شاخص ضایعات غذایی ۲۰۲۴

الزام مشارکت بخش عمومی و خصوصی برای کاهش ضایعات غذایی

براساس مطالعات انتظار بر این است که تقاضای غذا در سطح جهانی بین ۶۰ تا صد درصد طی سال‏‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۵۰ به دلیل رشد جمعیت و تغییر رژیم غذایی افزایش یابد. رشد جمعیت و به موازات آن رشد تقاضا برای مواد غذایی، افزایش نرخ صنعتی شدن و مدیریت نادرست پسماند منجر به تولید ضایعات عظیم کشاورزی و غذایی خواهد شد. خطر کاهش مواد غذایی در طبیعت و رشد مستمر جمعیت جهان و نگرانی از ناامنی غذایی، کاهش ضایعات غذایی را به یک موضوع جهانی با پیامدهای اقتصادی، زیست‏ محیطی و اجتماعی تبدیل کرده است.
اهمیت این موضوع به اندازه‏ای بوده که در اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد گنجانده شده است، به‌ طوری که هدررفت مواد غذایی تا سال ۲۰۳۰ در سطح جهانی باید تا ۵۰درصد کاهش یابد. با توجه به افزایش چشمگیر جمعیت جهانی و رشد مصرف غذا، تقاضای جهانی، تامین غذای کافی و برقراری امنیت غذایی بسیار حائزاهمیت بوده و از وظایف مهم دولت‌ها تلقی می‌شود. بدین منظور در این نوشتار با استناد به گزارش شاخص ضایعات جهانی سازمان ملل متحد (۲۰۲۴)، فائو و سازمان توسعه و همکاری اقتصادی به وضعیت ضایعات غذایی در جهان ضمن اشاره به همکاری‏‌های بخش خصوصی و عمومی در راستای کاهش این ضایعات پرداخته شده است.
در جهانی که با رشد روزافزون جمعیت روبه‌رو بوده استفاده بهینه از منابع و مواد خام و همچنین صرفه‌جویی در آنها امری ضروری است. براساس پیش‌بینی‌های سازمان ملل متحد، جمعیت جهان در سال ۲۰۵۰ به حدود ۱۰میلیارد نفر می‌رسد که با افزایش تقاضای قابل توجه برای غذا در سراسر جهان همراه خواهد بود (‌هالدر و همکاران ۲۰۲۲) که نتیجه آن چالش‌های فراوانی بر سر راه عرضه جهانی
غذا ست. براساس مطالعات انتظار بر این است که تقاضای غذا در سطح جهانی بین ۶۰ تا صد درصد طی سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۵۰ به دلیل رشد جمعیت و تغییر رژیم غذایی افزایش یابد (زان و همکاران ۲۰۲۲).
رشد جمعیت و به موازات آن رشد تقاضا برای مواد غذایی، افزایش نرخ صنعتی شدن و مدیریت نادرست پسماند منجر به تولید ضایعات عظیم کشاورزی و غذایی خواهد شد. ضایعات و تلفات غذایی اغلب به یک معنا به کار گرفته می‌شود اما نکته مهم این است که این دو اصطلاح از نظر معنا با یکدیگر تفاوت دارند. ضایعات غذایی به اقلام مصرفی انسان‌ها که در مراکز خرید مانند سوپرمارکت‌ها یا توسط مصرف‌کنندگان و مشتریان دور ریخته می‌شوند، اشاره دارد، در حالی که منظور از تلفات غذایی هدررفت مواد غذایی در مراحل ابتدایی تولید و در زنجیره تامین پس از برداشت مانند جابه‌جایی حمل‌و‌نقل ذخیره‌سازی و توزیع و قبل از رسیدن به دست مصرف‌کننده است (کور و همکاران ۲۰۲۳). مطابق با گزارش شاخص ضایعات جهانی سازمان ملل متحد (۲۰۲۴)، ضایعات غذایی ایجاد شده در جهان عمدتا ناشی از مصرف خانوارها است. در سال ۲۰۲۲ از کل مواد غذایی هدررفته حدود ۶۳۱میلیون تن معادل ۶۰درصد از کل ضایعات مواد غذایی توسط خانوارها، حدود ۲۹۰میلیون تن توسط بخش خدمات غذایی و ۱۳۱میلیون تن توسط بخش خرده‌فروشی انجام شده است.
