کلید احیای گردشگری عشایر

نادر نینوایی- ایران از جمله کشورهایی است که ظرفیت‌های بی‌بدیلی در حوزه گردشگری دارد. برخلاف آنچه بسیاری تصور می‌کنند اما ظرفیت‌های گردشگری ایران به هیچ‌وجه محدود به جاذبه‌های طبیعی و تاریخی آن نیست و باید اذعان داشت که برخی انواع گردشگری نظیر گردشگری اقوام و عشایر نیز حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. با وجود پتانسیل‌های بالای گردشگری عشایر و اقوام و نیز آثار مثبتی که این نوع از گردشگری می‌تواند بر حفظ آداب و سنن کهن و میراث ناملموس ایران داشته باشد اما در سال‌های اخیر آن‌طورکه شایسته بوده به این بخش توجه نشده است.
در روزگاری که وسوسه زندگی شهری و مدرن، فرهنگ کوچ و زندگی عشایری را با تهدید نابودی مواجه کرده است و در زمانه‌ای که خشکسالی و کمبود مراتع حاصلخیز، زندگی مبتنی بر دامپروری سنتی و کوچ‌نشینی را از انتفاع خارج کرده، گردشگری اقوام و عشایر می‌تواند حکم کلید احیای زندگی عشایری و آداب و رسوم ارزشمند مربوط به آن را داشته باشد.
صنعت سبزی به نام گردشگری عشایر
گردشگری عشایر به‌عنوان صنعتی سبز و دوستدار محیط‌زیست می‌تواند بر افزایش درآمدهای اقتصادی جوامع محلی تاثیر بسزایی داشته و معیشت مکملی برای اقوام حافظ آداب و سنن ایرانی باشد. به بیان دیگر چنانچه گردشگری عشایر و اقوام در ایران پا بگیرد و گردشگر بتواند سفر خود را در میان جوامع محلی و در ییلاق یا قشلاق بگذراند، هم فرصت آشنایی مردم و گردشگران با آداب و سنن قدیمی فراهم می‌شود و هم معدود عشایر باقیمانده در کشور می‌توانند بخشی از معیشت خود را به درآمدزایی از محل گردشگری گره بزنند.
توسعه گردشگری عشایر و اقوام در ایران اما نیازمند انجام پژوهش‌های مدون و مشخص‌کردن جزئیات و چگونگی ارائه خدمات در قالب این نوع از گردشگری است. اگرچه نباید انتظار داشت وقتی به میان اقوام و عشایر می‌رویم امکانات زندگی شهری نظیر آسفالت، هتل یا منوی باز غذا وجود داشته باشد اما در نظر گرفتن استانداردهایی مشخص و دقیق برای این نوع از گردشگری الزامی می‌نماید.
لزوم برنامه‌ریزی برای گردشگری عشایر
گردشگری عشایر به گردشگر این فرصت را می‌دهد که برای چند روز هم که شده از زندگی شهری فاصله گرفته و در کنار عشایر زندگی کند. در این مدت خورد و خوراک و کارهایی که عشایر در زندگی روزمره خود انجام می‌دهد‌، توسط گردشگر انجام شود؛ آنچه زمینه را برای فهم و درک بهتر زندگی عشایری و آداب و سنن آن فراهم می‌آورد.
با وجود جنبه‌های مثبتی که این نوع از گردشگری دارد اما باید الزامات مشخصی درخصوص آن رعایت شود. از یک‌سو آژانس‌دار و برگزار‌کننده تور باید پیش از فرستادن گردشگران به چادرهای عشایر درخصوص وضع زندگی، کیفیت سرویس بهداشتی، فرهنگ و شرایط زندگی در دل عشایر به گردشگر توضیحات کامل و شفافی را ارائه دهد.
از سوی دیگر لازم است که عشایر و مردم محلی نیز آموزش‌های اولیه‌ای را در حوزه گردشگری فراگیرند تا از بروز چالش‌های بعدی جلوگیری شود. همچنین توجه به شرایط اقلیمی، فرهنگی و ملاحظاتی از این دست نیز برای اجتناب از بروز تبعات منفی در آینده ضروری است.
