ورزیدگی ظریف و استیصال منتقدان

گروه سیاسی- جواد ظریف بارها به ‌شیوه‌های گوناگون ثابت کرده که سیاستمداری درجه ‌یک و کارکشته است. دیپلماتی که البته محافظه‌کار و بنیادگرا نیست اما از اصولش پا پس نمی‌کشد و به شیوه و اسلوبی دقیق، مشخص و چارچوبمند پایبند است. مقامی که در آن قرار می‌گیرد، قدرت و نفوذش را تعیین نمی‌کند بلکه اوست که به کرسی مدیریتی‌ و جایگاهش اعتبار می‌دهد چون هم محدودیت‌هایش را می‌شناسد و دچار خودبزرگ‌بینی مفرطی که از قضا بسیاری از سیاسیون به آن گرفتارند، نمی‌شود و در عین حال با پرهیز از خودکم‌بینی، معمولا حداکثر تاثیرگذاری و کارایی را که برای جایگاه مدیریتی و مقام سیاسی‌اش متصور است، بروز می‌دهد و محقق می‌کند. نه آنقدر خود را دست بالا می‌گیرد که مصاحبه با هر رسانه و هم‌کلامی و هم‌نشینی با هر سیاستمداری را دونِ شأن خود بداند و نه آنقدر دم‌دستی رفتار می‌کند که هر رسانه و سیاستمداری، هر زمان که اراده کرد، مصاحبه و رایزنی با او را مطالبه کند. نه‌تنها از نخستین سیاستمداران ایرانی است که به ظرفیت شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مدرن پی برد و بخشی از پروژه‌ها و اهداف سیاسی و دیپلماتیکش را با بهره‌گیری از این ظرفیت پیش برد و محقق کرد، بلکه مهم‌تر از آن، همواره از پرمخاطب‌ترین سیاستمداران ایرانی در این فضای مجازی نیز بوده است. جایگاه و اعتباری که صرفا به ‌پشتوانه مقام و منصب دولتی‌اش به ‌دست نیامده، چنانکه وقتی به عنوان وزیر امور خارجه، یکی از اعضای دولت تدبیر و امید بود، تنها کسی که می‌توانست در تعداد فالوئرهای توئیتر با او رقابت کند، شخص رییس‌جمهوری بود و نه هیچ‌یک از وزیران دیگر دولت و اکنون که دو سالی است به شغل سابقش در دانشگاه بازگشته و به ‌قول خودش، تنها «یک دانشیار ساده» است، همچنان با بیش از یک و نیم میلیون دنبال‌کننده، یکی از معتبرترین ایرانیان جهان در شبکه‌های اجتماعی است. جالب آنکه او نخستین مصاحبه پس از دوران وزارتش را نه در هیچ‌یک از رسانه‌های جریان اصلی، بلکه در اتاق مجازی «گفتارها» در کلاب‌هاوس انجام داد تا بار دیگر، این ادعا درباره تفاوت‌هایش با اغلب سیاستمداران ایرانی و نگاه مدرن و به‌روزش به سیاست‌ورزی و رسانه را به اثبات برساند. اما آنچه فراتر از این حضور کلاب‌هاوسی، در اثبات این ادعا حائزاهمیت است، رفتاری است که او در روزهای پیش از انجام این گفت‌وگوی مجازی پیش گرفت. او در حالی شامگاه سه‌شنبه را برای این مهم انتخاب کرد تا بیشترین سهم را از نیم‌صفحه نخست آخرین شماره این هفته روزنامه‌ها به خود اختصاص دهد که ابتدا با یادداشت اینستاگرامی کوتاهی که در نخستین ساعات اولین روز هفته منتشر کرد، توجه افکار عمومی را به خود جلب کرد و بحثی داغ را در شبکه‌های اجتماعی و متعاقبا فضای رسانه‌ای کشور به راه انداخت؛ بحثی که عملا به نوعی چارچوب نظری تبدیل شد که در مسیر فهم و تفسیر صحبت‌های مفصلش در کلاب‌هاوس، از اهمیت کلیدی برخوردار بود. جالب آنکه او در بخشی از صحبت‌های مفصل شامگاه سه‌شنبه در کلاب‌هاوس نیز بار دیگر به آنچه در آن یادداشت اینستاگرامی صبح شنبه مطرح کرده بود، ارجاع داد و در پاسخ به کسانی که دستاوردهای او در دوران وزارتش را مثبت اما ناکافی می‌دانند و می‌پرسند چرا به جز مذاکره درباره پرونده هسته‌ای و آنچه به عنوان
«مذاکرات برجام» می‌شناسیم، به حوزه‌ها و مسائل دیگر ورود نکرد، گفت: «سیاست علم امکانات است، نه علم آرزوها. علاقه داشتم درباره مسائل دیگر مذاکره کنم اما امکانات همین بود. بنده یک رای داشتم و تصمیم‌گیری در نهاد بالاتری صورت می‌گرفت.»