خطر کاهش مواد غذایی در طبیعت و رشد مستمر جمعیت جهان و نگرانی از ناامنی غذایی، کاهش ضایعات غذایی را به یک موضوع جهانی با پیامدهای اقتصادی زیست محیطی و اجتماعی تبدیل کرده است (چاند اما و همکاران، ۲۰۲۲). اهمیت این موضوع به اندازه‌ای بوده که در اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد گنجانده شده است، به‌ طوری که هدررفت مواد غذایی تا سال ۲۰۳۰ در سطح جهانی باید تا ۵۰درصد کاهش یابد. در این خصوص اقدامات بسیاری در سراسر جهان در حال انجام بوده که در بخش‌هایی از این گزارش به آن اشاره شده است. کاهش اتلاف و ضایعات مواد غذایی می‌تواند با افزایش در دسترس بودن مواد غذایی، کمک به امنیت غذایی رژیم غذایی سالم و ایجاد انعطاف‌پذیری نقش کلیدی در تغییر سیستم‌های کشاورزی- غذایی ایفا کند.
از موانع اصلی تامین غذا و امنیت غذایی در سطح جهان ضایعات و اتلاف محصولات کشاورزی و غذایی است. از منظر سازمان خواربار جهانی هر گونه تغییر در کیفیت که منجر به غیر قابل دسترس شدن و عدم ایمنی ماده غذایی شده و در نهایت آن را برای انسان غیر قابل مصرف کند، ضایعات مواد غذایی تلقی می‌شود. به گزارش سازمان ملل متحد (۲۰۲۴)، سالانه حدود ۷۸۳میلیون نفر دچار گرسنگی هستند و حدود ۱۵۰میلیون کودک زیر پنج سال از مشکلات رشد و نمو ناشی از سوء‌تغذیه رنج می‌برند. این در حالی است که در دنیا سالانه مقدار زیادی از مواد غذایی خوراکی از بین رفته و هدر می‌رود. هدررفت و ضایعات محصولات غذایی در طول زنجیره ارزش غذایی شامل تمامی مراحل قبل از تولید، عرضه، حمل‌و‌نقل، فروش و مصرف است. روند روزافزون ضایعات غذایی و محصولات کشاورزی از چالش‌های مهم و جدی بیشتر کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه است. اغلب ضایعات محصولات غذایی و کشاورزی تولید شده در کشورهای مزبور در مرحله تولید اولیه و در داخل زنجیره تامین رخ می‌دهد، این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته، در مرحله مصرف خانوار اتفاق می‌افتد. براساس گزارش شاخص ضایعات غذایی ۲۰۲۴ جهان حدود ۱۰۰۵میلیارد تن مواد غذایی را در سال ۲۰۲۲ هدر داده که حدود یک‌پنجم آن معادل ۱۹درصد در سطح خرده‌فروشی خدمات غذایی و خانگی و حدود ۱۳درصد آن در طول زنجیره تامین از دست رفته است. آلودگی‌های زیست‌محیطی اتلاف منابع و سرمایه از تبعات مهم ضایعات صنایع تبدیلی است. به عنوان مثال براساس گزارش مذکور ضایعات غذایی و هدررفت محصولات کشاورزی عامل ۸ الی ۱۰درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای بوده و تقریبا ۳۰درصد از زمین‌های کشاورزی جهان را اشغال می‌کنند.
با وجود کمپین‌هایی برای افزایش آگاهی و آموزش مردم در این خصوص و همچنین تلاش‌های صورت گرفته برای مقابله با آن، حجم مواد غذایی دور ریخته شده در خانوارها همچنان بالاست. با توجه به افزایش چشمگیر جمعیت جهانی و رشد مصرف غذا، تقاضای جهانی تامین غذای کافی و برقراری امنیت غذایی بسیار حائزاهمیت است و از وظایف مهم دولت‌ها تلقی می‌شود. بدین منظور در این نوشتار با استناد به گزارش شاخص ضایعات جهانی سازمان ملل متحد (۲۰۲۴) فائو و سازمان توسعه و همکاری اقتصادی به وضعیت ضایعات غذایی در جهان ضمن اشاره به همکاری‌های بخش خصوصی و عمومی در راستای کاهش این ضایعات پرداخته شده است.
