پیچیدگی‌های روزافزون جنگ

گروه بین‌الملل- پس از حمله برق‌آسای گردان‌های القسام به عنوان شاخه نظامی جنبش حماس به اسرائیل در دو هفته قبل، سرعت تحولات و دامنه جنگ در نوار غزه روز به روز و حتی لحظه به لحظه آنچنان افزایش پیدا کرده که بسیاری از کارشناسان اذعان دارند تنها در چنین شرایطی می‌توان اوضاع و احوال میدانی درگیری‌ها را ارزیابی کرد و تحلیل دقیقی نمی‌توان از تحولات ارائه داد؛ چراکه هر لحظه ابعاد و مولفه‌های جدیدی به شرایط میدانی جنگ افزوده می‌شود.
در چنین شرایطی و در حالی که به واسطه حملات بی‌امان و گسترده رژیم صهیونیستی به غزه تا صبح روز جمعه بیش از ۴۱۳۷ نفر شهید و ۱۲۵۰۰ نفر نیز مجروح شده و شدت کشتار غیرنظامیان جامعه جهانی را در بهت و نگرانی فرو برده است، برای ترسیم دورنمای فرجام این جنگ و توقف کشتار غیر‌نظامیان از سوی اسرائیل، چشم بسیاری از تحلیلگران و ناظران به اقدامات آمریکا دوخته شده است. در این میان بسیاری معتقدند که مدیریت میدانی این جنگ را آمریکایی‌ها بر‌عهده دارند و عملکرد دولت بایدن در طول دو هفته اخیر را در چند قالب مورد بررسی قرار می‌دهند؛ نخست اینکه از همان روزهای ابتدای جنگ شاهد بودیم که مقامات ارشد آمریکا و سناتورهای این کشور یک به یک راهی سرزمین‌های اشغالی شده و حمایت تام و تمام خود از رژیم اسرائیل را به صراحت اعلام کردند. در واقع پس از آنتونی بلینکن وزیر خارجه و لوید آستین وزیر دفاع آمریکا، جو بایدن رییس‌جمهوری ایالات‌متحده راهی تل‌آویو شد و در حالی که این سفر مصادف شد با فاجعه بیمارستان المعمدانی غزه، بایدن به صراحت در دیدارش با بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل با بیان اینکه به اینجا آمدم تا حمایت خود را از شما اعلام کنم، مدعی شد که به نظر نمی‌رسد موشک اصابت‌شده به بیمارستان المعمدانی کار اسرائیل باشد!
از سوی دیگر، در حالی روز جمعه قرار بود دومین گروه از سناتورهای آمریکایی راهی سرزمین‌های اشغالی شوند و در این میان ریشی سوناک نخست‌وزیر انگلیس هم با یک هواپیمای باری به اسرائیل رفته و حمایت خود را از رژیم صهیونیستی اعلام کرد، منابع خبری در گزارش‌های خود آورده‌اند که آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا دوباره قرار است به منطقه سفر کند.
در چنین وضعیتی برخی کارشناسان معتقدند آمریکا در حال ایفای نقش میدانی و به دنبال جلوگیری از دامنه جنگ به سایر نقاط منطقه است. از طرف دیگر شاهد هستیم که آمریکایی‌ها یک ناوگان عظیم نظامی به منطقه مدیترانه اعزام کرده‌اند و علاوه بر کمک‌های تسلیحاتی به اسرائیل، جو بایدن و آنتونی بلینکن طی اقدامی نادر و بی‌سابقه در جلسه کابینه جنگی اسرائیل نیز شرکت کرده‌اند.
روز پنجشنبه آمریکا در جلسه شورای امنیت، قطعنامه‌ای را که برزیل به عنوان رییس این نهاد پیش‌نویس آن را به شورای امنیت ارائه داده و خواستار توقف بشردوستانه درگیری‌ها شده بود، وتو کرد. در این راستا، لیندا توماس گرینفیلد نماینده آمریکا در شورای امنیت مدعی شده از کشته‌شدن غیرنظامیان در درگیری میان حماس و رژیم صهیونیستی ناراحت شده اما حماس باعث رقم خوردن این بحران بشردوستانه شده است. او همچنین از اعضای شورای امنیت خواست تا به بایدن زمانی برای پیاده کردن دیپلماسی‌اش بدهند. از سوی دیگر نماینده انگلیس هم با دفاع از تل‌آویو، به اتهام‌زنی علیه مقاومت فلسطین پرداخت و مدعی شد قطعنامه پیشنهادی باید در رابطه با حق اسرائیل در دفاع از خود و اینکه حماس از غیرنظامیان به عنوان سپر انسانی استفاده می‌کند، واضح‌تر باشد. اتفاقی که باعث شد چینی‌ها از آن انتقاد کرده و مائو نینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین اعلام کند که پکن عمیقا از اینکه آمریکا جلوی تصویب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل پیرامون شرایط فلسطین-اسرائیل را گرفت، ناامید شده است.
