سفره تهیدستان و رانت‌های نجومی
محمدصادق جنان صفت
نرخ ارزهای معتبر به‌ویژه نرخ تبدیل دلار آمریکا به ریال ایران بیش از نیم سده است از سوی سیاستمداران بر بازار تحمیل می‌شود. استدلال سرکوب‌کنندگان نرخ ارز و جلوگیری از تک‌نرخی شدن ارز در بازار ارز ایران این است که تک‌نرخی شدن راه را برای رسیدن نرخ تبدیل به ریال در قله‌ها باز می‌کند.
هواداران سرسخت در سرکوب نرخ ارز و چندنرخی کردن ارز این است که در صورت تک‌نرخی بودن ارز فقرا آسیب جدی می‌بینند و سفره‌شان از چیزی که هست خالی‌تر می‌شود. این گروه هرگز تصوری از اینکه اقتصاد ایران باید باز شده و با دنیا تعامل داشته باشد و ورود سرمایه ارزی ممکن شود و با عرضه روزافزون ارز قیمت این کالا در بازار بیفتد، ندارند. این استدلال‌ها اگرچه به ظاهر دلچسب می‌آید و بسیاری از روشنفکران ایرانی نیز از این واهمه دارند که ارزتک‌نرخی شود شاید چنان اوجی بگیرد که نتوان آن را پایین آورد. واقعیت این است که در همه نیم سده تازه‌سپری‌شده و با وجود چندنرخی ارز سفره تهیدستان هم‌اکنون نیز خالی است. اعتراف مقام‌های کشور درباره اینکه دلارهای ۲۸۵۰۰تومانی و حتی دلارهای ۷۰هزارتومانی به وسیله رانت‌خواران اتفاق می‌افتد و اثری بر بازار و قیمت کالاها ندارد نشان می‌دهد استدلال ارزان نگه داشتن کالاهای اساسی بیهوده است. از سوی دیگر این نیز یک واقعیت است که بازار چندنرخی کالا راه فساد و رانت را باز کرده و در سال‌های تازه‌سپری‌شده رانت‌های نجومی گیر یک گروه کوچک آمده و نابرابری‌ها را به اندازه‌ای گسترش داده که نظیر آن را در کمتر کشوری می‌توان دید. به این ترتیب نرخ ارز در میان دو پیامد خالی‌تر شدن سفره تهیدستان و رانت‌های نجومی و فسادهای روزافزون گرفتار شده است.
حالا اما دولت مستقر به این نتیجه رسیده است درآمدهای ارزی به دست آمده از صادرات نفت به اندازه‌ای نیست که بشود با آن از یک‌سو واردات کالاهای اساسی و دارو و تجهیزات پزشکی، هزینه واردات بنزین، هزینه‌های دفاعی و نیز حقوق کارمندان را تامین کرد و از سوی دیگر جلوی تقاضاهای رانت‌جویانه برای ارز ارزان را گرفت. در چنین وضعیتی است که دولت و برنامه‌ریزان به این نتیجه رسیده‌اند که باید ارز ترجیحی را از بازار ارز کنار گذاشت و قیمت این کالا را آزاد کرد تا بازار قیمت آن را تعیین کند. در این صورت و در شرایطی که نرخ ارز به بالا صعود کند دولت درآمد بیشتری نصیبش می‌شود و از شر کسری بودجه مزمن رها می‌شویم. اگر در ایران یک نظام کارآمد توزیع و نیز اطلاعات درست درباره فقرا وجود داشته باشد دولت می‌تواند درآمد مازادی که از واقعی شدن نرخ ارز به دست می‌آورد را به تهیدستان بدهد.
حقیقت این است که ذی‌نفعان تثبیت دلار ترجیحی نفوذ قابل‌اعتنایی در جای جای حکومت دارند و تا امروز در اجرای این خواسته رانت‌جویانه خود کامیاب بوده‌اند. نابرابری دهشتناکی که از ارز تک‌نرخی نصیب نهادهای خاص و افراد با نفوذ شده است را باید از میان برد.
