بازخوانی قدرت شرکت‌ها
جهان‌صنعت– اخیرا کتاب «حاکمیت شرکتی، مسوولیت‌های اجتماعی شرکت‌ها و گزارشگری حسابداری پایدار» به زبان انگلیسی در وب‌سایت آمازون به قلم غلامحسین دوانی، عضو شورای ادوار جامعه حسابداران رسمی و عضو کمیته گزارشگری پایدار جامعه حسابداران رسمی نیویورک منتشر شد که ترجمه فارسی آن توسط فاطمه مرشدی از کارشناسان ارشد سازمان بورس و اوراق بهادار به پایان رسیده و به زودی در بازار کتاب ایران نیز عرضه خواهد شد.
پیشینه اصول حاکمیت شرکتی از دهه۱۹۹۰، حکمرانی خوب یا مطلوب
(Good Governance) پیش‌شرط دولت‌های رفاه سالم و بازارهای کارآمد شد. سه رکن اصلی حاکمیت شرکتی عبارت از هیات‌مدیره، کمیته حسابرسی و حسابرسان مستقل بودند. مدل‌ها و نمونه‌های آن، قانون ساربنز- آکسلی آمریکا مصوب۲۰۰۲ است که بر استقلال حسابرس، مسوولیت شرکت در قبال سهامداران عمومی، افشاگری مالی و تعارض منافع تاکید می‌کند و مجازات کیفری برای کلاهبرداری و تبانی در نظر می‌گیرد.
اصول حاکمیت شرکتی منتشر شده توسط سازمان توسعه و همکاری اقتصادی «OECD» با هدف حمایت از سهامداران خرد، تنظیم بازارهای آشفته و ایجاد تعادل میان مدیران، سهامداران و ذینفعان معرفی شدند. این اصول: «ایجاد چارچوب حکمرانی کارآمد، حمایت از حقوق سهامداران، اطمینان از رفتار عادلانه با سهامداران، شناسایی نقش ذینفعان، تضمین شفافیت و افشاگری و تعریف مسوولیت‌های هیات‌مدیره بودند. این اصول بعدها در اتحادیه اروپا، آمریکا (SOX 2002)، بریتانیا (Cadbury 1998, Green bury 1995, Hampel 1998, Smith 2003, Higgs 2003) و کشورهایی چون کانادا، استرالیا، آفریقای‌جنوبی و کشورهای مشترک‌المنافع نیز اجرا شدند.
امروزه چارچوب‌های ابتکار گزارشگری جهانی (GRI) هنجارهای بین‌المللی افشاگری را تعیین می‌کنند.
علاوه بر این، شرکت‌های بزرگ و عموما بورسی جهان باید استانداردهای جهانی اخلاقی نظیر «حقوق بشر و قوانین کار کودکان سازمان ملل، مقاوله‌نامه‌های سازمان بین المللی کار، دستورالعمل‌های اتحادیه اروپا، استانداردهای زیست‌محیطی ۱۴۰۰۰ ISO، استانداردهای پاسخگویی AA1000، اصول سالیوان و استاندارد SA8000 مسوولیت اجتماعی را نیز رعایت کنند.
