28 - 02 - 2021
چالش نابینایان با کدهای امنیتی گرافیکی
علی محمدی*- میگویند اگر در سر راه خود به در بستهای رسیدید، مطمئن باشید که باز خواهد شد، زیرا اگر قرار بود که باز نشود، جای آن دیوار میساختند. اما ظاهرا در دنیای امروز فناوری اطلاعات درهایی هستند که برای معلولان و به ویژه معلولان با آسیب بینایی نه تنها باز نخواهند شد، بلکه هرروزه خواسته یا ناخواسته برای این افراد قفل محکمتری هم روی آنها زده میشود.
این روزها اگر گشتی در صفحات اینترنتی بزنید و قرار باشد به پایگاهی مراجعه کنید که استفاده از آن مستلزم ثبت نام در آن باشد، با تصاویر گرافیکی معمایی مواجه میشوید که برای ثبتنام یا ورود به پایگاه مورد نظر باید آن را حل کرده و کد نشان داده شده در آن را در کادر مربوطه درج کنید. این کدهای امنیتی گرافیکی که به انگلیسی کپچا خوانده میشوند، با این هدف بر سر راه کاربران قرار گرفتهاند که از استخراج و سرقت مشخصههای هویتی اعضای پایگاه نظیر: نام کاربری و کلمه عبور توسط روباتهای دیجیتال جلوگیری کنند. بر همین اساس هم بوده که در طراحی آنها سعی شده تا آنجا که ممکن است تصویر نشان داده شده، توسط هوش مصنوعی قابل تشخیص و حل نباشد.
نکته حائز اهمیت در خصوص این کلمات عبور گرافیکی معمایی و کاربران نابینا یا کمبینا آن است که این کاربران برای استفاده از کامپیوتر و اینترنت معمولا از فناوریهای توانمندساز در قالب عنوان نرمافزارهای صفحهخوان استفاده میکنند که محتوای موجود روی صفحه نمایش را به صورت کنترلشده برای آنها به صورت گفتاری توصیف میکند، اما به همان دلایلی که در بالا به آن اشاره شد، تصاویر کپچا برای این نرمافزارها قابل تشخیص نیستند و فرد معلول با آسیب بینایی برای عبور از سد این درهای محکم باید یا از استفاده از پایگاه مورد نظر خود صرف نظر کند که در بسیاری موارد این موضوع عملی نیست یا آن که از یک فرد بینا کمک بگیرد که در مواردی هم این موضوع به دلیل نبود فرد مذکور امکان نخواهد داشت. در بعضی پایگاهها، توسعهدهندگان به این موضوع واقف بوده و در کنار تصویر امنیتی گرافیکی، ابزارهایی نظیر کدهای امنیتی صوتی را قرار دادهاند که به کاربر امکان میدهد در صورت تمایل یا عدم دسترسپذیری کد گرافیکی از آن استفاده کرده و مسیر خود را برای رسیدن به پایگاه اینترنتی مورد نظر باز کند، اما این دوراندیشی تنها در مورد تعداد محدودی از صفحات اینترنتی اتفاق افتاده و بسیاری از پایگاهها در فضای مجازی هستند که فاقد امکانات یادشده برای دسترسپذیر کردن استفاده کاربران با آسیب بینایی هستند. از سوی دیگر، در سرتاسر دنیا کسب و کارهایی با اطلاع از این نیاز کاربران نابینا و کمبینا و در قالب برنامههای کاربردی یا افزونههای مرورگرهای اینترنتی اقدام به راهاندازی سازوکارهایی کردهاند که به واسطه آنها، کاربر با زدن کلیدهای میانبر، به افزونه یا برنامه کاربردی، اعلام میکند که میخواهد کد امنیتی گرافیکی را حل کند و برنامه با شناسایی آن در صفحه وب و ارسال تصویر مذکور به یک فرد از قبل تعیینشده برای این کار کد حل شده به واسطه آن فرد را به کاربر بازمیگرداند. اما این کار هم به خودی خود دارای مضراتی است. در بسیاری موارد چنین کسب و کارهایی با هدف درآمدزایی ایجاد شدهاند و بالطبع کاربر استفادهکننده از افزونه یا برنامه کاربردی آنها برای رفع نیاز خود متحمل هزینه اضافی در مقایسه با کاربران عادی خواهد شد. علاوه بر این، در مواردی ممکن است استفاده از این سازوکارها با حفظ امنیت اطلاعات و حریم شخصی افراد در تناقض باشد.
از همه این موارد که بگذریم، مشکلات کاربران ایرانی دارای آسیب بینایی برای حل کدهای امنیتی گرافیکی در مقایسه با سایر کاربران دارای ابعاد دیگری نیز هست. در بسیاری موارد نهادهای ناظر یا سیاستگذار الزامات مدونی را برای طراحان وب به منظور رفع مشکل این کاربران در خصوص این کدهای امنیتی ایجاد نکردهاند و بسیاری پایگاهها بدون توجه به کاربران یادشده از این کدها استفاده میکنند و البته خبری هم از کدهای امنیتی صوتی نیست. افزون بر این، در کشور ما کسب و کار بومی ارائه خدمات حل کدهای امنیتی گرافیکی مانند آنچه پیشتر گفته شد، وجود ندارد و استفاده از خدمات کسب و کارهای خارجی مرتبط نیز علاوه بر مشکلاتی که در مورد آنها بیان شد، به تبدیل و انتقال ارز نیاز دارد که مسلما کار راحتی نخواهد بود.
از همه این موارد هم که بگذریم، به تازگی مشکل جدیدتری بر سر نابینایان و کمبینایان در ارتباط با کدهای امنیتی گرافیکی سبز شده است. این روزها دیده میشود که برخی پایگاهها به فکر استفاده از کدهای امنیتی گرافیکی افتادهاند که دارای متن و اعداد فارسی است. در این ارتباط اگر کاربری تمام مشکلات پیشگفته را پشت سر میگذاشت و از یکی از کسب و کارهای خارجی برای برطرف کردن نیاز خود کمک میخواست، اکنون به مدد توجه طراحان محترم وب به هویت ملی، این راهکار هم دیگر بیاثر شده است.
نکته پایانی
به نظر میرسد، ضرورت دارد، دستاندرکاران امر با اتخاذ راهکار مناسبی به حل این مشکل کمک کنند. بر این اساس راهکارهای زیر برای این چالش معلولان با آسیب بینایی در فضای مجازی پیشنهاد میشود:
– توسعه قوانین الزامآور به منظور ارائه راهکارهای جایگزین در کنار کدهای امنیتی گرافیکی
– ایجاد سازمان مردمنهاد با تکیه بر استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات و کمک داوطلبانه به منظور حل کدهای امنیتی گرافیکی برای معلولان با آسیب بینایی کشور
– طراحی راهکارهای امنیتی مناسبسازی شده برای معلولان با آسیب بینایی و الزام کسبوکارها به استفاده از آنها در کشور
* پژوهشگر دسترسپذیری خدمات دولت الکترونیک
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد