فرصت‌سوزی در توسعه صنعت سرگرمی

تقریبا نیم‌قرن از ورود و پس از آن تولید بازی‌های رومیزی در ایران می‌گذرد. بخشی از صنعت بزرگ سرگرمی چندان که لازم است جدی گرفته نمی‌شود و با چالش‌هایی از جمله تعدد تولیدکنندگان، عدم رعایت کپی‌رایت، گرانی خدمات چاپ و کاغذ و… دست و پنجه نرم می‌کند؛ چالش‌هایی که بخش مهمی از آن به عدم وجود «صنف» بازمی‌گردد و البته رییس سابق دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی کانون پرورش فکری معتقد است این مشکل به دلیل سنگ‌اندازی‌ها و شب‌نامه‌نویسی‌های برخی اهالی زیست‌بومِ تولید بازی‌ها و اسباب‌بازی است و در چنین شرایطی کاری از بخش دولتی برنمی‌آید.
آیدین مهدی‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا ضمن اشاره به اینکه بازی‌های رومیزی در ایران یک جریان متداوم و امتدادیافته ندارد و هر از گاهی در یک نقطه قعرِ سینوسی قرار می‌گیرد، گفت: اواخر دهه۵۰ خورشیدی موجی از تولید بازی‌های رومیزی در ایران آغاز شد و نقطه شکل‌گیری‌ بازی‌های فکری و رومیزی در ایران مربوط به همین دوره است. در حد فاصل سال‌های ۵۶ تا ۶۰ یک نقطه اوج را در این زمینه تجربه کردیم و تاسیس دفتر سرگرمی‌های سازنده هم مربوط به همان موج است ولی پس از آن دوباره روندی کند جریان داشت تا اینکه از اواسط دهه ۸۰ یک موج قوی در بازی‌های رومیزی شکل گرفت که متاثر از شرایطی بود که دنیا هم درحال تجربه کردن آن بود.
او ادامه داد: در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰میلادی یک جهش عجیب در فراگیر شدن بازی‌های رومیزی در دنیا اتفاق افتاد تا پاسخی به جریانِ رشد بازی‌های دیجیتال باشد. در واقع کسانی که رشد فضای شخصی به دنبال بازی‌های دیجیتال را برنمی‌تابیدند به دنبال گسترش بازی‌های رومیزی و فکری افتادند تا بازی‌های گروهی و جمعی رونق گیرد. در ایران هم متاثر از این اتفاق در آن سال‌ها،‌ برخی تولیدکنندگان شروع به ترجمه بازی‌های رومیزی کردند و برخی واردکنندگان هم بازی‌هایی را وارد ایران کردند و این موضوع باعث شد تولیدکنندگان ایرانی به این حوزه علاقه‌مند شوند.
به‌روزترین بازی‌های جهانی را کپی می‌کنیم!
معاون پژوهشی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با تاکید بر اینکه جریان رشد بازی‌های رومیزی در جهان سرعت بیشتری نسبت به ایران ندارد، بیان کرد: در ایران هم رشد بازی‌های رومیزی در تناسب با سرعت جهانی است و خیلی عقب‌تر از دنیا نیستیم. به‌روزترین بازی‌ها وارد ایران شده و کپی‌ می‌شود. کسانی که در حوزه بازی‌های رومیزی در ایران فعالیت می‌کنند به‌روز هستند و حتی در به‌روزترین نمایشگاه‌های جهانی شرکت می‌کنند. البته همه تولیدکنندگان هم وارد این فضا نمی‌شوند.
به تعداد بازی‌ها تولیدکننده داریم
مهدی‌زاده با اشاره به اینکه در حوزه بازی‌های فکری سه چالش اساسی وجود دارد، بیان کرد: از آنجایی که کپی‌ کردن بازی‌های رومیزی کار ساده‌ای است و تولید آنها هم نیاز به تکنولوژی عجیب و خاصی ندارد، تعداد تولیدکنندگان در این حوزه زیاد است. مثلا شاید در فرانسه ۱۰ تولیدکننده بازی رومیزی داشته باشیم‌ اما در ایران به تعداد بازی‌های رومیزی تولیدشده، تولیدکننده هم داریم! ما آنقدر تولیدکننده «تَک‌بازی» در ایران داریم که بعید است جای دیگری در دنیا این شرایط را تجربه کنند که فردی تنها یک بازی تولید کند و اسم خود را هم تولیدکننده بگذارد و تمام مطالبات تولیدکنندگان بزرگ را داشته باشد.