ضایعات غذایی
به تعریف سازمان ملل متحد ضایعات غذایی هر نوع غذا و بخش غیر قابل خوردن غذا است که از زنجیره تامین مواد غذایی برای بازیابی یا دفع حذف شده است. به تعریف سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، ضایعات غذایی به مواد غذایی مناسب برای مصرف انسان اطلاق می‌شود که به دلیل نگهداری آنها پس از گذشت تاریخ انقضا یا رها شدن و در نتیجه فاسد شدن مواد غذایی ایجاد شده باشد. البته در هر دو حالت این ضایعات ناشی از فاسد شدن غذا است اما می‌تواند دلایل دیگری مانند عرضه بیش از حد به بازارها، عادات خرید و نوع تغذیه مصرف‌کننده داشته باشد.
تلفات غذایی
تلفات غذایی به کاهش کمیت یا کیفیت مواد غذایی اطلاق می‌شود که طی زنجیره تامین مواد غذایی از بین می‌رود. هدررفت غذا در مرحله تولید و توزیع مواد غذایی در زمین کشاورزی، انبار و حمل‌ونقل رخ می‌دهد. به عبارت دیگر هدررفت شامل هرگونه از دست رفتن مواد غذایی خوراکی توسط انسان در سراسر زنجیره تولید، توزیع و صرف است. این تلفات عمدتا ناشی از ناکارآمدی زنجیره تامین مواد غذایی مانند زیر‌ساخت‌ها و لجستیک ضعیف، کمبود فناوری، مهارت‌های ناکافی، دانش محدود، مدیریت بازیگران زنجیره تامین و عدم دسترسی به بازارها و همچنین بلایای طبیعی است (قانو، ۲۰۲۲). اگرچه تعاریف ارائه شده در ادبیات اقتصادی بین اتلاف غذا و ضایعات غذایی تمایز قائل می‌شود، اما پایگاه داده‌ای وجود ندارد که تلفات یا ضایعات غذا را به‌ طور جداگانه در طول زمان اندازه‌گیری کند و داده‌های موجود تمایزی بین تلفات غذایی و ضایعات مواد غذایی قائل نمی‌شوند.
ضایعات زنجیره تامین مواد غذایی
زنجیره تامین مواد غذایی به عنوان حرکت محصولات و خدمات در امتداد زنجیره ارزش‌افزوده کالاهای غذایی تعریف می‌شود که با هدف تحقق بخشیدن به ارزش بالاتر برای مشتری توام با به حداقل رساندن هزینه انجام می‌شود (فولکرتس و کوهورست ۱۹۹۸). این زنجیره با هر نوع زنجیره تامین دیگری متفاوت است زیرا با مسائل پیچیده‌ای مانند ماهیت فاسدشدنی مواد غذایی، تعامل با بسیاری از سهامداران و نفوذ بین‌بخشی سروکار دارد (میتون علی و همکاران ۲۰۱۹).
به عبارت بهتر پیچیدگی‌های مرتبط با زنجیره تامین مواد غذایی به نگرانی در مورد ایمنی پایداری کیفیت و کارایی فرآیندها مرتبط است (چاوهان و همکاران ۲۰۲۱). پژوهشگران این حوزه زنجیره تامین مواد غذایی را شامل مراحل تولید در مزرعه، جابه‌جایی و ذخیره‌سازی، پردازش، توزیع و مصرف می‌دانند. یکی از مسائلی که نگرانی فزاینده‌ای را در خصوص کارایی سیستم غذایی جهان ایجاد کرده تلفات مواد غذایی در طول زنجیره ارزش از جمله هدررفت در سطح خانوارها و موسسات خرده‌فروشی است. در سراسر جهان به ‌طور سالانه تقریبا ۱۳درصد از مواد غذایی در طول زنجیره ارزش بین برداشت محصول تا بازار خرده‌فروشی و حدود ۱۷درصد در سطوح خرده‌فروشی و مصرف‌کننده هدر می‌رود. بدیهی است کاهش تلفات و پسماندهای مواد غذایی اهرم مهمی برای بهبود وضعیت امنیت غذایی و همچنین افزایش کارایی به شمار می‌رود.مطالعات سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد نشان می‌دهد غذا در مراحل اولیه زنجیره ارزش به ویژه در مرحله تولید، پس از برداشت و فرآوری از بین می‌رود اما پسماندهای مواد غذایی اغلب مربوط به مراحل بعدی از جمله خرده‌فروشی و مصرف نهایی است. خانوارها حداقل یک میلیارد وعده غذایی را در روز هدر می‌دهند. به‌ طور متوسط هر فرد سالانه ۷۹کیلوگرم غذا را هدر می‌دهد. با استفاده از یک ارزیابی محافظه‌کارانه در مورد سهم زباله‌های خوراکی، برآوردهای سازمان ملل متحد حاکی از این است که روزانه معادل حداقل یک میلیارد وعده غذایی خوراکی در خانواده‌ها در سراسر جهان هدر می‌رود. این آمار معادل ۳/۱ وعده غذایی در روز برای همه افراد مبتلا به گرسنگی در جهان است.