این بخش از صحبت‌های ظریف اگرچه از بخش‌های محوری این مصاحبه کلاب‌هاوسی بود و به ویژه چنانکه اشاره شد، در جایگاه نوعی چارچوب نظری برای فهم و تفسیر کلیت سخنانش، اهمیت کلیدی داشت اما لزوما مهم‌ترین بخش صحبت‌های او نبود. چه آنکه این دیپلمات کارکشته به عنوان سکاندار دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی در بازه ۸ ساله فعالیت دولت یازدهم و دوازدهم در این مصاحبه کلاب‌هاوسی حاضر شده بود، درباره مسائلی مهم از بحث مذاکرات هسته‌ای و برجام تا مسائل و موضوعات منطقه‌ای و البته جزئیات و پشت‌پرده اقداماتی صحبت کرد که در تمام این سال‌ها، از سوی برخی جریان‌ها علیه او و اهدافش طراحی و اجرا شده است.
وزیر امور خارجه دولت تدبیر و امید که پیش از تصدی مقام وزارت، به عنوان نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد فعالیت می‌کرد و به این دلیل تجربه همکاری با دولت خاتمی و احمدی‌نژاد را نیز در کارنامه دارد، در بخش‌های ابتدایی مصاحبه‌اش در کلاب‌هاوس، به دستاوردهای دیپلماتیک ایران در دوران اصلاحات و از دست رفتن آن در دوران احمدی‌نژاد اشاره کرد و گفت: «در پایان دوره آقای خاتمی توانسته بودیم اجماع امنیتی علیه ایران را با مشکل مواجه کنیم اما آمدن احمدی‌نژاد همه ‌چیز را تغییر داد.» او که طرح موضوع «هولوکاست» از سوی محمود احمدی‌نژاد را در این راستا موثر خوانده، در ادامه به موضوعی اشاره کرد که شاید یکی از مهم‌ترین جنجال‌های دوران وزارتش نیز بود؛ زمانی که یک فایل صوتی برخلاف خواست او، افشا شد و آنچه او درباره «دیپلماسی» و «میدان» گفته بود، منجر به شکل‌گیری فشار سنگین سیاسی و رسانه‌ای علیه او و دولت اعتدالی وقت شد. ظریف در مصاحبه کلاب‌هاوسی خود با بیان اینکه «وزارت خارجه در همه دنیا مجری است و فقط ممکن است در بخش‌هایی از تصمیم‌سازی نقش داشته باشد»، گفت: «در ایران رهبری تصمیم‌گیر است و در آمریکا این مورد برعهده رییس‌جمهوری است.» او همچنین با تاکید بر اینکه «در دوران احمدی‌نژاد در هیچ موضوعی مورد مشورت قرار نمی‌گرفتم»، اضافه کرد: «رهبری به نظرات من علاقه داشتند و سعه صدر بیشتری داشتند.» او در عین حال گفت: «تمام مذاکرات و صورت جلسات را برای رهبری می‌فرستادیم، ایشان هر وقت می‌خواستند نظر می‌دادند و هر موقع می‌خواستند نظر نمی‌دادند. این موضوع نیز مطرح شد که در متن برجام به این صورت نبود که کلمه به کلمه آن را موافقت کنند؛ نه به این صورت نبود، آنجا که نیاز نبود، با دانش خود مذاکره را پیش می‌بردیم و آنجا که نیاز به مشورت و اجازه بود، از رهبری اجازه می‌گرفتیم.»
ظریف همچنین با اشاره به نقشی که سعید جلیلی به عنوان دبیر شورای امنیت ملی در دولت احمدی‌نژاد در مذاکرات هسته‌ای داشت، گفت: «نقش آقای جلیلی بسیار برجسته شد و موضوعات دستورکار مذاکرات هم درباره صلح جهانی، بحرین و سوریه مطرح شد و حتی کار را به این سمت کشاندند که اروپا را هم باید هدایت کرد. اما این موضوعاتی نبود که ما وارد آن شویم به‌جز مسائل هسته‌ای نباید وارد بحث دیگری می‌شدیم ولی آقای جلیلی می‌خواست درباره صلح جهانی سوریه و بحرین بحث شود.»
