کمبودهای شدید و ورود دولت به مشکلات اضطراری پرستاران

کمبود نیرو، قراردادهای شرکتی و موقت، شیفت‌های کار طولانی و اضافه‌کاری‌های اجباری، دستمزد کم و نابرابری مزدی، پرداخت‌های نامشخص در قبال انتظاری ۱۵ساله برای اجرای یک قانون، مهاجرت و… نقطه مشترک زندگی شغلی و حرفه‌ای پرستاران در چندین سال اخیر است؛ چالش‌هایی که ورود دولت چهاردهم به مطالبات اضطراری پرستاران را از همان روزهای ابتدای کار کابینه به دنبال داشت. اکنون بالغ‌بر ۲۰۰ دانشکده پرستاری و از مقطع دانشجویی تا بازنشستگی حدود ۲۵۰‌هزار پرستار در کشور داریم و به اذعان مسوولان، «پرستاری» قلب نظام سلامت است و پرستاران در کرونا و هوای آلوده و نوروز و تعطیل و غیرتعطیل کار کرده، خدمات آنها لحظه‌ای متوقف نمی‌شود و ۲۴ساعته در حال ارائه است. همچنین براساس استاندارد کشورمان، باید 5/2نفر نیرو از گروه پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی در هر ۲۴ساعت داشته باشیم که این گروه پرستاری شامل بهیاران، فوریت‌های پزشکی، کارشناسان هوشبری و اتاق عمل و پرستاران و … است؛ 8/1نفر از این نیروها باید نیروی دانشگاهی و 7/0 نفر نیز باید نیروی غیردانشگاهی باشند اما این عدد الان کلا به 9/0نفر به ازای هر تخت بیمارستانی است و نشان‌دهنده کمبود شدید نیروی انسانی پرستاری در مراکز درمانی و فشار کاری مضاعف برای پرستاران فعال است به طوری که مسوولان سازمان نظام پرستاری از کمبود حدود ۱۰۰‌هزار پرستار در کشور خبر می‌دهند.
نادیده‌ گرفتن قانون ارتقای بهره‌وری
از طرفی هم از سال‌ها قبل قوانینی در ارتباط با پرستاران به منظور تسهیل شرایط کاری آنها به تصویب رسیده اما این مواد قانونی با گذشت سال‌ها، هنوز به طور کامل اجرا نمی‌شوند. قانون ارتقای بهره‌وری، مصوب سال ۱۳۶۸ و از جمله این قوانین است و پرستاران برمبنای آن می‌توانند با ۲۰سال اشتغال در بخش‌خصوصی و با ۲۵سال اشتغال در بخش دولتی با ۳۰روز حقوق بازنشسته شوند. این در حالی است که به اذعان مسوولان سازمان نظام پرستاری، اجرای آن در همه این سال‌ها با مشکل روبه‌رو بوده است. احمد نجاتیان، رییس‌کل سازمان نظام پرستاری درباره اجرای قانون ارتقای بهره‌وری گفت: «کاهش ساعت کاری» و «بازنشستگی در قالب مشاغل سخت و زیان‌آور» در قانون ارتقای بهره‌وری لحاظ شده است. بررسی‌ها بیانگر این است که در ارتباط با کاهش ساعت کاری در بخش دولتی مشکلی وجود ندارد اما این موضوع در بخش‌خصوصی اجرا نمی‌شود. براساس قانون ارتقای بهره‌وری، پرستاری جزو مشاغل سخت و زیان‌آور است و پرستاران باید از مزایای سختی و زیان‌آوری مانند بازنشستگی با ۲۰سال سابقه کار بهره‌مند شوند. براساس قانون کار، پرستاران شاغل در بخش‌خصوصی می‌توانند با ۲۰سال سابقه کار بازنشسته و دریافت ۳۰روز حقوق بازنشسته شوند اما این قانون برای پرستاران بخش دولتی اجرا نمی‌شود. در متن قانون آمده است که پرستاران بخش دولتی با ۲۵سال سابقه کار می‌توانند بازنشسته شوند. با توجه به اینکه کلمه «می‌توانند» در متن قانون آمده است بسیاری از دانشگاه‌های علوم پزشکی با توجه به کمبود پرستاری به این قانون توجه نمی‌کنند.
