عبور آزادراه از قلب تاریخ مازندران

نادر نینوایی- آن‌طور که فعالان میراث فرهنگی می‌گویند اجرای پروژه آزادراه قائم‌شهر- ساری به دلیل تخریب و تجاوز به محوطه‌ها و تپه‌های باستانی خطرساز شده است.
در حالی که راه مستقیم موجود و کنونی با طول ۲۰کیلومتر برای اتصال ۲شهر شمالی به یکدیگر وجود دارد، اما آنطور که یکی از فعالان میراث فرهنگی به «جهان‌صنعت» گفته، ایجاد پروژه آزادراه جدید قائم‌شهر در مسیر مارپیچ و طولانی‌تر و با طول ۴۵کیلومتر کلید خورده است.
تداوم کاوش‌ها و حفاری علمی می‌تواند اسرار تپه‌های تاریخی اطراف قائم‌شهر را بیش‌ازپیش آشکار کرده و برگی جدید را در تاریخ و گذشته ایران ورق بزند اما تاکنون از انجام این کاوش‌ها غفلت شده است.
انجام نشدن کاوش‌های علمی مستمر، افزایش حفاری‌های غیرمجاز سوداگران گنج و از همه مهم‌تر اجرای پروژه آزادراه، تپه‌های باستانی منطقه را با تهدید جدی مواجه کرده است.
شکل‌گیری کارزار برای نجات محوطه باستانی
با توجه به مخاطراتی که محوطه‌ها و تپه‌های تاریخی اطراف تپه گردکوه مازندران را تهدید می‌کند، کارزاری مردمی برای نجات این محوطه‌های باستانی شکل گرفته است.
نویسندگان این کارزار در نامه سرگشاده‌ای که خطاب به رییس‌جمهوری، وزیر میراث فرهنگی و وزیر راه‌و‌شهرسازی نوشته ‌شده، آورده‌اند: «شهرستان قائم‌شهر در استان مازندران دارای غنای تاریخی و باستانی ناشناخته و مغفولی است که همین غفلت و عدم‌توجه باعث خسارت‌های جبران‌ناپذیری به تاریخ این حوزه تمدنی ایران شده است. منطقه قائم‌شهر در جای‌جای خود آثار و شواهد تاریخی و باستانی دارد، اما متاسفانه تنها تپه گردکوه به ثبت ملی رسیده و حفاری‌های اندکی در آن انجام شده است. عدم ثبت و توجه به تپه‌های باستانی دیگر این محدوده موجب تخریب و تجاوز به حریم و عرصه آنها شده است. این تپه‌ها و محوطه‌ها از طریق نقب‌های زیرزمینی با هم در ارتباط هستند و شواهد آن کاملا مشهود است، اما به خاطر عدم‌توجه در حال نابودی هستند و تخریب‌ها و تجاوزها در دو نوع مردمی و دولتی در این محدوده در حال انجام است.»
آن‌طور که نویسندگان این کارزار می‌گویند، کشاورزی روی زمین‌های باستانی و حفاری‌ها و کندوکاوهای غیرمجاز توسط سوداگران عتیقه از یک‌سو و پروژه آزادراه قائم‌شهر تا ساری که مابین تپه‌های باستانی به صورت مارپیچ و با شکافتن تپه‌ها و تخریب شواهد باستانی همراه است، از سوی دیگر، عواملی هستند که درکنار هم موجب تخریب و تجاوز به تاریخ باستانی محدوده قائم‌شهر می‌شوند.
غیرضروری بودن ایجاد آزاد‌راه
شنیده‌ها حاکی از آن است که پروژه آزادراه قائم‌شهر به ساری توسط وزارت دفاع در حال انجام است. فعالان میراث فرهنگی بیم آن دارند که پروژه آزادراه باعث تخریب میراث باستانی کشور شود، در حالی که حفاری علمی می‌تواند باعث کشف داده‌ها و آثار بسیار مهمی شده و حتی پتانسیل‌های گردشگری این خطه را شکوفا کند. توجه داشته باشید که میراث فرهنگی شناسنامه سرزمین ایران و خطه مازندران است و ادامه تخریب محوطه‌های باستانی، در نگاه دوستداران میراث، اجحاف در حق میراث فرهنگی و تاریخی ایران بوده و پیامدهای خوبی در پی نخواهد داشت.