مشخصات و مختصات کتاب
کتاب در ۱۵ فصل و حدود ۳۰۰صفحه تهیه شده که در هر فصل در صورت لزوم موارد کاربردی مربوط به ایران و خاورمیانه نیز اضافه شده است . علاوه براین، در ترجمه فارسی، موارد کاربردی نظیر مدل‌های حاکمیت شرکتی وگزارشگری پایدار برای صنایع پتروشیمی، بانک و بیمه نیز افزوده شده که به عنوان راهنمای کاربردی برای شرکت‌های این حوزه بسیار مفید خواهند بود. دغدغه اصلی نویسنده کتاب مسوولیت و پاسخگویی شرکت‌ها در قبال ذینفعان و جامعه است. اطلاع دارید که استاد دوانی از حامیان نظارت دولت و جامعه بر شرکت‌ها و از اولین مدافعان نظرات حسابداری اجتماعی برآمده از رفاه اجتماعی متکی به سرمایه انسانی در ایران هستند. او در این کتاب کوشش کرده نظرات حسابداری اجتماعی و حسابداری انتقادی را با تاریخچه پیدایش شرکت‌ها، انواع شرکت‌ها، حقوق شرکت‌ها، تاریخچه اولین بورس‌ها، تاسیس شرکت‌های فراملیتی، سلطه شرکت‌ها بر جهان و دخالت آنها در امور کشورها، نظرات پیرامون اداره و مدیریت شرکت‌ها از نظریه نمایندگی تا نظریه تولید تیمی، بررسی دیدگاه‌های مارکسیستی و انتقادی در حوزه بنگاه‌داری که کمتر کسی تاکنون به این امر پرداخته است، عناصرکلیدی حاکمیت شرکتی در مدل‌های مختلف، حاکمیت شرکتی در کشورهای اسلامی و نقش شریعه، نقش محیط‌زیست- اجتماع و دولت در نظرات حاکمیت شرکتی، بررسی میثاق جهانی سازمان ملل، مقایسه «گزارشگری توسعه پایدار با گزارشگری حسابداری پایدار» را توضیح داده ودر پایان نیز یک مدل راهنمای پیاده سازی حاکمیت شرکتی و گزارشگری پایداری را در سه حوزه صنعت پتروشیمی، بانک و بیمه تشریح کرده است. نویسنده اعتقاد دارد درک حاکمیت شرکتی نیازمند شناخت محیط جهانی است که شرکت‌ها در آن فعالیت می‌کنند. جهان قرن بیست‌ویکم با افزایش نابرابری، تفاوت‌های عظیم در ساختارهای اقتصادی و جمعیتی قاره‌ها و همچنین تغییر سریع توازن قدرت در بازارهای بین‌المللی شکل گرفته است..
پیام اصلی کتاب و تاثیرات آن در بازارسرمایه ایران
در چشم‌انداز مدرن کسبوکار جهانی، حاکمیت شرکتی Corporate Governance – CG ، مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها Corporate Social Responsibility – CSR و گزارشگری حسابداری پایداری (Sustainability Accounting Reporting – SAR) به‌‌عنوان چارچوب‌هایی اساسی برای تضمین پاسخگویی شرکت‌ها و حفاظت بلندمدت از محیط‌زیست مطرح شده‌اند. با این حال همانگونه که نمونه‌های ارائه شده در این کتاب نشان می‌دهد، فاصله میان تعهدات اعلام شده و عملکرد واقعی شرکت‌ها همچنان به طرز نگران‌کننده‌ای گسترده است. در این کتاب با ارائه «۵۰ مورد برتر نقض زیست‌محیطی» بررسی تکان‌دهنده و روشنگرایانه‌ای از این موضوع ارائه می‌دهد که چگونه شکست‌های سیستمی در حاکمیت شرکتی، تلاش‌های سطحی در حوزه مسوولیت اجتماعی و ضعف در گزارشگری پایداری می‌تواند منجر به آسیب‌های گسترده زیست‌محیطی و بی‌عدالتی اجتماعی شود. هر یک از این پرونده‌ها یادآور فجایع قدرتمندی است که اگر ساختارهای حاکمیتی مستحکم، سازوکارهای گزارشگری شفاف و تعهد اخلاقی واقعی وجود نداشته باشد، مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها به‌سادگی می‌تواند به ابزاری برای سبزشویی (Greenwashing) تبدیل شود. از فاجعه نشت نفت در خلیج مکزیک گرفته تا آلودگی مزمن در دلتا نیجر و همچنین افشای گمراه‌کننده اطلاعات ESG توسط شرکت‌های بزرگ جهانی، این نمونه‌ها شکنندگی اتکا به تعهدات داوطلبانه و خطرات قدرت بی‌مهار شرکت‌ها را برملا می‌سازد. آنها بر ضرورت فوری تدوین چارچوب‌های الزام‌آور ESG، نظارت‌های قوی‌تر قانونی و ادغام گزارشگری پایداری در هسته اصلی پاسخگویی مالی تاکید می‌کنند. با انتشار این کتاب امید برآن است که این کتاب نه‌تنها خوانندگان را آگاه سازد بلکه به‌‌ویژه نهادهای ناظر، اعضای هیات‌مدیره، حسابرسان و متخصصان پایداری را به چالش بکشد تا نقش حاکمیت شرکتی را در حفاظت از سیاره و مردم آن بازاندیشی کنند. پاسخگویی واقعی شرکت‌ها با حقیقت در گزارشگری آغاز می‌شود و با اقداماتی ریشه‌دار در مسوولیت اخلاقی به پایان می‌رسد.
