کتابی درباره کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک

کتاب «شرق‌گرایی»، نوشته داوود طالقانی، تلاش دارد سه‌محصول پرکاربرد در حوزه صنایع فرهنگی شرق در ایران را مورد بررسی قرار دهد: کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک. بحث بر سر اهمیت صنایع فرهنگی در ایران، موضوع نوپایی است. باوجود آنکه صنایع فرهنگی بر هویت و فرهنگ کشور تاثیر فراوانی دارد، اما راه رفته در بخش پژوهش و ارزیابی کمی‌ها و کاستی‌ها در این زمینه، چندان طولانی نیست. تعداد آثاری که در این‌باره منتشر شده‌اند، در قیاس با دیگر موضوعات، بسیار اندک‌ هستند. این در حالی است که ما روزانه با انواع مختلف از صنایع فرهنگی مواجه هستیم و شاید بی‌آنکه متوجه شویم، بر شخصیت و زندگی ما تاثیر بگذارد. این مساله وقتی اهمیتش دوچندان می‌شود که متوجه شویم انواع مختلف این صنایع روزانه بر نوجوانان کشور تاثیر بسزایی می‌گذارند و ممکن است راه زندگی آنها را تغییر دهند. از سوی دیگر، با نگاهی به آثار منتشرشده در این زمینه متوجه می‌شویم عمده آثار پژوهشی در این‌باره با تمرکز بر صنایع فرهنگی محصول غرب نوشته شده و به تاثیرات آنها بر فرهنگ کشور نوشته شده‌اند. این در حالی است که شرق آسیا در سال‌های گذشته با تمرکز و گسترش این حوزه، توانسته هم از منظر فرهنگی و هم از لحاظ اقتصادی توسعه قابل‌توجهی داشته باشد. از نمونه فعالیت‌های این حوزه می‌توان به گروه موسیقی BTS اشاره کرد؛ یک گروه موسیقی کره‌جنوبی که توانسته هواداران میلیونی در سراسر جهان برای خود تشکیل دهد. درآمد BTS به میلیون‌ها دلار در سال می‌رسد و این گروه به یکی از ارزشمندترین برندها در صنعت سرگرمی تبدیل شده است. از سوی دیگر، این گروه توانسته است موسیقی کره‌ای را به جریان اصلی موسیقی در بسیاری از کشورها وارد و بسیاری را به یادگیری زبان کره‌ای ترغیب کند.
«انیمه» از دیگر محصولات صنایع فرهنگی شرق است. انیمه ژاپنی در سال‌های اخیر به محبوبیت فوق‌العاده‌ای در سراسر جهان دست یافته است. دسترسی جهانی از جمله دلایل محبوبیت این آثار عنوان شده است؛ سرویس‌هایی مانند نتفلیکس، کرانچی‌رول و آمازون‌پرایم ویدئو به فراهم کردن دسترسی آسان به انیمه‌های محبوب و جدید برای مخاطبان جهانی کمک کرده‌اند. از سوی دیگر، بسیاری از انیمه‌ها با زیرنویس یا دوبله به زبان‌های مختلف عرضه می‌شوند که فهم و لذت بردن از آنها را برای مخاطبان بین‌المللی ممکن می‌کند. محبوبیت انیمه در حال حاضر نشان‌دهنده توانایی آن در برقراری ارتباط با مخاطبان از فرهنگ‌ها و دیدگاه‌های مختلف است. از دیگر وجوه صنایع فرهنگی موفق شرق در سال‌های اخیر را می‌توان در «تیک‌تاک» جست‌وجو کرد؛ اپلیکیشنی که استفاده از آن در برخی کشورها مانند آمریکا با چالش‌های متعددی برای کاربران همراه است. تعداد کاربران تیک‌تاک به‌طور مداوم در حال افزایش است و یکی از محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در جهان به‌شمار می‌رود. تا سال 2023، تخمین زده می‌شود که تیک‌تاک بیش از یک‌میلیارد کاربر فعال ماهانه در سطح جهانی داشته باشد. گسترش و توسعه هرکدام از این صنایع در کنار دیگر صنایع فرهنگی محصول شرق که در سال‌های گذشته توانسته‌اند رکورد جدیدی در جذب مخاطب به ثبت برسانند، لزوم ضرورت بررسی دقیق و پژوهش‌های کاربردی را دوچندان می‌کند. از این منظر، مطالعه کتاب «شرق‌گرایی: کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک در ایران» که به تازگی از سوی نشر معارف منتشر شده و قرار بود پنجشنبه، 26مهرماه ساعت‌16 در فروشگاه پاتوق کتاب شهرک شهید محلاتی رونمایی شود، فرصت مغتنمی است در جهت آشنایی با صنایع فرهنگی که محصول شرق است و تاثیر آن بر جامعه ایران. کتاب «شرق‌گرایی: کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک در ایران» نخستین اثری است که در ایران به مطالعه انتقادی محصولات فرهنگی و پیام‌های رسانه‌ای کشورهای شرقی و تاثیرات آن بر جامعه ایران و مخاطبان ایرانی می‌پردازد.
