عقب‌ماندگی نوسازی مسکن روستایی

«جهان‌صنعت»- درحالی از اجرای طرح نوسازی مسکن روستایی ۱۹‌سال می‌گذرد که گزارش‌ها نشان می‌دهد هنوز نوسازی مساکن روستایی از عقب‌ماندگی رنج می‌برد و 5/‏2‌میلیون واحد مسکونی فرسوده هستند.
درحالی این روزها بر ابلاغ و افزایش سقف وام مسکن روستایی اصرار می‌شود که مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی جدید اعلام کرده است با گذشت ۱۹‌سال از اجرای «طرح نوسازی و اعطای تسهیلات بانکی هنوز حدود ۴۱‌درصد از واحدهای مسکونی روستایی (معادل 5/‏2‌میلیون واحد مسکونی) و 5/‏8‌میلیون نفر ساکن در آنها، فرسوده است.
این روزها شاهد افزایش وام مسکن روستایی از ۳۵۰میلیون تومان به ۴۰۰‌میلیون تومان و ابلاغ آن به ۹بانک عامل هستیم. اگرچه با گذشت بیش از ۱۹سال از اعطای تسهیلات بانکی و اجرای طرح نوسازی این اقدام دولت را باید به فال نیک گرفت، اما به‌نظر می‌رسد که این طرح هنوز هم به موفقیت خود نزدیک نشده است.
براساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس تهیه و آن را منتشر کرده است تحقق ۵۵درصد از برنامه سالانه نوسازی مسکن روستایی و فرسوده بودن است. حال سوال این است که آیا بعد از ۱۹‌سال از اجرای طرح نوسازی و اعطای تسهیلات بانکی حدود ۴۱درصد از واحدهای مسکونی روستایی(معادل 5/‏2میلیون واحد مسکونی) فرسوده هستند.
اگر چه مقامات مسوول و ارشد بنیاد مسکن مدعی هستند که وام نوسازی مسکن روستایی کمتر از ۵۰درصد هزینه ساخت را پوشش می‌دهد، اما به‌نظر می‌رسد برخی موانع نیز سرعت نوسازی این واحدهای مسکونی را با کُندی پیش برده است.
براساس مصوبه دولت در سال ۸۴ قرار شد تا هر سال ۱۵‌درصد به سقف تسهیلات اضافه شود. این برنامه در آن سال با سقف تسهیلات ۵ میلیون تومانی آغاز شد.
«طرح نوسازی و بهسازی مسکن روستایی» از سال۱۳۸۴ به ‌طور سالانه نوسازی و بهسازی ۲۰۰هزار واحد مسکونی را در کشور پیگیری کرد. در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۰ که دوران طلایی این طرح بوده، تعداد 504/167/1 واحد مسکونی در روستاها و شهرهای زیر ۲۵‌هزار نفر به پایان کار رسیدند، اما از اوایل دهه‌۹۰ و با هماهنگ نشدن نرخ تورم با مبلغ تسهیلات، عملکرد طرح مذکور با کاهش چشمگیری مواجه شد.
با گذشت ۱۹‌سال از اجرای «طرح نوسازی و بهسازی مسکن روستایی»، هنوز حدود ۴۱‌درصد از واحدهای مسکونی روستایی(معادل 5/‏2‌میلیون واحد مسکونی) و 5/‏8‌میلیون نفر ساکن در آنها، فرسوده است و نیاز به اقدام سریع قبل از بروز هرگونه مخاطره دارند.
این گزارش همچنین نشان می‌دهد نوسازی مسکن روستایی با چالش‌هایی روبه‌رو است؛ ازجمله «محقق نشدن هدف اصلی طرح یعنی ساخت و نوسازی ۲۰۰هزار واحد مسکونی در هر سال». در خوش‌بینانه‌ترین حالت، متوسط عملکرد سالانه این طرح حدود ۵۵‌درصد بوده، به ‌طوری که ساخت و مقاوم‌سازی سالانه حدود ۱۱۱‌هزار واحد مسکونی محقق شده است.
غلامرضا صالحی، رییس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی معتقد است؛ ۳‌میلیون واحد مسکن روستایی در سراسر کشور مقاوم‌سازی شده است که طبق قانون تنها متولی در امر عمرانی روستاهای کشور، بنیاد مسکن است. او همچنین گفت: چنانچه رقم تسهیلات ۴۰۰‌میلیون تومانی مصوب شود، می‌تواند تا ۶۰‌درصد هزینه‌های ساخت مسکن در مناطق روستایی را پوشش دهد.
او با اشاره به مقاوم‌سازی مسکن روستایی اظهار کرد: از سال ١٣٨۴ تا به امروز حدود ٣‌میلیون واحد مسکونی روستایی تحت‌نظر بنیاد مسکن مقام‌سازی شده که این واحدها در مقابل زلزله تا ٨ ریشتر هم مقاوم هستند. وی ادامه داد: ۵۵‌درصد از ۵‌میلیون و ٢٠٠هزار واحد مسکونی روستایی مقاوم‌سازی شده‌اند و با این اقدام دیگر نگران آسیب‌های جانی پس از وقوع زلزله در روستاها نیستیم و امروزه ۵۵درصد مقاوم‌سازی شده‌اند.
