12 - 12 - 2019
فرصتهای از دست رفته
گروه انرژی- کارشناسان معتقدند در قرنی که قرن گاز نام گرفته است و در شرایطی که در جایگاه دومین کشور دارندگان گاز طبیعی جهان هستیم و ۱۸ درصد کل ذخایر جهان را در اختیار داریم، تاکنون فرصتهای بسیاری را در بازارهای صادراتی گاز از دست دادهایم.
این در حالی است که در حال حاضر گاز طبیعی بهعنوان سومین منبع انرژی در دنیا مورد استفاده قرار میگیرد. مرجع اکثر پیشبینیهای مراکز معتبر انرژی دنیا نشان میدهد که گاز طبیعی تا سال ۲۰۴۰ پس از انرژیهای تجدیدپذیر، بهعنوان سوختی پاک و ارزان، بیشترین رشد تقاضا را بین سایر منابع اولیه انرژی خواهد داشت (وضعیت مربوط به پیشبینی مصرف منابع مختلف انرژی در نمودار ۱ آورده شده است)، همانطور که در نمودار ۱ مشخص است، میزان مصرف گاز طبیعی در سال ۲۰۳۵ از زغالسنگ پیشی گرفته و بین منابع تامین انرژی جهان پس از نفت در جایگاه دوم قرار خواهد گرفت.
پیشبینیهای جدید نیز حاکی از پیشی گرفتن گاز از نفتخام تا سال ۲۰۴۰ است. گاز طبیعی در حوزه انرژی ایران نیز دارای اهمیت زیادی است چراکه اولا ایران در جایگاه دوم دارندگان گاز طبیعی جهان قرار دارد (نمودار ۲) و ثانیا سهم عمده سبد مصرف انرژی کشور (حدود ۷۰ درصد) نیز متعلق به گاز است.
از این رو بالا بودن میزان ذخایر گازی در ایران، از یک سو و موقعیت استراتژیکش در کنار همسایههایی که به گاز نیاز دارند، باعث شده طبق تکلیف سند چشمانداز ۲۰ ساله کشور، ایران در افق ۱۴۰۴ سهمی معادل هشت تا ۱۰ درصد از تجارت جهانی گاز را به خود اختصاص دهد. این در حالی است که سهم فعلی ایران، فقط حدود دو درصد است.
سهم دو درصدی ایران از تجارت جهانی گاز در حالی است که ایران همواره در سالهای اخیر سعی کرده با مذاکره با کشورهای مختلف مخصوصا کشورهای همسایه میزان صادرات گاز خود را افزایش دهد که این موضوع، سرآغاز بسیاری از مذاکرات دهههای قبل است؛ مذاکراتی که بیش از نیمی از آنها، بینتیجه بوده و اجرایی نشده است.
در میان تمام پروندههای نیمهتمام و خاکخورده گازی ایران اما ترکیه مشتری پروپاقرص ایران بوده است و از سال ۱۳۸۱ صادرات گاز از ایران به ترکیه، گاهی به ۳۲ میلیون مترمکعب در روز، گاهی به روزانه ۲۵ میلیون مترمکعب و حتی در زمان تعمیرات به ۱۵ میلیون مترمکعب نیز رسیده است و بهطور میانگین روزانه ۲۶ میلیون مترمکعب گاز به ترکیه صادر میشود اما این قرارداد هفت سال دیگر منقضی میشود.
در حالی قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه در چند سال آینده منقضی میشود که نه تنها ایران تلاشی برای افزایش حجم صادرات گاز خود به ترکیه نکرده است بلکه با افتتاح خط لوله تاناپ در چند روز گذشته، عملا تمدید قرارداد فعلی صادرات گاز نیز بعید بهنظر میرسد.
ترکیه مهمترین کشور واردکننده گاز طبیعی ایران محسوب میشود. قرارداد صادرات گاز ایران به این کشور در سال ۱۹۹۶ به امضای دو طرف رسید و طبق این قرارداد ایران تا سال ۲۰۲۶ باید روزانه ۲۷ میلیون مترمکعب گاز به این کشور صادر کند.
ترکیه بر اساس سیاست تنوعبخشی به سبد گازی خود، علاوه بر ایران، از کشورهای روسیه و آذربایجان نیز گاز وارد میکند. روسیه به عنوان بزرگترین صادرکننده گاز به ترکیه حدود ۵۰ درصد نیاز گاز طبیعی این کشور را تامین میکند. بعد از روسیه، ایران با ۱۶ درصد و آذربایجان با ۱۰ درصد، دیگر کشورهای تامینکننده گاز این کشور به وسیله خط لوله هستند.
در بخش LNG نیز قطر، الجزایر و آمریکا مهمترین صادرکنندگان گاز به کشور ترکیه طی چند سال گذشته بودهاند.
صادرات گاز ایران به ترکیه همواره با مشکلات عدیدهای روبهرو بوده. قیمت و کیفیت گاز وارداتی بارها مورد مناقشه طرفین بوده است. به همین دلیل این کشور بارها به بهانه قیمت بالای گاز ایران نسبت به روسیه و آذربایجان به دیوان بینالمللی شکایت کرده و در یک مورد نیز حتی از ایران تخفیف دریافت کرده است.