بایدن؛ از تیرگی روابط تا دوستی با نتانیاهو
در همین رابطه و با توجه به سرعت تحولات صورت گرفته، عبدالرضا فرجی‌راد سفیر اسبق ایران در نروژ و مجارستان، مدیرکل پیشین شورای راهبردی روابط خارجی و استاد فعلی ژئوپلیتیک دانشگاه در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» درخصوص اقدامات و برنامه آمریکا در جنگ غزه توضیح می‌دهد: در طول سه سال گذشته و از زمان روی کار آمدن دولت بایدن شاهد بودیم که رابطه کاخ سفید با نتانیاهو بسیار بد بوده و فرصتی هم برای مسافرت وی به واشنگتن فراهم نشد. در واقع نه‌تنها دعوت خاصی از نتانیاهو برای دیدار با رییس‌جمهوری آمریکا صورت نگرفت، بلکه وقتی نخست‌وزیر اسرائیل برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک رفت، جو بایدن حاضر به دیدار او در کاخ سفید نشد که این امر بسیار حائز اهمیت است.
در اینجا باید خاطرنشان کنم که رابطه تیره دولت‌های دموکرات آمریکا با نتانیاهو ریشه در ۲۰ سال قبل دارد. یعنی در زمان بیل کلینتون شاهد بودیم که روابط او با نتانیاهو تیره بوده و حتی به قهر نیز منجر شد. بعد در زمان اوباما نیز چنین وضعیتی پیش آمد که نتانیاهو به واسطه اینکه پاسپورت آمریکایی دارد بدون اجازه به این کشور سفر و در کنگره آمریکا علیه دولت اوباما سخنرانی کرد.
البته زمان ترامپ دوران روابط خوب نتانیاهو به آمریکا بود اما در دوران بایدن هم تیرگی روابط با نخست‌وزیر فعلی اسرائیل را شاهد بودیم. ولی حالا در چنین وضعیتی که جنگ غزه کلید خورده، قضیه تا حدودی متفاوت شده است.
لازم است خاطرنشان کنم که در ایالات‌متحده هر دولتی که بر سر کار می‌آید باید نشان دهد که حامی اسرائیل است. حال ممکن است با یک نخست‌وزیر اختلاف‌نظر و رابطه خوبی نداشته باشند، اما حمایت از اسرائیل برای دولت‌های جمهوریخواه و دموکرات یک امر مشخص و ثابت است. در واقع در شرایط کنونی با توجه به تیرگی روابطی که دولت کنونی آمریکا با نتانیاهو داشته، اما موضوع جنگ غزه باعث شده تا جو بایدن نیز مانند تمام کشورهای غربی از دولت اسرائیل حمایت کند. از طرف دیگر آمریکا به چند دلیل نیز نمی‌خواست که جنگ غزه گسترش پیدا کند؛ نخست اینکه گسترش این جنگ غیر‌قابل کنترل می‌شد و بازیگران دیگری مانند حزب‌الله لبنان، یمن، سوریه، کرانه باختری و حتی ایران در صورت گسترش جنگ وارد ماجرا می‌شدند که این موضوع شرایط را غیر‌قبال کنترل می‌کرد. مساله دوم این است که جو بایدن نمی‌خواهد جنگ غزه به واسطه جنگ اوکراین طولانی شود. در واقع آمریکایی‌ها با یک جنگ بزرگ در اروپا روبه‌رو هستند و شدیدا نیز از اوکراین در این جنگ حمایت می‌کنند. لذا قصد ندارند شرایطی ایجاد شود که توجهات از اوکراین به سمت خاورمیانه معطوف شود. حتی در زمانی که جنگ غزه شروع نشده بود، آمریکایی‌ها هر روز به رسانه‌ها توصیه می‌کردند که حداقل در روز یک خبر از اوکراین و تحولات آن کار کنند. یعنی عدم فراموشی جنگ اوکراین و مقابله با روسیه برای آنها به این میزان اهمیت دارد.
موضوع سوم این است که آمریکا نمی‌خواست این تفاهم نسبی که با ایران ایجاد و تا حدودی باعث کاهش تنش‌ها شده بود، دوباره شدت گرفته و کنترل یک‌سری از موارد مانند غنی‌سازی یا درگیری‌ها در عراق از دست‌شان خارج شود. مساله چهارم این است که آمریکا به هیچ عنوان خواستار تیرگی روابط خود با اعراب نیست؛ به ویژه اینکه روابط‌شان تازه با عربستان جان گرفته بود. در نتیجه این چهار عامل، از جمله عواملی بود که آمریکایی‌‌ها منافع خود را در عدم‌گسترش جنگ غزه دنبال می‌کردند، اما در این میان ضربه‌ای که حماس به اسرائیل زده، باید به‌گونه‌ای پاسخ داده می‌شد که در کوتاه‌مدت این ضربه به نوعی جبران شده و آبروی رفته اسرائیل نیز ترمیم پیدا می‌کرد. در واقع این موضوعی است که از بایدن در داخل آمریکا مطالبه می‌شود.