ادبیات مربوط به این حوزه نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر مقدار ضایعات غذایی که در سطح مصرف رخ می‌دهد از ضایعاتی که در مراحل برداشت، پردازش و توزیع مواد غذایی ایجاد می‌شود، پیشی گرفته است.
نمودار شماره یک وضعیت فعلی و پیش‌بینی شده ضایعات و پسماندهای مواد غذایی را در طول زنجیره ارزش برای محصولات منتخب نشان می‌دهد. مجموع ضایعات و پسماندهای این محصولات طی سال‌های ۲۰۳۰-۲۰۲۲ حدود ۱۳۷۹میلیون تن بوده و براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته تا سال ۲۰۳۲ به حدود ۱۵۷میلیون تن می‌رسید.
نمودار ۲ میزان ضایعات خرده‌فروشی کالاهای اساسی حوزه مواد غذایی را نشان می‌دهد. همان‌طور که مشاهده می‌شود میوه‌ها و سبزیجات بیش از نیمی از ضایعات را دربر می‌گیرند. پسماندها و ضایعات برنج و گوشت به عنوان غذاهای اصلی، حدود ۲۲درصد از مجموع ضایعات مواد غذایی را طی مدت مورد بررسی تشکیل می‌دهند و پیش‌بینی می‌شود از ۱۸۰میلیون تن در سال‌های ۲۰۳۰-۲۰۲۲ به حدود ۲۳۴میلیون تن در سال ۲۰۳۲ برسد. بررسی ادبیات موضوع ۶ عامل کلیدی را برای تولید ضایعات و پسماندهای مواد غذایی نشان می‌دهد. این عوامل عبارتند از:
– عوامل اقتصادی مانند جهانی شدن، شهرنشینی، صنعتی شدن، افزایش درآمد و تغییر الگوهای غذایی
– دسترسی محدود به زیرساخت‌ها، فناوری و بازارها
– کیفیت محصول و استانداردهای خرده‌فروشی
– عوامل طبیعی یا زیست محیطی
– تغییر آب و هوا و فسادپذیری محصولات
– عوامل قانونی مانند سیاست‌های امنیت غذایی
– ناکارآمدی‌های فنی، ضعف مدیریت کنترل و برنامه‌ریزی
میزان ضایعات غذایی در مناطق مختلف براساس درآمد، دما و شهرنشینی
هدررفت و ضایعات مواد غذایی در مناطق گوناگون بسیار متفاوت است، در نتیجه راه‌حل‌های مختلفی برای کنترل و کاهش آنها لازم خواهد بود. به لحاظ درآمدی ضایعات مواد غذایی فقط مشکل کشورهای ثروتمند نیست. از سال ۲۰۲۱ همگرایی کشورها در میانگین سرانه ضایعات غذایی خانگی افزایش یافته است. براساس گزارش شاخص ضایعات غذایی ۲۰۲۴، رابطه مثبتی بین میانگین دما و سرانه ضایعات مواد غذایی وجود دارد. به نظر می‌رسد کشورهای گرم‌تر ضایعات غذایی بیشتری در خانوارها ایجاد می‌کنند که به ‌طور بالقوه ناشی از افزایش مصرف غذاهای تازه با قطعات غیر قابل خوردن و عدم وجود زنجیره سرد قوی است. دماهای بالاتر در برخی از فصول سال، بلایای طبیعی مانند گرمای شدید و خشکسالی و‌… حمل‌ونقل و فروش ایمن مواد غذایی را چالش‌برانگیزتر میکند که اغلب منجر به هدررفت یا تلف شدن حجم قابل توجهی از مواد غذایی می‌شود. در خصوص نابرابریهای شهری و روستایی می‌توان بیان کرد که براساس نتایج حاصل از شاخص مزبور در کشورهای با درآمد متوسط تفاوت‌هایی بین جمعیت شهری و روستایی وجود دارد، به ‌طوری که آمارها حاکی از این است که مناطق روستایی معمولا ضایعات غذایی کمتری دارند. دلیل این امر می‌تواند ناشی از مصرف ضایعات