او از کپی‌کردن بازی‌ها به عنوان چالش دوم یاد کرد و ادامه داد: چون دوستان ثبت ایده، کپی‌رایت و رعایت اخلاقی این ماجرا را مهم نمی‌دانند و خودشان از جنس کپی‌کاری وارد جریان تولید شدند، بعد از مدتی دیگر تنها از بازی‌های خارجی کپی نمی‌کنند و شروع به ایده‌برداری از بازی‌های ایرانی می‌کنند. همین مساله باعث می‌شود هیچ کنترلی روی رشد حریم تولید این بازی‌ها وجود نداشته باشد که باعث می‌شود تولیدکنندگان از یک حدی بزرگ‌تر نشوند.
وقتی یک‌شبه تولیدکننده می‌شوند!
رییس سابق دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی کانون پرورش فکری،‌ افزود: مشکل سوم که به‌ویژه در ۵ سال اخیر بازی‌های رومیزی را دچار چالش کرده است،‌ بحث گران شدن کاغذ و خدمات چاپ است. بازی‌های فکری متصل به بازی‌های رومیزی و خدمات چاپ است و گرانی موارد ذکرشده سبب کاهش حاشیه سود تولیدکنندگان شده است. رقابت بالا است، تعداد تولیدکنندگانِ تَک‌محصول هم زیاد است و افراد نمی‌توانند قیمت محصول را از یک حدی بالاتر ببرند چون سایر تولیدکنندگان که نه مالیات می‌دهند و نه هزینه‌ای برای برندینگ‌ خود انجام می‌دهند، یک‌شبه تولیدکننده شده و قیمت اصلی را می‌شکنند.
او تاکید کرد: مخصوصا باوجود واردات نمونه‌های خارجی نمی‌توان خیلی به قیمت دست زد. با گران شدن کاغذ تنها می‌توان حاشیه سود را کاهش داد که این امر سبب شده است صنعت تولید بازی رومیزی در ایران بنیه قوی نداشته و هنوز نحیف باشد. با وجود اینکه حدود ۱۵سال از فعالیت‌ جدی‌تر در این حوزه می‌گذرد اما هنوز یک برند قوی که بتوانیم با آن وارد گفت‌وگو شویم و جلساتی با آنها برای مرور طرح‌ها داشته باشیم وجود ندارد.
مهدی‌زاده گفت: بنابراین در وهله اول تعدد تولیدکنندگان، پایین‌بودن سطح تکنولوژی و سهل‌الوصول بودن حوزه به خاطر کپی‌کاری، در وهله دوم عدم رعایت کپی‌رایت و در نهایت گرانی خدمات چاپ و کاغذ و سختی کنترل قیمت سبب شده است که این صنعت عملا چندان پررنگ و لعاب نباشد و تولیدکنندگان همیشه در چالش‌های مالی باشند و به‌طورکلی برنامه بلندمدتی در این زمینه نداشته باشند.
مشکلی از جنس تعارض منافع!
مهدی‌زاده با اشاره به اینکه بازی‌های رومیزی صنف مشخصی ندارند، بیان کرد: وقتی این صنعت ضعیف است، زور تولیدکنندگان هم به خاطر تک‌محصولی بودن کم است، بزرگ‌ترین آنها تنها ۴ یا ۵ بازی تولید کرده است و بازیگران اصلی آن بیشتر از تعداد انگشتان یک دست نیستند، عملا وجود صنف برای چنین حوزه‌ای معنا پیدا نمی‌کند و باید کنار اصناف دیگر خود را نشان دهند. البته دوندگی‌های زیادی کردیم و حدود دوسال زمان گذاشتیم تا مدارک «صنف صنعت اسباب‌بازی ‌»که بازی‌های رومیزی هم ذیل آن تعریف می‌شد را تحویل بگیریم و دولت وقت مجوزهای لازم و شورای نظارت بر اصناف نیز تاییدیه‌های لازم را صادر کرد اما متاسفانه با سم‌پاشی انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی در این خصوص، پدیده «صنف» به فراموشی سپرده شد و برخی دوستان گفتند ما علاقه‌ای به داشتن صنف نداریم. این موضوع به شکل مشخص به دلیل تعارض منافعی رخ داد که این دوستان تصور می‌کردند با به وجود آمدن صنف، عملا انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی از بین می‌رود.