در حال حاضر شهروندان و دوستداران میراث فرهنگی کشور خواستار آن هستند که از تخریب بیشتر مواریث تاریخی و فرهنگی جلوگیری شود. توقف پروژه آزادراه قائم‌شهر ساری، شناسایی و ثبت ملی و جهانی کلیه محوطه‌ها، تپه‌ها، نقب‌ها و دیگر آثار باستانی محدوده قائم‌شهر و توجه به پتانسیل‌های غنی تاریخی و فرهنگی و گردشگری قائم‌شهر جهت تبدیل به قطب گردشگری تاریخی و توسعه پایدار و درآمدزایی مستمر، از جمله درخواست‌های فعالان میراث فرهنگی در این مدت بوده است.
اهمیت تپه‌های تاریخی قائم‌شهر
عباس نامدار‌علی‌آبادی نویسنده کارزار خواستار توقف پروژه آزادراه قائم‌شهر – ساری در مورد اهمیت منطقه‌ای که قرار است اتوبان از آن عبور کند به «جهان‌صنعت» گفت: وجود نقب‌های زیرزمینی به طول چندکیلومتر ویژگی بارز این منطقه است که یک‌چنین چیزی شاید در جهان بی‌مانند باشد.
در ابتدا این موضوع را مطرح کردیم و برخی گفتند که وجود یک‌چنین ساختاری در مازندران ممکن نیست، چراکه در این منطقه همین که چندمتر بکنند به آب می‌رسند اما موضوع این است که گذشتگان آب را به‌گونه‌ای هدایت کرده و سقف به‌گونه‌ای است که هیچ آبی به داخل ساختار نفوذ نکرده است. گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد که این سازه‌ها از حدود ۲هزار و ۵۰۰سال پیش به‌جا مانده است.
اینکه احتمالا چه اشیاء و نشانه‌های تاریخی در اینجا وجود دارد اما مساله‌ای است که باید با انجام کاوش و بررسی‌های باستان‌شناسی مشخص شود.
آنچه که امروز براساس نشانه‌ها می‌توان گفت این است که احتمالا در این جا حفاری‌های غیرمجاز صورت گرفته است.
وی افزود: مشکل اول این است که در درجه اول این محوطه‌های تاریخی ثبت نشده و در قالب کارزار خواستار ثبت آنها هستیم.
مساله دوم نیز این است که راه دسترسی بین قائم‌شهر و ساری در حال حاضر وجود دارد و مسیر این دو شهر نیز صرفا ۲۰کیلومتر و در مسیر مستقیم بوده و در تصاویر و نقشه‌های هوایی نیز این امر کاملا مشخص است. هم‌اکنون اما یک خط مارپیچی به طول حدود ۴۰کیلومتر برای اتصال ۲شهر ایجاد کرده‌اند.
باید بگویم چنانچه مجریان پروژه خیلی دلسوز هستند باید در نظر داشته باشند که راه قبلی حاشیه کافی دارد و این امکان وجود دارد که آن را به آزادراه تبدیل کرد و نیازی به ایجاد راه جدید نیست.
توجه داشته باشید که در این محدوده (قائم‌شهر به ساری) بار ترافیکی در استان مازندران وجود ندارد و این راه جدید صرفا برای حرکت از تهران به ساری می‌تواند تسهیل‌گر باشد.
واقعیت آن است که بار ترافیکی مازندران مربوط به محدوده شهرهای بابل و بابلسر و کناره‌های دریاست.
این فعال میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: ایجاد این راه جدید، مسائل زیست‌محیطی نیز در پی داشته و البته به محوطه باستانی این محدوده نیز آسیب می‌زند.
توجه داشته باشید که اهمیت این مکان به لحاظ تاریخی بسیار بالاست. شواهد و سفال‌های پیداشده مربوط به دوره‌های اواخر عصر آهن و عصر هخامنشی است و حدس و گمانه‌ها بر این است که این محدوده مربوط به دوران آغاز هخامنشیان و زمان پادشاهی داریوش اول باشد.
نامدار ‌علی‌آبادی در خصوص تقاضای کارزار از مسوولان گفت: تقاضای ما در مرحله نخست توقف پروژه است و در مرحله دوم خواستار شناسایی تمام تپه‌های تاریخی این محدوده و ثبت آنها هستیم. در نهایت هم کار کاوش این منطقه باید به باستان‌شناسان سپرده شده و دست حفاران غیرمجاز کوتاه شود.