انتظاری ۱۵ساله و اجرای ناقص تعرفه‌های پرستاری
قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری نیز در سال ۸۶ به تصویب رسید اما اجرای این قانون ۱۵سال زمان برد و در سال ۱۴۰۱ مصوب شد. این قانون می‌گوید پرستاران حدود ۷۰۰خدمت انجام می‌دهند و خواسته قانون این است که این قوانین مانند خدمات گروه پزشکی، وارد کتاب ارزش‌های نسبی خدمات شود. بر این اساس به خدمات وزن داده شده و ارزش آن مشخص می‌شود و مبنای پرداخت خواهد بود.
رییس‌کل سازمان نظام پرستاری در این‌باره نیز می‌گوید که نرخ تعرفه‌های پرستاری قابل قبول نیست و طبق اعلام وزارت بهداشت این عدد حدود ۶‌میلیون تومان است. از طرف دیگر این روزها که در فصل بودجه‌ قرار داریم، موضوع تعرفه‌های پرستاری و پزشکی در کانون توجه قرار گرفته و براساس اظهارات عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت، تعرفه‌های پرستاری سال آینده برمبنای نرخ تورم لحاظ می‌شود. عبادی در گفت‌وگویی با ایسنا اعلام کرد: جلسه شورای‌عالی بیمه، روز شنبه، ۵ آبان ماه برگزار شد و هرچند به جزئیات موضوع تعرفه‌های پرستاری ورود نشد اما کلیات تعرفه‌های پرستاری تعیین و مقرر شد پیشنهاد شورای‌عالی بیمه براساس تورم به هیات دولت ارسال شود.
اگرچه نرخ تورم مبنای تعیین تعرفه‌های پرستاری در سال آینده درنظر گرفته شده اما پرستاران با فرمول مدنظر شورای‌عالی بیمه برای تعیین تعرفه‌ها موافق نیستند. به گفته نجاتیان، برخی تعرفه‌های نظام سلامت در سال‌های گذشته رشد خوبی داشته‌اند. سازمان نظام پرستاری تقاضا دارد که تعرفه‌های پرستاری در یک یا دو سال آینده به طور ویژه در کانون توجه قرار گیرد تا شاید به واسطه افزایش تعرفه‌ها بتوان جذابیت‌های بیشتری برای ماندگاری پرستاران ایجاد کرد.
پدیده اضافه‌کاری اجباری
باید گفت کمبود نیروی انسانی سال‌هاست از مطالبات اساسی و مزمن در حوزه پرستاری است و سازمان نظام پرستاری در دوره‌های مختلف همواره تاکید داشته که کمبود ۱۰۰هزار نیروی پرستار در کشور سبب شده پرستاران به پدیده اضافه کاری اجباری گرفتار شوند تا ارائه خدمات مراقبتی روی زمین نماند.
رییس‌کل سازمان نظام پرستاری درباره کمبود پرستار در کشور معتقد است: کمبود ۱۰۰‌هزار نیروی انسانی در بخش پرستاری به این معناست که پرستارانی که در حال حاضر در نظام بهداشتی کشور به ارائه خدمات می‌پردازند، باید جور کمبود نیروی انسانی حوزه پرستاری را به دوش کشند. نباید تصور کرد که فقط پرستاران، جور کمبود نیروی انسانی را به دوش می‌کشند بلکه این موضوع گریبانگیر مردم نیز می‌شود و کاهش کیفیت خدمات درمانی را به جان می‌خرند. از طرفی هم روند کاهش پرستاران در سال‌های گذشته سبب شده که نسبت پرستار به تخت به مرز 1/1 برسد و در حال حاضر، نسبت پرستار به تخت به یک یا 9/0 رسیده است.