وزیر امور خارجه دولت یازدهم و دوازدهم که مهم‌ترین موضوعات در آستانه شکلگیری دولت روحانی را «بحث هسته‌ای» و «انتخابات ریاست‌جمهوری» خوانده، با تکرار آنچه پیش از این نیز درباره آغاز مذاکرات در ماه‌های پایانی دولت احمدی‌نژاد مطرح شده، تاکید کرده: «مذاکرات مسقط به‌رغم مخالفت دبیر شورای عالی امنیت ملی و رییس شورای امنیت با مجوز رهبری آغاز شد»؛ مذاکراتی که به‌گفته او، «تابوشکنی» بوده و به‌رغم «کارشکنی شدید جلیلی» و «مخالفت احمدی‌نژاد» انجام شد.
ظریف که همچنین به برخی «دستورالعمل‌ها و خط قرمزهایی» اشاره کرده که تا فروردین‌ماه ۹۴ پیش‌روی او و دولت روحانی بوده، تاکید کرده: «اتفاقا اعتماد به توانمندسازی ملت بود که ایران به یک قدرت تبدیل شد. این اعتماد به مردم بود. اگر دوستان قرار است به من حمله کنند توجه کنند که دارند برداشت نادرستی از حرف‌های امام می‌کنند.» او اضافه کرد: «الحمدلله مداح‌ها و امثال حاج محمود کریمی اینقدر انگلیسی‌شان خوب شده که می‌توانند بگویند ظریف زبان انگلیسی بلد نیست. هرکس بگوید در روابط بین‌الملل می‌توان تضمین گرفت، عوام است. اگر برجام خیانتی بدتر از ترکمنچای است، چرا آن را دور نمی‌اندازید؟ پاره کنید و دفنش کنید. ما ۲ سال است کاره‌ای نیستیم، هنوز دوستان به دنبال همان برجام هستند. هدف طائب، رییس پیشین سازمان اطلاعات سپاه، از ساخت گاندو زدن من بود؛ فکر می‌کرد من نایاک را تاسیس کرده‌ام، اما نایاک هیچ ارتباط مالی با ایران ندارد. دوستان، عاشق ترامپ هستند و دوست داشتند او پیروز شود. می‌گویند یک دیوانه‌ای یک سنگی انداخته در چاه که صد عاقل نمی‌توانند درش بیاورند. اگر اینطور است چرا این عاقل‌های شما همچنان دنبال همان برجام هستند؟» ظریف گفت: «رقبای ما نگران این بودند که ما اجماع امنیتی‌سازی را شکست دهیم که سعودی‌ها هم خیلی نقش ایفا کردند و برای مدت ۶ ماه برجام را معطل کردند. آمریکا ابرقدرت نیست، گفتم اگر هر خواسته‌ای را داشته باشند، می‌توانستند انجام دهند. آمریکایی‌ها از هر فرصتی استفاده کردند تا امتیاز بیشتری بگیرند اما در آخر نشان دادیم برجام به شکلی نوشته شده که نمی‌توانند از آن خارج شوند.» او همچنین با رد ادعای برخی مخالفان مبنی‌بر پذیرش محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های موشکی در برجام، گفته: «ما در متن مذاکره طراحی موشک دارای قابلیت کلاهک هسته‌ای و عنصر اراده را وارد کردیم و بنابراین هیچ اقدامات غیرقانونی نداشتیم و اصرار کردیم آن را در داخل ثابت کنیم اما کسی ما را باور نمی‌کرد ولی وزیر خارجه اسرائیل را قبول می‌کردند. در برجام هیچ ممنوعیتی در حوزه موشکی نبود اما کسی قبول نمی‌کرد.» او همچنین با اشاره به تلاش و درخواست ترامپ برای ملاقات با او در اتاق بیضی کاخ سفید گفته: «می‌دانستم دیدار با ترامپ برای من می‌توانست یک خودکشی سیاسی باشد، اما من حاضر بودم این کار را انجام بدهم ولی باید هماهنگ می‌کردم. بعدها فهمیدم که درخواست من به سطوح بالاتر نرسید و در همان سطوح پایین مورد پذیرش قرار نگرفت. تحلیل من این بود که دیدار وزیر امور خارجه ایران با رییس‌جمهوری آمریکا در این سطح طوری نیست که کسر شأن برای کشور باشد. چون رییس‌جمهور که دیدار نکرده و وزیر امور خارجه شرکت کرده است. من گفتم حاضر هستم این کار را انجام بدهم اگر موفق شدم که شانسی برای کشور خواهد بود و اگر هم که موفقیت حاصل نشد، باز هم حاضر بودم که توبیخ شوم.»
سخنان کلاب‌هاوسی ظریف، بنابر آنچه یک کارشناس داده‌کاوی شبکه‌های اجتماعی اعلام کرده، در یک بازه زمانی ۱۸ ساعته در تلگرام بیش از ۱۲ و نیم میلیون بازدید داشته است؛ نکته‌ای که فارغ از محتوا و مخالفت‌ها و موافقت‌هایی که با آن می‌شود، نشان از اهمیت آن دارد.