موسیقی پاپ کره‌جنوبی (کی‌پاپ)، انیمیشن ژاپنی (انیمه) و پلتفرم تصویری چینی (تیک‌تاک) در میان نوجوانان و جوانان ایرانی دارای محبوبیت و اثرگذاری‌های مهمی است. کشورهای آسیای شرقی به واسطه تولید محصولات رسانه‌ای و راه‌اندازی صنایع فرهنگی اقدام به برندسازی ملی، بازسازی تصویر خود برای ملت‌های دیگر و کسب سود و سرمایه‌های بسیاری کرده‌اند. این صنایع فرهنگی اگرچه در فرم‌های متنوع هنری و رسانه‌ای مثل موسیقی‌های عامه‌پسند، سریال‌های تلویزیونی، فیلم‌های سینمایی، بازی‌های ویدئویی، شبکه‌های اجتماعی و… تولید و در میان کشورهای غیرشرقی توزیع می‌شوند، اما همگی از منطق خاصی پیروی می‌کنند که می‌توان در ذیل آن کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک را به صورت همزمان با یکدیگر مطالعه و نقد کرد. عمده پژوهش‌ها و مطالعات نظری انجام‌شده درباره کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک معطوف به سطوح هویتی، هواداری و ماهوی آن بوده است و عمدتا به سویه‌های سیاسی و ابعاد تمدنی آن توجه نشده است. کتاب طالقانی دارای یک مقدمه و 14فصل است. در مقدمه کتاب نویسنده ضمن تعیین اهمیت مساله و مرور انتقادی دیدگاه‌های موجود درباره کره‌جنوبی، ژاپن، چین، کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک در ایران، جایگاه طرح بحث شرق‌گرایی را در مطالعات فرهنگی ایران بحث بحث گذاشته است. فصل نخست کتاب به معرفی نظریه شرق‌گرایی و تفاوت آن با مفاهیم مشابه می‌پردازد. پس از این، کتاب با دریچه شرق‌گرایی به بررسی انتقادی سه‌پدیده مذکور (یعنی کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک) در ایران می‌پردازد. به این ترتیب فصل دوم به موج کره‌ای و نسبت آن با کی‌پاپ اختصاص دارد. در فصل سوم کتاب، وجوه سیاسی کی‌پاپ در ایران و جهان به بحث گذاشته می‌شود. در ادامه نویسنده در چهارمین فصل کتاب، به ابعاد هویتی کی‌پاپ و گروه‌های طرفدار آن پرداخته و در ادامه، فصل پنجم کتاب، شاهد سویه‌های تمدنی کی‌پاپ است. فصول 6تا‌9 کتاب «شرق‌گرایی» متعلق به انیمه است. فصل6 به رابطه مانگا (داستان‌های تصویری ژاپنی) و نسبت آن با انیمه می‌پردازد. در فصل هفت درباره وجوه سیاسی انیمه خواهیم خواند و فصل‌8 کتاب به صورت خاص به نگره‌های هویتی انیمه می‌پردازد. در پایان بحث‌های مربوط به انیمه نیز فصل‌9 قرار دارد و موضوع آن تمدن و انیمه است. چهار بخش بعدی کتاب «شرق‌گرایی» معطوف به تیک‌تاک است. هدف نگارنده از این نوشتار نقد سلبی محصولات فرهنگی است که معادل و هم‌ارز آن در کشور وجود دارد و به آن تهاجم فرهنگی قلمداد می‌شود و نگارنده امیدوار است با توزیع این ایده‌ها و نظرها، جامعه علمی، فرهیخته، پدران و مادران، دانشجویان و دانش‌آموزان نسبت به تهاجمات فرهنگی (چه غربی و چه شرقی) واکنش فعالانه و انتقادی داشته باشند. متاسفانه آثار تک‌نگاری و انتقادی درباره کی‌پاپ، انیمه و تیک‌تاک در بازار کتاب ایران وجود ندارد و گفتارهای انتقادی درباره این پدیده‌ها شکل نگرفته و نیاز است که مواجهات انتقادی عالمانه و با استدلال‌های استوار بر عقلانیت بیشتر شود. شرق‌گرایی مفهومی شناخته‌شده در جامعه‌شناسی و علوم سیاسی است و در فضای سیاسی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مدلول‌های آن مشخص بوده است، هرچند با توفیقاتی که رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی در ایران داشته‌اند، صرفا فهمی سیاسی و عامیانه از شرق‌گرایی وجود دارد و باید مدلول‌های جدید آنکه اتفاقا نولیبرال نیز هستند، به نقد گذاشته شوند. زبان کتاب حاضر علمی و همه‌فهم است و برلبه نگارش دانشگاهی و رعایت ارجاعات علمی و مثال‌های روز و در دسترس قرار دارد. در حال حاضر کتابی که به صورت خاص به صنایع فرهنگی شرقی بپردازد یا کی‌پاپ را نقد کرده باشد، در بازار کتاب ایران
موجود نیست.