غذایی توسط حیوانات خانگی و کمپوست‌های خانگی در مناطق روستایی باشد. این گزارش بیشتر بر زباله‌های غذایی شهری تاکید کرده و از آنجایی که بیش از نیمی از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می‌کنند توصیه می‌شود که نقش دولت‌های محلی در مقابله با ضایعات مواد غذایی در سال‌های آینده افزایش یابد و تلاش‌ها برای تقویت کاهش ضایعات مواد غذایی در شهرها متمرکز شود. مطالعه‌ای در میان مردم بومی و روستایی اورنگ اولو در ساراواک مالزی نشان می‌دهد که ضایعات غذایی بیشتر از ساقه‌های سبزیجات، پوست میوه‌ها و سبزیجات و کمی باقی‌مانده برنج تشکیل شده است که در نهایت از آن به عنوان غذای حیوانات خانگی استفاده می‌کنند.
براساس گزارش شاخص ضایعات ۲۰۲۴ سازمان ملل متحد از میان کشورهای G20 فقط چهار کشور استرالیا، ژاپن، بریتانیا، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا چشم‌انداز مناسبی برای کاهش ضایعات تا سال ۲۰۳۰ دارند. دو کشور کانادا و عربستان سعودی از گروه G20 نیز چشم‌انداز مطلوبی برای کاهش ضایعات خانوارها دارند. این گزارش بیان می‌کند که کشورهای G20 می‌توانند نقشی پیشرو در همکاری بین‌المللی و توسعه سیاست برای پیشبرد رکن ۳/۱۲ اهداف توسعه پایدار ایفا کنند. این کشورها می‌توانند تاثیر بسزایی بر ارتقای آگاهی و آموزش در مورد ضایعات مواد غذایی داشته باشند و تخصص و مهارت خود را با کشورهایی که در این مسیر نوپا هستند، به اشتراک بگذارند.
اقتصاد چرخشی و کاهش ضایعات غذایی
با وجود اثرات نامطلوب قابل توجه هدررفت محصولات غذایی بر محیط زیست جامعه و اقتصاد، وجود ضایعات مواد غذایی در سراسر جهان اجتناب‌ناپذیر است. پیشگیری و کاهش ضایعات مواد غذایی می‌تواند تاثیر مثبتی بر تراز تجاری و افزایش کارایی سرمایه‌گذاری‌های تجاری قابل توجه به ویژه از سوی کشورهای وارد‌کننده مواد غذایی داشته باشد. صنایع غذایی در اقتصاد خطی با الگوهای تولید و مصرف ناپایدار مواجه هستند. مفهوم اقتصاد چرخشی یا دایره‌ای که برای نخستین بار توسط بولدینگ در سال ۱۹۶۶ معرفی شده یک ابزار کارآمد برای کاهش اثرات زیست محیطی و جلوگیری از افزایش هزینه‌ها است. اقتصاد دایره‌ای بر استفاده بهینه از مواد، کاهش ضایعات و بازیافت مواد تمرکز دارد (فانو، ۲۰۲۲). این مدل از اقتصاد دارای مقوله‌های بنیادین از قبیل مواد سالم، حذف تدریجی مواد مضر و کاهش ایجاد پسماند، بازاستفاده، بازیابی و بازپروری مواد انرژی‌های تجدیدپذیر، مدیریت آب، تصفیه فاضلاب و افزایش کیفیت آن برای استفاده مجدد و آگاهی اجتماعی جهت تامین رفاه انسان و حفظ محیط زیست است. اقتصاد چرخشی به عنوان یک سیستم بازیابی و بازاستفاده منابع با ارتقای عملکرد پایدار منابع کاهش آلودگی محیطی و هزینه‌ها در بهبود بازیافت پسماند عملکرد اقتصادی سیستم را بهبود می‌بخشد. مدیریت ضایعات غذایی و اقتصاد دایره‌ای می‌تواند اهرم‌هایی برای سیستم‌های غذایی پایدار باشد.