سازمان نظام پرستاری معتقد است که «کمبود پرستار» یک مشکل صنفی نیست بلکه مشکل نظام سلامت است و بزرگ‌ترین مشکل آن هم به حساب می‌آید. از طرف دیگر سیستم بهداشتی و درمانی برخی کشورها، اضافه‌کار را یک موضوع ناهنجار قلمداد می‌کنند و اضافه‌کار در نظام سلامت را ممنوع اعلام کرده‌اند.
هدف آنها از ممنوع اعلام کردن اضافه کار در نظام سلامت این است که افراد شاغل در نظام سلامت از فرصت زمان کافی برای استراحت‌کردن برخوردار باشند تا خدمات را به خوبی ارائه دهند و این در حالی است که پرستاران به دلیل کمبود نیرو مجبور به اضافه کاری‌های اجباری هستند البته گفته می‌شود که کمبود نیروی بهداشتی و درمانی و از جمله پرستاری معضلی جهانی است و تنها مختص ایران نیست.
ورود دولت چهاردهم و خبرهای خوش از پرداخت‌های پرستاری
پرداخت‌های دیرهنگام و مطالبات چندین ماهه از دیگر مشکلات پرستاران بود و بنابر اظهارات رییس‌کل سازمان پرستاری، متوسط میزان معوقات کارانه پرستاران حدود هفت ماه است یعنی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به طور متوسط تا پایان فروردین ماه نسبت به پرداخت معوقات کارانه پرستاران اقدام کرده‌اند، همچنین متاسفانه برخی دانشگاه‌های علوم پزشکی زمینه پرداخت کارانه وضعیت مناسبی ندارند و مطالبات پرستاران در این دانشگاه‌ها به بیش از ۱۳ماه می‌رسد. بررسی‌ها نیز بیانگر این است که متوسط مطالبات پرستاران در ارتباط با اضافه کاری حدود دو تا سه ماه است که البته طلب دو تا سه ماهه پرستاران در حوزه اضافه کاری می‌تواند طبیعی قلمداد شود چرا که محاسبه اضافه‌کار پرستاران به زمان نیاز دارد.
در همین راستا دکتر محمدرضا ظفرقندی در مدت حضورش در وزارت بهداشت چندین مرتبه اعلام کرده از زمانی که وارد دولت شدیم پیگیر مطالبات پرستاران بودیم و چندین بار در جلسه هیات دولت این بحث را با رییس‌جمهور مطرح کردیم و ایشان نیز به مبادی ذی‌ربط برای انجام سریع‌تر مطالبات تاکید کرد.
وزیر بهداشت با بیان اینکه مبالغ قبل توجهی در دو مرحله (مرحله اول ۷همت و مرحله دوم 5/2همت) برای پرداخت مطالبات معوقه پرستاران پرداخت شد، گفته است: بسیاری از پرداخت‌های پرستاران ۸ تا ۹ ماه عقب مانده و به تاخیر افتاده بود اما توانستیم معوقات را پرداخت کنیم و به طور متوسط آن را به اوایل سال ۱۴۰۳ رساندیم یعنی از مهرماه ۱۴۰۲ این مطالبات اصلاح شده و زمان پرداختی به دانشگاه‌های علوم پزشکی به خرداد هم رسیده است.
اصلاح فرمول محاسبه اضافه‌کاری پرستاران
ظفرقندی با یادآوری اینکه در مورد اصلاح فرمول و میزان اضافه‌کاری پرستاران جلسات فراوانی را با سازمان‌های اداری و استخدامی و برنامه‌وبودجه برگزار کردیم نیز گفته است: در این رابطه نتایج مثبتی حاصل شده و مبلغ اضافه کاری به‌زودی ابلاغ خواهد شد. با پیگیری‌های فراوان توانستیم میزان اضافه‌کاری پرستاران را طی فرمولی اصلاح کنیم و به میزان قابل‌توجهی افزایش دهیم.