عدم تداوم جریان گاز در ماههای سرد سال، خود بهانهای شده تا این کشور ایران را به عنوان تامینکنندهای مطمئن قبول نداشته باشد. اما با وجود همه این مسائل و فشارهای آمریکا در طول مدت تحریم، هیچگاه گاز صادراتی ایران به ترکیه قطع نشده و همواره صادرات گاز ایران به ترکیه ادامه داشته است به طوری که در مقاطعی که صادرات نفت کشور با چالشهای جدی مواجه بوده صادرات گاز ایران اما درآمدی پایدار و تحریمناپذیر برای کشور تامین کرده است.
با وجود همه این مشکلات و فشارها طی چند سال گذشته، ترکیه خواستار افزایش حجم واردات گاز از ایران بوده است چراکه به دلیل مرز مشترک این کشور با ایران، واردات از ایران صرفه اقتصادی بسیار بالاتری نسبت به سایر مبادی وارداتی برای این کشور دارد. اما متاسفانه با عدم پیگیری مجدانه مسوولان و موکول کردن این پیشنهاد و تمدید قرارداد به زمانی نزدیک به زمان پایان قرارداد، حال فرصت ترکیه نیز در حال از دست رفتن است.
در همین راستا ترکیه طی چند سال گذشته تلاش کرده با افزایش واردات گاز از سایر مبادی وارداتی، وابستگی خود به گاز ایران را کاهش دهد. از جمله اینکه ترکیه در میدان شاه دنیز آذربایجان و خط لوله انتقال گاز آن از مسیر ترکیه به اروپا مشارکت کرده و در چند روز گذشته با افتتاح بخش آسیایی خط لوله تاناپ عملا گاز آذربایجان به ترکیه رسید.
از طرف دیگر در پی توافق صورت گرفته بین روسیه و ترکیه در سال ۲۰۱۴ خط لوله ترکاستریم از کف دریای سیاه به طول ۱۰۹۰ کیلومتر احداث شده تا از طریق آن روزانه ۸۰ میلیون مترمکعب گاز به ترکیه و اروپا صادر شود. برنامهریزی این خط لوله بر آن مبناست تا اولین گاز از طریق این خط لوله در سال ۲۰۲۰ به ترکیه صادر شود.
کاهش وابستگی به گاز ایران این امکان را به ترکیه میدهد که در تمدید قرارداد خود در آینده یا قرارداد افزایش واردات، گاز را با قیمت نازلتری وارد کند. این یعنی عملا قدرت چانهزنی ترکیه در معاملات گازی بالا خواهد رفت و عملا گاز ایران نقش قابل توجهی در سیاستهای ترکیه نخواهد داشت و به راحتی قابل حذف و تحریم خواهد بود.
در واقع با وجود آنکه ایران با داشتن ۱۸ درصد از منابع گازی جهان بعد از روسیه در جایگاه دوم قرار دارد، اما به علت نداشتن برنامهای منسجم برای صادرات گاز به کشورهای همجوار عملا تا چند سال آینده از بازار گاز جهانی حذف خواهد شد و عملا بازیگری منفعل در بازار گاز در اختیار سایر بازیگران همچون بازار نفت خواهد بود.
در همین راستا سیدعلی نصر، کارشناس انرژی معتقد است در اسناد بالادستی همچون سند چشمانداز ۱۴۰۴ و بندهای سیاستهای اقتصاد مقاومتی به مساله صادرات گاز به طور ویژه پرداخته شده است.
اما با توجه به اینکه سیاست دولتها بر صادرات نفت استوار بوده است، بنابراین صادرات گاز به موضوعی کماهمیت برای مسوولان تبدیل شده است.
به گفته نصر، صادرات گاز با ایجاد وابستگی متقابل موجب افزایش قدرت نرم کشور و ارتقای امنیت سیاسی کشور میشود چرا که جایگزینی واردات گاز از یک کشور به حداقل سه سال زمان و هزینه هنگفتی نیاز خواهد داشت. این موضوع موجب میشود قرارداد تجاری بین دو کشور برای بلندمدت پایدار بماند. تجربه تحریم نشدن صادرات گاز ایران به کشورهای ترکیه و عراق نیز نشان میدهد که با وجود فشارهای آمریکا مبنی بر قطع ارتباط گازی این کشورها با ایران اما واردات گاز همچنان پابرجاست و عملا تحریمهای آمریکا علیه ایران بینتیجه بوده است.
این کارشناس انرژی میگوید: همه این مطالب نشان از آن دارد که صادرات گاز اولویتی فراموششده برای کشور است و همچنان مغفول مانده است.
به این منظور و برای ایفای نقش جدی ایران در بازار گاز ابتدا باید تصمیمگیری و اجرا در این زمینه در کشور منسجم باشد و مسوولان کشور به کمک دیپلماسی قوی با کشورهای منطقه، کشورهای بیشتری را به جمع تجارتکنندگان گاز با ایران
اضافه کنند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد