فولاد به‌جای نفت

«جهان‌صنعت»- کیوان جعفری‌طهرانی، تحلیلگر ارشد بین‌المللی سنگ‌آهن و فولاد گفت: از زمانی‌که رهبر معظم انقلاب در شهریور ۱۳۹۶ مطرح کردند که صنایع معدنی باید جای درآمد نفتی قرار بگیرند، هفت‌سال می‌گذرد، اما اتفاق خاصی رخ نداده است. درست است که در تولید فولاد جایگاه دهم جهان را به‌دست آوردیم، اما کمبود انرژی بسیاری داشتیم. در شرایط فعلی تولید فولاد بسیار سخت است و اگر ناترازی‌های انرژی نبود سالانه ۱۰‌میلیون بیشتر تولید فولاد را به ثبت می‌رساندیم. اجرا کردن بسیاری از ایده‌آل‌ها در حوزه فولاد سخت است. سهم معدن به‌طور مستقیم در تولید ناخالص داخلی کشور مهم است. هر فعالیت معدنی برای مصرف داخلی و خارجی، نیازمند زیرساخت و حمل‌ونقل است. سهم معدن در جی. دی. پی 9/0درصد بود و تا 6/1درصد افزایش یافت. اما امروز سهم معدن در تولید ناخالص داخلی از ۱‌درصد کاهش یافته است. بسیاری از معادن به‌دلیل بخشنامه‌های اشتباه و مسائل مالی تعطیل شده‌اند. بخشی از بخشنامه‌های محدود‌کننده مانند ارز نیمایی و قوانینی که در رابطه با حقوق دولتی وضع شد، معادن را دچار مشکل کردند. در رابطه با معدن و فولاد، مشکل نقدینگی جدی است. نقدینگی از محل فروش داخلی و خارجی به‌دست می‌آید. صادرات با تحریم گره‌خورده و صادرات عمده فولاد ما به اروپا در اکتبر ۲۰۱۷ بود، در دوره برجام که عوارض برای ورق وضع کردند، از تحریم بیشتر اثرگذار بود.
اقتصاد غیرنفتی با فولاد
اگر بخواهیم اقتصاد غیرنفتی با اقتصاد فولادی داشته باشیم، باید بازار مصرف آن را ایجاد کنیم. سال گذشته بالای ۹۶‌میلیون تن فولاد از سوی چین صادر شد و نیمه اول امسال این سیاست را ادامه داد. دوماه گذشته بود که صادرات فولاد چین درحال رسیدن به ۱۰۰‌میلیون تن بود که با وضع بسته‌های حمایتی، محصولات زنجیره فولاد را گران کردند. سپس چین اعلام کرد که صادراتشان را تا محدوده ۹۰‌میلیون تن محدود می‌کند و دنبال ایجاد بازار داخل هستند. چین مثل ما تحریم نیست اما یک بازار 4/1میلیاردی درون خود دارد و روی آن تمرکز کرده است. ترکیه با وجود اینکه 7/33‌میلیون تن فولاد تولید می‌کند به‌جای تمرکز بر صادرات به بازار داخلی تکیه کرده‌ است به‌طوری‌ که بازار مصرف سال گذشته ترکیه ۳۸‌میلیون تن بود. ما هم در ایران باید به تقویت بازار داخلی در صنعت فولاد بپردازیم.
چالش‌های پیش‌روی صنعت فولاد
به‌علت عدم توازن زنجیره، به کمبود برق و گاز برخوردیم. تا زمانی‌که انرژی لازم برای فولاد تامین نشود، طرح‌های توسعه به نتیجه نمی‌رسند. طرح‌های توسعه‌ای که واگذار شده‌اند ۷۵‌میلیون تن بود اما الان از ۱۵۰‌میلیون تن هم تجاوز کرده‌اند. طرح جامع فولاد قرار بود ۵۵‌میلیون تن ظرفیت تولید داشته باشد. این درخت یکنواخت رشد نکرده و برخی از شاخه‌ها رشد بیش‌ا‌زحد کرده‌اند. با این دست‌فرمان پیشرفت‌های مناسب رخ نمی‌دهد. در رابطه با خوراک سنگ‌آهن کسری جدی در 10سال آینده خواهیم داشت. باید معادن کشور را احیا کنیم و در کنار اکتشاف، به برداشتن آهن از معادن هماتیت و تیتانومگنت و فرآوری آنها بپردازیم. همه دنبال طرح‌های جدید آهن اسفنجی و گندله‌سازی هستند اما سالانه ۱۰‌میلیون تن گندله روی زمین می‌ماند و امسال هم شاهد این هستیم که با محدودیت صادرات، بازار صادراتی دچار چالش شده است. به‌علت سیاست‌های حمایت مالی چین بازار بهتر شده و باید از این زمان استفاده کنیم. توسعه صنعت فولاد باید متوازن با زیرساخت‌ها رخ دهد. در زمینه نورد شاهد کارخانه‌های بسیاری هستیم که میلگرد تولید می‌کنند. اینها در تلاش برای صادرات به عراق بودند اما وضع عوارض وارداتی ۳۰درصدی باعث ایجاد اخلال در مسیر صادرات به عراق شد. نمی‌توان به بازار کشور‌های هدف متکی بود و به همین خاطر باید بازار مصرف داخلی را افزایش دهیم. پروژه یک‌میلیون مسکن ملی در سال که نتوانستند اجرا کنند، اگر اجرا شده بود یک انقلاب در زمینه تولید و مصرف فولاد ایجاد شده بود. کشور و دولت کسری بودجه دارند، حتی اعلام شده کسری بودجه از دولت قبل هم منتقل شده و نباید انتظار معجزه داشت. صنایع معدنی و فولادی باید خودکفا شوند. قوانین تسهیل صادرات باید وضع شود و معادنی که بدهی مالیاتی دارند، باید فرصت پیدا کنند تا از محل تولید بدهی‌هایشان را پرداخت کنند. حمایت لازم اگر نسبت به صنعت فولاد اتفاق نیفتد، انگیزه لازم برای کار وجود ندارد. تولید برق از طریق سوخت‌های تجدیدپذیر یکی از راهکار‌های افزایش تولید است اما وزارت نیرو باید حمایت کند. اگر دولت قوانین حمایتی از فولاد را وضع کند، افق روشنی برای این صنعت وجود دارد. پروژه‌های فولادی جدی در کشور‌های عربی درحال اجراشدن هستند. عمان در ۲۰۴۰ تلاش دارد صنعت فولادسازی ۲۵‌میلیون تنی راه‌اندازی کند. تا سال ۲۰۴۰ اگر مشکلات کسری‌ها را حل کنیم، ظرفیت تولید فولاد کشور در آن زمان به ۷۰‌میلیون تن می‌رسد. چالش‌های تولید فعلی باعث می‌شود از کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس عقب بیفتیم. ما بازارمان را بدون حمایت دولت، در کشور‌های عربی و دیگر کشور‌ها از دست می‌دهیم. ما باید در زمینه بازار داخلی کار کنیم. مصرف سرانه فولاد حدود ۲۳۵کیلو به‌ازای هر نفر بود اما الان این عدد به ۱۳۰کیلوگرم رسیده است. این کاهش مصرف سرانه فولاد در داخل بسیار خطرناک است.