چگونه اوضاع برای آمریکایی‌ها تغییر کرد؟
فرجی‌راد در ادامه با بیان اینکه آمریکا در ابتدای کار به دنبال این موارد بوده و قصد داشت امتیازاتی از اعراب برای اسرائیلی‌ها به واسطه جنگ غزه بگیرد، تاکید می‌کند: بایدن و بلینکن به این نتیجه رسیدند که اسرائیل اقداماتی علیه حماس در کوتاه‌مدت انجام دهد و پس از آن ضمن آزادی اسرا و اخذ برخی امتیازات برای اسرائیل، روی طرح‌هایی نظیر تشکیل دو دولت نیز کار شود؛ امری که برایش یک نشست چهارجانبه با حضور بایدن، پادشاه اردن، محمود عباس و رییس‌جمهوری مصر نیز قرار بود انجام شود.
اما به یک‌باره شب قبل از سفر بایدن به منطقه با حمله‌ای که اسرائیلی‌ها به بیمارستان غزه کردند، همه چیز به هم خورد. به شخصه معتقدم اسرائیلی‌ها حمله به بیمارستان را به صورت هدفمند انجام دادند، زیرا با نوع سیاست بایدن مخالف بودند. در واقع اسرائیلی‌ها به دنبال تشکیل دولت مستقل فلسطینی و مذاکره با محمود عباس و تشکیلات خودگردان فلسطین نیستند.
تل‌آویو قصد دارد با حذف کامل حماس، غزه را تحت کنترل خود در آورده و از آن طرف هم به سراغ حزب‌الله لبنان بیاید. لذا به نظر می‌رسد دولت نتانیاهو برنامه حمله و کشتار بیمارستان المعمدانی را ترتیب داد تا نشست چهارجانبه اردن نیز به هم بخورد. از این ماجرا به بعد شاهد هستیم که مقداری در سیاست‌های آمریکا تغییر ایجاد شد. یعنی واشنگتن احساس کرد با توجه به شرایطی که در منطقه ایجاد شده لازم است مقداری در قبال دولت نتانیاهو کوتاه بیاید که این اقدام را نیز در طول روزهای اخیر انجام داد.
در واقع در شرایطی که آمریکا ضمن مذاکره با مصر به دنبال رساندن برخی کمک‌های انسان‌دوستانه است، اما حالا به نظر می‌رسد که دست اسرائیل را باز گذاشته است، زیرا به شخصه معتقدم نتانیاهو امکان ندارد با دوستان جمهوریخواهش در طول دو هفته گذشته در آمریکا مشورت نکرده باشد، زیرا جمهوریخواهان به هر ترتیب مایل نیستند بایدن موفقیت‌هایی در ایجاد نوعی آتش‌بس یا دیپلماسی مثبت در خاورمیانه داشته باشد تا بتواند چنین موضوعی را در انتخابات آتی آمریکا مورد بهره‌برداری قرار دهد. بنابراین معتقدم که نتانیاهو همچنان به بایدن اعتماد کافی ندارد و بیشتر توجه‌اش معطوف به جمهوریخواهان آمریکاست؛ به طوری که اگر امروز انتخابات آمریکا برگزار شود دولت اسرائیل پشت جمهوریخواهان قرار می‌گیرد.
در نتیجه اکنون مقداری قضایا رها شده و آمریکا دیگر آن جدیتی که روزهای اول مبنی بر کنترل و عدم اشاعه جنگ داشت را ندارد و به نظر می‌رسد سفر دوم آنتونی بلینکن به منطقه به منظور این است که بار دیگر ارزیابی جدیدی از شرایط میدانی جنگ داشته باشد، زیرا معتقدم نظر بلینکن هنوز نظر قبلی است و زیاد از صحبت‌های بایدن مبنی بر اینکه ممکن است حمله به بیمارستان غزه کار طرف مقابل باشد، دل خوشی ندارد.
این موضوع از آنجا حائز اهمیت است که بایدن وقتی به آمریکا بازگشت، اعلام کرد من نگفتم که حمله موشکی به بیمارستان کار حماس است و این نشان می‌دهد که مشاوران و وزیر خارجه دولت بایدن به او تذکر داده‌اند که چنین حرفی چندان محلی از اعراب ندارد، زیرا اسناد و شواهد نشان می‌دهد چنین اقدامی کار اسرائیل بوده و طبیعتا برای اعتبار آمریکا این نتیجه‌گیری فوری، امر مطلوب و خوشایندی نخواهد بود.