ویژگی ترجمه کتاب
باوجود تالیف و ترجمه کتاب‌های متععدی پیرامون حاکمیت شرکتی که عمدتا ترجمه نویسندگان خارجی است– به استثنای کتاب پروفسور ذبیح‌اله رضایی که او هم اتفاقا از دوستان و همکلاسی دوران دانشکده استاد دوانی و قبلا نیز در سال ۱۳۹۶ مشترکا کتاب «پایداری کسبوکار: عملکرد، رعایت مقررات، حساب‌دهی و گزارشگری یکپارچه» را در ایران تالیف کرده‌اند، عموم مباحث کتاب‌های منتشر شده تاکنون بازنویسی تجربیات کشورها و شرکت‌های خارجی است در حالی که در این کتاب استاد دوانی تلاش کرده موارد کاربردی خارجی را با استفاده از تجربیات گرانبهای خود در ایران و قانون و مقررات سازمان بورس، تلفیق و مدل اجرایی مناسبی را برای ایران ارائه دهد. من در این ترجمه تلاش کرده‌ام متن روان انگلیسی را به یک متن فارسی روان و سلیس برگردانم تا خواننده در واژه‌ها و تعابیر خارجی غرق نشود و بتواند با مطالعه کتاب هسته مرکزی فهم و اندیشه حاکمیت شرکتی را به سادگی متوجه شود. علاوه بر این، برای آشنایی بیشتر«متن آیین‌نامه حاکمیت شرکتی بورس و استانداردهای گزارشگری مصوب سازمان حسابرسی» را به عنوان پیوست ارائه کرده‌ام تا خوانندگان نیاز به ارجاع به سایر موارد را نداشته باشند.
مهم‌ترین نکته حائز اهمیت نویسنده کتاب
نویسنده با توجه به آمار و جداول متعددی که در کتاب ارائه شده مدعی است تاکید بر مفهوم مدرن رفاه اجتماعی به عنوان یک ایده علمی و سیاست‌محور با صنعتی شدن پدید آمده که با مبارزات مردم برای کاهش نابرابری و عدالت اجتماعی موجب شد که دو دیدگاه در جهان هویدا شود که دیدگاه نخست بر آزادی فردی و اقتصادی تاکید دارد و دومی نظارت و درصورت لزوم مداخله دولت را برای تضمین حقوق شهروندان و ذینفعان در برقراری عدالت و برابری لازم می‌داند. اگرچه ظاهرا هر دو دیدگاه، رفاه اجتماعی را می‌پذیرند اما در نحوه اجرای آن اختلاف دارند.
در مقابل اقتصاددانانی چون جیمز مک‌کی و میلتون فریدمن به عنوان واضحان نظریه آزادسازی بازارها که کنترل آن برعهده «دست نامرئی» است، استدلال می‌کنند که حداکثرسازی سود به‌طور خودکار به رفاه اجتماعی منجر می‌شود. به باور آنان هدف اصلی سازمان اقتصادی سود است و رقابت بازار سود را در چارچوب معقول نگه می‌دارد و علاوه براین، بنگاه با پیگیری منافع شخصی، حتی بدون قصد مستقیم، به رفاه عمومی کمک می‌کند.
همین دیدگاه که امروزه منتقدان بسیاری دارد مدعی است «باور گسترده‌ای وجود دارد که مدیران شرکت‌ها مسوولیت‌های اجتماعی فراتر از سودآوری برای سهامداران دارند.
این دیدگاه سوءتفاهمی اساسی از ماهیت اقتصاد آزاد است. در چنین نظامی، تنها مسوولیت اجتماعی بنگاه این است که منابع خود را برای افزایش سود به کار گیرد، مادامی که در چارچوب قواعد رقابت عادلانه عمل کند آن هم بدون فریب یا تقلب.» اگر به بن‌مایه نظرات فریدمن توجه کنیم می‌گفت: «مسوولیت اجتماعی کسبوکار، افزایش سود است.» اما این دیدگاه (مکتب شیکاگو) نهایتا به بنیادگرایی بازار و حتی گرایش‌های نظامی‌گرایانه منجر شد و در برابر رسوایی‌های اخیر مالی سکوت کرد و از همین نقطه موضوع کلیدی «حاکمیت شرکتی، مسوولیت‌های اجتماعی و گزارشگری پایداری« سرلوحه کار مدافعان پایداری اقتصاد و اکوسیستم محیط‌زیست شدند. که کتاب حاضر نیز حاوی همین مسائل است.