وی با تاکید بر اینکه بدون وجود صنف، تولیدکنندگان بازی‌های فکری عملا رسمیت و موجودیت ندارند، اظهار کرد: بنابراین با لحاظ این موضوع و دیدگاه دولتی، عملا تولیدکننده بازی فکری نداریم هرچند که این با شرایط واقعی متفاوت است. در شرایط واقعی تولیدکننده وجود دارد اما وقتی روند غیررسمی باشد، می‌گوییم تولیدکننده هم نداریم.
چه کسانی مانع از تشکیل صنف می‌شوند؟
مهدی‌زاده به اقداماتی که شورای نظارت بر اسباب‌بازی در راستای سر و سامان دادن به چالش‌های تولیدکنندگان بازی‌های رومیزی انجام داده است اشاره کرد و ادامه داد: رویدادی با عنوان «۱۰۰میز، ۱۰۰ بازی» برای گردهمایی تولیدکنندگان بازی‌های رومیزی برگزار کردیم اما متاسفانه خود تولیدکنندگان حاضر نشدند کنار یکدیگر قرار بگیرند و از هم حمایت کنند. حتی شروع به صادر کردن شب‌نامه کردند که عملا کار را جلو نمی‌برد و مابه‌ازایی هم برای برون‌رفت از شرایط معرفی نکردند. برخی از آنها تلاش کردند با یک شیطنت کوچک عملا بازی‌های رومیزی را ذیل اسباب‌بازی تعریف کنند اما عدم همنشینی بچه‌های اکوسیستم بازی‌های فکری سبب شد تا اتفاق مثبتی در این زمینه رخ ندهد. شورای نظارت بر اسباب‌بازی و کانون پرورش فکری هم خیلی تلاش کرد که بتواند اینها را ذیل پرچمی کنار هم جمع کند که عملا این اتفاق نیفتاد.
رییس سابق دبیرخانه شورای نظارت بر اسباب‌بازی کانون پرورش فکری در پاسخ به این پرسش که «چرا وقتی به لحاظ مالیاتی و به رسمیت شناخته شدن، تشکیل صنف به نفع تولیدکنندگان بود اما از آن امتناع کردند؟» توضیح داد: موضوع خیلی بنیادین‌تر است. وقتی حتی یک نفر از ۶ نفر هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی، تولیدکننده بازی نیستند، با جنس تولید بازی‌های فکری و معافیت‌های مالیاتیِ تولید بازی‌های فکری هم آشنایی ندارند. گویا انجمن تبدیل شده است به یک دورهمی برای برگزاری برخی نمایشگاه‌های سالانه. از یک طرف ما تلاش می‌کنیم تا یک صنف برای حوزه اسباب‌بازی تشکیل شود اما با این وضعیت اعضای انجمن با سربرگ‌هایی که در دست دارند، نامه می‌زنند می‌گویند که ما صنف نمی‌خواهیم. در این شرایط زمانی که به سراغ شورای اصناف می‌رویم، شورا نمی‌داند باید حرف چه کسی را قبول کند؟ تشکیل صنف کاری نیست که فرمایشی از طریق دولت صورت گیرد، اعضای صنف خودشان باید به دنبال کارهای تاسیس صنف بیفتند.
او افزود: باوجود اینکه در این اکوسیستم تولیدکننده جدی وجود ندارد، دولت برای همین تعداد کم هم راهکار گذاشته است؛ به این صورت که به آنها اعلام می‌کند نشان رشد را از طریق آموزش و پرورش اخذ کنند و بعد بیایند معافیت مالیاتی بگیرند اما برخی دوستان آنقدر در معرفی کار خود اغراق و خود را به عنوان یک تولیدکننده بزرگ معرفی می‌کنند که دیگر به این صرافت نمی‌افتند که از حمایت‌های خرد دولت استفاده کنند. این در حالی است که در ایران کلا دو یا سه‌شِبه‌کارخانه تولید بازی رومیزی داریم که نشان می‌دهد عملا با صنعت بزرگی مواجه نیستیم.