلام‌آباد در دو ماه قبل، پاکستانی‌ها توانستند با تسلیحات چینی ضرباتی جدی به هند وارد کنند. این مساله زمانی جدی‌تر می‌شود که مسائلی مانند حضور دالایی لاما، رهبر معنوی تبت در هند، گسترس روابط دهلی‌نو با تایوان و ساخت سدهای چینی بر روی رودخانه‌های مشترک را نیز به معادلات میان دو کشور اضافه کنیم.
آنچه مایه نگرانی آمریکاست
با تمامی این شرایط و در حالی که برخی از تحلیلگران معتقدند که خیال آمریکا از نزدیکی میان چین و هند راحت است اما در پس معادلات ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی، یک موضوع مهم وجود دارد که دونالد ترامپ باید در مورد آن به شدت نگران باشد؛ اینکه هر دو کشور بر چندقطبی بودن نظام جهانی و اهمیت نهادهای چندجانبه برای مقابله با قدرت آمریکا توافق دارند.
در نتیجه اگر فشار تعرفه‌ها بر هند ادامه یابد، ممکن است دهلی‌نو همکاری خود را با چین و روسیه و همچنین اعضای دیگر گروه‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای و بریکس تقویت کند تا سازوکارهای اقتصادی تازه‌ای ایجاد کنند؛ سازوکارهایی که می‌تواند یکی از نمونه‌های آن تاسیس بانک‌های جدید به منظور بی‌نیازی از دلار آمریکا باشد.
در نتیجه برخی تحلیلگران معتقدند، همین نگرانی بود که ترامپ را واداشت تا تهدید به اعمال تعرفه بر کشورهای عضو بریکس کند؛ به طوری که اکنون هند و برزیل به عنوان دو عضو مهم این گروه بالاترین تعرفه‌های آمریکا را متحمل شده‌اند.
در نتیجه در شرایطی که مطابق با آمارها رشد اقتصادی هند در سه ماهه سال مالی این کشور خیره‌کننده بوده و رقم ۸/۷ را ثبت کرده و همچنین رشد بخش تولید هند نیز ۷/۷ بوده است، سفر مودی به چین نشان‌دهنده روند بهبود روابط دو کشور است که احتمالا در پی اقدامات اخیر ترامپ، شتاب بیشتری خواهد کرد؛ حتی اگر دو کشور همچنان رقبای راهبردی باقی بمانند. از سوی دیگر موضوع مهمی نیز برای هند وجود دارد؛ اینکه اقتصاددانان هندی این رشد فراتر از انتظار را به صادرات زودهنگام کالا به آمریکا پیش از اعمال تعرفه‌های جدید، افزایش تقاضای داخلی، کاهش نرخ تورم، افزایش هزینه‌های دولتی و رونق بخش خدمات نسبت می‌دهند.
بنابراین هر چند این آمار بدون شک برای دهلی‌نو خبر خوبی است اما ممکن است چندان پایدار نباشد زیرا ترکیب تاثیر تعرفه‌های آمریکا و چالش‌های ساختاری اقتصاد می‌تواند رشد را در ادامه سال کاهش دهد.