در اقتصاد چرخشی تصفیه زباله‌های غذایی، بازیافت و استفاده مجدد از منابع در کاهش ضایعات و بهبود بهره‌وری انرژی ضروری است. علاوه بر این کمپوست‌سازی و هضم بی‌هوازی در اصول اقتصاد دایره‌ای و سلسله مراتب مدیریت زباله نسبت به روش‌های مدیریت پسماند جایگزین مانند سوزاندن و دفن زباله اولویت دارند.
به گزارش سازمان ملل متحد (۲۰۲۲)، حدود ۷۰درصد از مصرف مواد غذایی در سطح شهر اتفاق می‌افتد. این سازمان پیشنهاد می‌کند سیاستگذاران و متولیان با افزایش آگاهی در مورد هدررفت غذا، ترویج کشاورزی شهری و ارائه خدمات رایگان بازیافت زباله‌های غذایی به ایجاد سیستم‌های غذایی دایره‌ای کمک کنند. روند شهرنشینی در سراسر جهان نقش عمده‌ای در شکل دادن به تقاضا و مصرف مواد غذایی دارد. شهرها به جای اینکه مقصد نهایی غذا و تولید‌کننده اصلی زباله باشند، می‌توانند به عنوان قطب‌های نوآوری و ارتباط عمل کرده و محصولات فرعی غذا را به مواد باارزش‌تر تبدیل کنند. مدیریت ضایعات غذایی و دایره‌ای بودن، نقطه ورود کلیدی برای دولت‌های محلی برای ادغام سیستم‌های غذایی در برنامه‌ها و اقدامات محلی است.
علاوه بر این شهرها موقعیت منحصر‌به‌فردی برای ایجاد تحول در سیستم‌های غذایی بشر دارند، زیرا آنها پتانسیل زیاد برای درگیر کردن چندین بازیگر در بخش‌های مختلف برای تاثیرگذاری بر نحوه رشد و مصرف مواد غذایی و ارزش‌گذاری ضایعات بالقوه دارند. در عین حال شهرها می‌توانند تقاضای غذا را به گونه‌ای تحت تاثیر قرار دهند که منابع محلی و کشاورزی، بازیافتی و بازتولیدی را ترویج داده، نیاز به بسته‌بندی اضافی را کاهش دهند، مصرف‌کنندگان را با مناطق اطراف شهری و روستایی اطراف پیوند داده و اثرات مخرب محیط طبیعی را کاهش دهند. پیشرفت‌های تکنولوژیکی مصرف‌کنندگان آگاه و شبکه‌های کارگران ماهر، شهرها را با دارایی‌های منحصربه‌فرد تجهیز می‌کنند تا به سمت سیستم‌های غذایی بازتولیدی و دایره‌ای متحول شوند. وزارت کشاورزی و جنگلداری ترکیه سیاست‌هایی را برای جلوگیری و کاهش ضایعات مواد غذایی از طریق ترویج بازیافت زباله و تبدیل مواد غذایی به انرژی تدوین کرده است. شهرداری‌ها مسوول اعمال این سیاست‌ها در سطح محلی از طریق قوانین خود هستند، بنابراین اتحادیه شهرداری‌های ترکیه در راستای اهداف توسعه پایدار و با همکاری نزدیک با وزارت کشاورزی و جنگلداری و وزارت محیط زیست برنامه عملی را برای کاهش ضایعات مواد غذایی تهیه کرده است (قانو، ۲۰۲۲).
مشارکت عمومی و خصوصی برای کاهش ضایعات غذایی
سیستم جهانی غذا شبکه پیچیده‌ای از ذی‌نفعان و فعالیت‌های درگیر تولید تجمیع پردازش، توزیع، مصرف و دفع محصولات غذایی است. با توجه به این ماهیت پیچیده اقدام مشترک برای پیشبرد رکن ۳/۱۳ از اهداف توسعه پایدار و تغییرات سیستمی در سراسر سیستم غذایی جهانی نیاز اساسی است. مشارکت بخش عمومی و خصوصی که گاهی اوقات به عنوان توافق داوطلبانه شناخته می‌شود برای رسیدن به این هدف مشترک توسط تعداد فزاینده‌ای از جوامع گروه‌های منطقه‌ای و صنعتی پذیرفته شده است. این همکاری به این معناست که از سازمان‌های بین‌المللی و دولت‌های ملی گرفته تا کسب و کارهای بزرگ و کوچک و حتی مصرف‌کنندگان با تمرکز بر هدف ذی‌نفعان در کل زنجیره تامین مواد غذایی یا در یک بخش یا مرحله خاصی از زنجیره تامین را گرد هم می‌آورند تا با یکدیگر همکاری کنند و یک هدف مشترک ارائه دهند تا بر برخی از چالش‌های سیستم غذایی غلبه کنند. این همکاری تاثیرات معناداری بر کاهش ضایعات مواد غذایی، جلوگیری از ناامنی غذایی و کاهش هزینه‌ها خواهد داشت.