از دیگر چالش‌های مطرح‌شده، «همراهی ضعیف بانک‌ها در تامین منابع و اعتبارات» است. در توضیح این موضوع آمده است که برخلاف مصوبه هیأت‌دولت، برخی از بانک‌ها انجام ضمانت به‌صورت زنجیره‌ای را کافی ندانسته و خواهان ضمانت دو نفر کارمند می‌شوند.
مرکز پژوهش‌ها به «متناسب نبودن تسهیلات با هزینه‌های ساخت یک واحد مسکونی ایمن» اشاره کرده و بیان می‌کند که هم‌اکنون تسهیلات مربوطه کمتر از ۵۰‌درصد هزینه‌های ساخت یک واحد مسکونی را پوشش می‌دهد. همچنین یکی دیگر از چالش‌ها، «بی‌توجهی به ماهیت تولیدی مسکن روستایی» است. به این صورت که در این طرح با رویکردی مشابه مسکن شهری، بیشتر جنبه اقامتی و نه جنبه معیشتی واحدهای مسکونی موردتوجه قرار گرفته است.
در ادامه، اشاره می‌شود چالش «انحراف‌ بخشی از تسهیلات به سمت ساخت خانه‌های دوم برای قشر مرفه شهری» به دلیل عدم تعریف سازوکار نظارتی دقیق در جهت احراز روستایی بودن و معاف شدن خانه‌های دوم و خالی از شمول مالیات در مناطق روستایی، بخشی از تسهیلات به سمت ساخت خانه‌های دوم هدایت
شده است.
همچنین از «ضعف در توجه به تفاوت‌های منطقه‌ای و معماری بومی در ارائه تسهیلات» گفته شده است و توضیح می‌دهد در این طرح ضابطه خاصی برای رعایت معماری مبتنی‌بر بوم و اقلیم تدوین نشده است.
در ادامه درخصوص «جایگاه ضعیف مشارکت مردمی» آمده که در این طرح از تجربه زیست مردم محلی برای ساخت و طراحی مسکن روستایی به طور مناسب استفاده نشده است.
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاداتی در پاسخ به چالش‌های طرح نوسازی و بهسازی مسکن روستایی ارائه شده و توضیح داده می‌شود که اولین پیشنهاد، «تخصیص هدفمند تسهیلات بانکی» است. در این خصوص باید ابتدا متقاضیان شرایط عمومی دریافت تسهیلات را داشته باشند و سپس اولویت‌بندی متقاضیان براساس شرایط اختصاصی‌تر انجام شود.
شرایط عمومی به‌گونه‌ای تبیین شده است که تسهیلات باید به اشخاصی که: 1- در روستا سکونت دارند یا قصد سکونت در آنها را دارند 2- تاکنون از تسهیلات بانکی برای خرید، ساخت، بهسازی یا نوسازی مسکن استفاده نکرده‌اند و 3- واحد مسکونی دوم در روستا یا سایر شهرها به نام خود یا افراد تحت‌تکفل ندارند، تخصیص یابد. شرایط اختصاصی نیز بسته به محل سکونت متقاضیان و شامل شاخص‌هایی مانند مستأجر بودن، نداشتن زمین، متاهل و سرپرست خانوار بودن، تحت‌پوشش بودن نهادهای حمایتی، سکونت در واحدهای فرسوده و در معرض مخاطرات محیطی مانند سیل و زلزله، سکونت در روستاهایی با رشد منفی جمعیت و سابقه سکونت در روستا خواهد بود.
برای متقاضیان مهاجرت به مناطق روستایی شرایط خاصی درنظر گرفته شده است، به این صورت که سند واحد مسکونی این گروه از متقاضیان که از طریق تسهیلات ساخته می‌شود، به مدت پنج سال در رهن بنیاد مسکن انقلاب اسلامی قرار خواهد گرفت. همچنین این گروه باید در پنج دهک اول جامعه قرار داشته باشند و در صورت سکونت کمتر از مدت تعیین شده، باید واحد مسکونی خود را به سایر متقاضیان با تخفیف مشخص بفروشند.
در ادامه، پیشنهاد می‌شود پرداخت و نرخ سود تسهیلات مسکن روستایی براساس دهک‌بندی اقتصادی خانوارها تنظیم شود.
مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین پیشنهاد می‌کند که سقف تسهیلات به‌گونه‌ای افزایش یابد که حدود ۷۰‌درصد از هزینه‌های ساخت و در موارد ضروری، هزینه خرید زمین را پوشش دهد.
براساس مصوبه هیأت دولت، سقف فردی تسهیلات طرح ویژه بهسازی و نوسازی مسکن در روستاها و شهرهای زیر ۲۵‌هزار نفر جمعیت(سهمیه سال۱۴۰۳) با رعایت مقررات ملی ساختمان برای حداقل ۲۰۰‌هزار واحد، مبلغ چهارمیلیارد ریال برای دوره مشارکت مدنی و فروش اقساطی مجموعا به مدت ۲۰‌سال است. ازجمله شرایط استفاده از این تسهیلات عبارت است از: عدم استفاده متقاضی از تسهیلات بانکی طرح ویژه بهسازی و نوسازی در روستاها و شهرهای زیر ۲۵‌هزار نفر جمعیت در سال‌های گذشته است.