چالش‌ها و فرصت‌ها در بازار سرمایه

میثم ابوالقاسمی*
بازار سرمایه ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین عرصه‌های اقتصادی کشور با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی روبه‌رو بوده است. این بازار به‌عنوان محلی برای تامین مالی شرکت‌ها و سرمایه‌گذاری افراد، تحت تاثیر عوامل گوناگون داخلی و خارجی قرار گرفته و در برخی مقاطع زمانی از مسیر رشد و توسعه مطلوب خود فاصله گرفته است. بررسی دقیق‌تر این وضعیت نشان می‌دهد که مجموعه‌ای از عوامل سیاسی، اقتصادی و ساختاری، این بازار را به نقطه فعلی رسانده‌اند. در سال‌های اخیر، یکی از جدی‌ترین تهدیدات برای بازار سرمایه، عدم ثبات سیاسی بوده است. درگیری‌ها و تقابلات منطقه‌ای میان ایران و کشورهای همسایه نه‌تنها اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی را کاهش داده بلکه باعث شده که سرمایه‌گذاران‌ خارجی نیز از ورود به این بازار خودداری کنند. خروج سرمایه از بازار سرمایه به سمت بازارهای امن‌تر و نقدشونده‌تر مانند بازار ارز و طلا یکی از پیامدهای اصلی این وضعیت بوده است.
این روند، نقدینگی موجود در بازار سرمایه را کاهش داده و در نتیجه ارزش بسیاری از شرکت‌ها از ارزش ذاتی‌شان فاصله گرفته است. با این حال اگر سیاستگذاران بتوانند در حوزه سیاست خارجی ثبات ایجاد کنند و از تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بکاهند، نه‌تنها اعتماد سرمایه‌گذاران باز خواهد گشت بلکه امکان بازگشت سرمایه‌های از دست‌رفته نیز فراهم خواهد شد. این امر می‌تواند باعث شود که ارزش بازاری شرکت‌ها به ارزش ذاتی و واقعی آنها نزدیک‌تر شده و رونق به طور مجدد به بازار سرمایه بازگردد.
علاوه بر عوامل سیاسی، مسائل اقتصادی نیز نقش پررنگی در رکود بازار سرمایه داشته‌اند. سیاست‌هایی مانند قیمت‌گذاری دستوری، تغییرات مکرر در نرخ خوراک پتروشیمی‌ها و دخالت‌های متعدد در بازار، شرایط ناپایداری برای فعالیت شرکت‌ها ایجاد کرده‌اند. این شرایط باعث شده است که سودآوری بسیاری از شرکت‌ها به‌صورت مستقیم تحت تاثیر قرار گیرد و فضای سرمایه‌گذاری غیرقابل پیش‌بینی شود. در همین راستا تغییر نگرش دولت و اصلاح برخی سیاست‌ها می‌تواند تاثیرات مثبتی بر بازار داشته باشد. به‌عنوان مثال، سیاست‌های اخیر در زمینه اصلاح نرخ ارز نیمایی و نزدیک شدن آن به نرخ ارز بازار آزاد، گامی اساسی در جهت شفاف‌سازی و
واقعی شدن درآمدهای شرکت‌های صادرات‌‌محور است. با این اقدام، شرکت‌هایی که سهم قابل‌توجهی از درآمد خود را از صادرات کسب می‌کنند، قادر خواهند بود درآمد بیشتری به‌دست آورند و این موضوع به تقویت ارزش سهام آنها در بازار سرمایه منجر خواهد شد.
یکی دیگر از عوامل کلیدی که به طور مستقیم بر جذابیت بازار سرمایه تاثیر می‌گذارد، نرخ بهره بانکی است. در حال حاضر نرخ سود سپرده‌های بانکی و بازدهی اوراق درآمد ثابت در مقایسه با بازده مورد انتظار از سرمایه‌گذاری در بورس جذابیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران ایجاد کرده است. این موضوع باعث ایجاد رقابتی نابرابر میان بازار سرمایه و سایر بازارهای موازی شده است. اگر بانک مرکزی بتواند نرخ بهره بانکی را کاهش دهد، بخشی از نقدینگی از بانک‌ها به سمت بازار سرمایه هدایت خواهد شد. این تغییر ضمن افزایش تقاضا برای سهام شرکت‌ها، می‌تواند به رشد شاخص‌های بورس و تقویت اعتماد سرمایه‌گذاران کمک کند. در شرایط کنونی که نرخ بهره بالاست، سرمایه‌گذاری بدون ریسک در ابزارهایی مانند صندوق‌های درآمد ثابت یا اوراق دولتی برای سرمایه‌گذاران جذاب‌تر بوده و این موضوع باعث خروج نقدینگی از بازار سرمایه شده است. برای دستیابی به رشد پایدار در بازار سرمایه، نیاز به اصلاحات ساختاری و سیاستگذاری‌های بلندمدت به‌ شدت احساس می‌شود.
شفافیت اطلاعات از مهم‌ترین الزامات این مسیر است زیرا وجود داده‌های دقیق و قابل‌اتکا، از انتشار اطلاعات نادرست جلوگیری کرده و اعتماد سرمایه‌گذاران را تقویت می‌کند، همچنین ثبات در سیاستگذاری‌های اقتصادی یکی دیگر از ‌شرط‌های اساسی است. تصمیم‌گیری‌های پایدار و قابل پیش‌بینی به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد با اطمینان بیشتری برنامه‌ریزی کنند و سرمایه‌های خود را در بخش‌های مولد اقتصاد به‌کار گیرند. توسعه ابزارهای مالی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. ایجاد ابزارهای متنوع و نوآورانه در بازار سرمایه مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری جدید و اوراق بدهی می‌تواند فرصت‌های بیشتری برای جذب سرمایه‌های جدید ایجاد کند. از سوی دیگر فراهم کردن زیرساخت‌ها و شرایط مناسب برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی نه‌تنها منابع مالی تازه‌ای را به بازار تزریق می‌کند بلکه با انتقال دانش و تجربه بین‌المللی، به بهبود کارایی بازار و ارتقای استانداردهای آن نیز کمک خواهد کرد. حرکت به سمت سیاست‌های حمایتی، کاهش نرخ بهره، تک‌نرخی شدن ارز و ایجاد ثبات سیاسی می‌تواند به شکوفایی بازار سرمایه و جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید کمک کند. در مجموع بازار سرمایه ایران پتانسیل بالایی برای رشد و توسعه دارد اما تحقق این پتانسیل نیازمند همکاری همه‌جانبه دولت، بانک مرکزی و فعالان اقتصادی است. با اتخاذ رویکردهای اصولی می‌توان این بازار را به یکی از اصلی‌ترین موتورهای رشد اقتصادی کشور تبدیل کرد.
* مدیر سرمایه‌گذاری سبدگردان سهم آشنا