همکاری بین بخش عمومی و خصوصی از طریق توافق بر سر اهداف جمعی شکل می‌گیرد. همکاری‌های موفق سازمان‌ها در سراسر زنجیره تامین شامل تولید‌کنندگان، خرده‌فروشان، عمده‌فروشان، سازمان‌های خدمات غذایی، شرکت‌های مدیریت پسماند، ارگان‌های تجاری و مشاغل مرتبط با کشاورزی از جمله کشاورزان در این موضوع درگیر می‌شوند؛ علاوه بر حصول اطمینان از اینکه اعضا در زنجیره تامین مواد غذایی قرار دارند. این همکاری باید به دقت برنامه‌ریزی شود و استراتژیک باشد. همکاری با سازمان‌های سطح بالا می‌تواند باعث ایجاد اعتماد در توافق و جذب اعضا شود. کسب و کارها باید کاملا مشارکت داشته باشند و تاثیر‌گذارترین تغییرات شناسایی شده از طریق توافق‌ها را در محیط کاری خود بگنجانند. این همکاری‌ها بدون منبع مالی مستمر و بودجه پایدار نمی‌تواند تداوم داشته باشد. هزینه عضویت مشارکت‌کنندگان جزء کلیدی مدل تامین مالی مختلط برای این نوع همکاری‌ها است. حق عضویت باید با مشورت ذی‌نفعان و متناسب با منابع مورد نیاز برای ایجاد ارزش و پیشبرد هدف تعیین‌شده باشد. تحقیقات نشان داده است که به ازای هر یک دلار سرمایه‌گذاری در کاهش اتلاف مواد غذایی و همچنین کاهش ضایعات، می‌توان ۱۴دلار بازدهی به دست آورد (‌هانسون و میچل ۲۰۱۷۱).
شرکت‌ها از راه‌حل‌های نوآورانه برای تبدیل ضایعات مواد غذایی به یک فرصت تجاری استفاده می‌کنند. این نوع همکاری‌ها به حمایت ویژه دولت نیاز دارد. نحوه تعامل دولت‌ها با این گروه‌ها می‌تواند از نوع چندوجهی شامل گرد هم آوردن سازمان‌ها برای ایجاد و حفظ یک همکاری یا ارائه حمایت‌های مالی باشد. در رابطه با تامین مالی تحقیقات نشان می‌دهد همکاری‌هایی که از حمایت مالی دولت‌ها و همچنین اعضای خصوصی برخوردارند به احتمال بالایی پایدار و موثر هستند. اشخاص ثالث مانند سازمان‌های غیر‌دولتی، انجمن‌های تجاری و سازمان‌های تحقیقاتی نقش کلیدی در این همکاری دارند و می‌توانند اعتبار همکاری بخش عمومی و خصوصی را افزایش دهند(برایدن و همکاران ۲۰۱۳). مسوولیت‌های شخص ثالث متفاوت است و می‌تواند شامل مذاکره، اجرا و مدیریت باشد. مزیت واسطه ثالث این است که بی‌طرف هستند، منجر به یکپارچگی گروه می‌شوند و می‌توانند مشاوره‌های مستقلی ارائه دهند.
توسعه مشارکت عمومی- خصوصی
یک مدل پنج‌مرحله‌ای کلیدی برای توسعه همکاری بخش عمومی و خصوصی موثر وجود دارد که در شکل ۴ نشان داده شده است. این مدل پنج‌مرحله‌ای به استناد از پروژه تحقیقاتی( ۲۰۲۱ REFRESH ) و گزارش شاخص ضایعات غذایی ۲۰۲۴ استخراج شده است. در ادامه به تشریح پنج مرحله کلیدی برای توسعه مشارکت عمومی و خصوصی پرداخته شده است.