کافی نبودن نگاه صرف نمایشگاهی به عشایر
در سال‌های اخیر این‌طور باب شده که عشایر به نمایشگاه شهری و گردشگری دعوت شوند و در آنجا به نمایش برشی از زندگی خود بپردازند. این عشایر معمولا در نمایشگا‌ه‌ها با برپایی چادر، اجرای رقص محلی و پخت غذاهای محلی بخشی از ویژگی‌های فرهنگی و آداب و رسوم خود را به نمایش می‌گذارند.
با این همه، صرف حضور نمایشگاهی عشایر، به‌هیچ‌وجه کافی نیست. درواقع این حضور گردشگر در محل سکونت واقعی عشایر است که می‌تواند ضمن نگه‌داشتن عشایر در محل اصلی زیست خود، به معیشت آنها کمک کرده و زمینه را برای تداوم هرچند محدود زندگی عشایری فراهم کند. از سوی دیگر گردشگر نیز با حضور در جامعه محلی فرصت بیشتری خواهد یافت که نگاهی عمیق‌تر به سنن و آداب و رسوم کهن ایران‌زمین داشته باشد و به این ترتیب سفر تبدیل به دانشگاهی برای فراگیری تاریخ و میراث ناملموس می‌شود.
ناشناخته ماندن گردشگری عشایر
بهمن مردانلو، فعال گردشگری عشایر و عضو هیات‌مدیره بومگردی استان فارس در توضیح چالش‌های گردشگری عشایر به «جهان‌صنعت» گفت: متاسفانه بحث گردشگری عشایر در ایران آن‌طورکه باید و شاید شناخته نشده است و به نظرم اگر معرفی و شناخت لازم صورت بگیرد، این نوع از گردشگری می‌تواند دروازه بسیار بزرگی برای گردشگری کشور ایجاد کند و زمینه را برای حضور گردشگران خارجی در ایران و بازدید آنها از زندگی عشایری فراهم آورد. وی افزود: به نظرم باید زندگی عشایر به‌عنوان یک موزه طرف توجه قرار گرفته، شناخته شده و حتی به ثبت برسد. مطمئنا فرآیند ثبت می‌تواند منجر به آشنایی بیشتر و بهتر مردم و گردشگران با حوزه گردشگری عشایر شود و زمینه را برای توسعه این نوع از گردشگری فراهم کند. این کارشناس جهانگردی خاطرنشان کرد: تصور می‌کنم برای آشنایی بیشتر مردم با عشایر و گردشگری عشایر، باید تعداد موزه‌های مردم‌شناسی در شهرها بیشتر شود تا مردم بتوانند از طریق این موزه‌ها آشنایی مقدماتی با زندگی عشایر پیدا کرده و در گام‌های بعدی باید زمینه را برای جذب آنها به گردشگری عشایر فراهم کرد.مردانلو در پایان گفت: «توجه داشته باشید که گردشگران خارجی نیز وقتی از عشایر ایران و خصوصا عشایر قشقایی بازدید می‌کنند، اذعان به جاذبه‌ها و جنبه‌های مهم این سبک از زندگی دارند و سفر به عشایر ایران را به چشم یک جاذبه گردشگری مورد توجه قرار می‌دهند. به نظرم باتوجه به این ظرفیت‌ها، گردشگری عشایر بسیار جای کار دارد و می‌توان با کمترین هزینه و با تبلیغات و شناساندن، زمینه را برای توسعه گردشگری عشایر فراهم کرد.»شایان ذکر است استان‌های مرکزی، خوزستان، اصفهان، ایلام، کهگیلویه‌وبویراحمد، آذربایجان شرقی، خراسان شمالی، فارس، گلستان، کرمان و سیستان‌و‌بلوچستان شرایط مساعدی برای توسعه گردشگری عشایر دارند.