شروع و راه‌اندازی
برای شروع و راه‌اندازی باید ۴ نکته مهم را در نظر داشت:
۱- به منظور مشارکت دادن اعضا، مدیریت تضادها و توسعه اهداف شناسایی یک سازمان به عنوان رهبر قابل اعتماد و مستقل نیاز است. به عنوان مثال در مجارستان وزارت کشاورزی و انجمن بانک غذا رهبران مشترک برای این امر هستند.
۲- دولت‌ها پتانسیل بالایی در گردآوری سازمان‌ها و نقش مهمی در تامین مالی دارند، در نتیجه مشارکت آنها در مراحل اولیه بسیار ارزشمند است. همکاری بخش عمومی و خصوصی با سیاست‌ها و قوانین دولت می‌تواند منجر به اجرای سریع‌تر و تاثیر‌گذاری بیشتری شود.
۳- بررسی و ارزیابی ساختار غذایی در کشورها و سازمان‌های کلیدی و همچنین تعامل آنها بسیار مهم است. داشتن داده‌های ایده‌آل برای شناسایی مناطق اصلی ایجاد زباله‌های غذایی و جایی که آنها در کل زنجیره تامین ایجاد می‌شوند، می‌تواند به تعیین اینکه آیا یک توافقنامه داوطلبانه باید بر کل صنعت متمرکز شود یا زیربخش‌های خاصی را هدف قرار دهد، کمک کند.
۴- عضوگیری از سراسر زنجیره تامین برای ترویج مشارکت و گسترش عملکرد خوب همچنین مشارکت دادن سازمان‌هایی که به عنوان رهبران پایداری دیده می‌شوند، مفید است.
امیال آرمان‌ها و اهداف
در مرحله بعد امیال آرمان‌ها و اهداف باید مشخص شود. بدین منظور بهتر است رکن ۳/۱۳ از اهداف توسعه پایدار سرلوحه این اهداف قرار گیرد. در واقع هدف اصلی نصف کردن سرانه ضایعات غذایی در سطوح خرده‌فروشی و مصرف‌کننده و کاهش تلفات مواد غذایی در طول زنجیره تولید و تامین بوده و برای دستیابی به این هدف تلاش‌های مشترک و هماهنگ برای کاهش ضایعات مواد غذایی مورد نیاز است.
حاکمیت و تامین مالی
به منظور توسعه همکاری‌های بخش عمومی و خصوصی نیاز به یک ساختار حاکمیتی قوی است که باید شامل یک کمیته راهبری و یک دبیرخانه برای سازماندهی و اجرای فعالیت‌های کلیدی از جمله گروه‌های کاری پروژه‌های فنی نظارت و گزارش‌دهی و ارتباطات گسترده و رویدادها باشد. از طرفی شناسایی منابع مالی پایدار برای تداوم و توسعه گروه نیاز است. این بودجه می‌تواند از طرف دولت‌ها یا اعضا با هر دو تامین شود. با توجه به بازده عالی سرمایه‌گذاری در کاهش ضایعات مواد غذایی چنین سرمایه‌گذاری‌ای می‌تواند سود قابل‌ توجهی را به همه سرمایه‌گذاران بدهد. شایان ذکر است مقدار کمی از بودجه دولتی می‌تواند برای نشان دادن حمایت و تشویق شرکای صنعتی به پیوستن به گروه مفید باشد.
ایجاد اقدامات
گام اول برای توسعه همکاری‌های بخش عمومی و خصوصی جست‌وجوی مناطقی است که بیشترین ضایعات مواد غذایی را ایجاد کرده و بیشترین تاثیر زیست‌محیطی و اقتصادی را بر جای می‌گذارد، مابقی اقدامات باید بر پایه تعهد به توسعه و اجرای یک برنامه واقع‌بینانه برای رسیدن به هدف کاهش ضایعات غذایی باشد.
اندازه‌گیری و ارزیابی
پیشرفت‌ها در راستای رسیدن به سمت اهداف به ‌طور سالانه از کسب‌و‌کارها دریافت و منتشر شود تا سابقه عمومی از اقدامات جمعی انجام شده توسط عضویت و تاثیر کلی همکاری ارائه شود.