سرمایه‌گذاری پر‌ریسک مبتنی‌بر  ساختار معیوب صندوق‌های اهرمی

علیرضا ارزنده*
صندوق‌های اهرمی به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که با استفاده از استراتژی‌های مختلف بازدهی سرمایه‌گذاری خود را افزایش دهند. عمر این صندوق‌ها در ایران کمتر از یک‌دهه است اما صندوق‌های اهرمی در دنیا سابقه‌ای بیش از 60‌ساله دارند و این تنها تفاوت این صندوق‌ها در ایران و جهان نیست.
سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها به‌صورت ذاتی از ریسک بالاتری نسبت‌به صندوق‌های عادی برخوردار است لذا مدیریت ریسک در این صندوق‌ها موضوعی بسیار مهم و تاثیرگذار است. صندوق‌های اهرمی در ایران به‌صورت ذاتی معیوب و دچار مشکلات و ایرادات ساختاری هستند که ریسک سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران را بیش از پیش افزایش می‌دهد.
در دنیا صندوق‌های اهرمی به‌صورت Passive مدیریت می‌شوند که البته در کانادا و امریکا صندوق‌های اهرمی با مدیریت Active هم وجود دارد (‌و در حال رشد هستند) که هرکدام نوع مدیریت متفاوت و مربوط به خود را دارد و ابزار و روش خود را به کار می‌گیرد و سرمایه‌گذار براساس نیاز خود با داشتن حق انتخاب هریک را برای رسیدن به اهداف مالی خود انتخاب می‌کند البته ساختار صندوق‌های اهرمی ایران به هیچ‌یک از این دو شباهت ندارد و مخلوق جداگانه‌ای‌ است. باید بدانیم که نوع مدیریت صندوق، نحوه راهبری صندوق و روش سرمایه‌گذاری را به کل تغییر می‌دهد.
صندوق‌های اهرمی در آمریکا و کانادا معمولا اطلاعات دقیقی از سبد روزانه خود ارائه می‌دهند. این اطلاعات شامل ارزش خالص واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز (NAV)، قیمت روزانه واحدهای سرمایه‌گذاری و نسبت اهرمی صندوق‌هاست. این اطلاعات معمولا روزانه در سایت‌های این صندوق‌ها یا در سایت‌های مدیریت فناوری بورس‌ها منتشر می‌شود. در صندوق‌های اهرمی اصل افشای روزانه سبد سبب می‌شود ریسک سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها که خود ذاتا از ریسک بالاتری برخوردارند بیشتر و بهتر قابل مدیریت باشد و این در حالی است که در صندوق‌های اهرمی ایران این موضوع رعایت نمی‌شود و وجود ندارد بنابراین به ریسک سرمایه‌گذاری علاوه‌بر ریسک‌های معمول افزوده می‌شود. دیگر تفاوت پایه‌ای صندوق‌های اهرمی ایران با صندوق‌های مشابه در جهان (کانادا و آمریکا به‌خصوص) نحوه تامین مالی این صندوق‌هاست. در ایران تامین مالی از راه صدور و ابطال ماهیانه انجام می‌شود درحالی‌که در دنیا برای تامین مالی-‌ چه بلند‌مدت و چه کوتاه‌مدت- هرگز از این روش استفاده نمی‌کنند و از روش‌هایی مانند تامین اعتبار از طریق معاملات مارجین
(Margin Trading)، تامین اعتبار از طریق قراردادهای مشتقه (Derivative Contracts) و بعضی صندوق‌ها از طریق فروش اوراق قرضه تامین اعتبار می‌کنند.
(Bond Issuance) بنابراین در دنیا صندوق‌های اهرمی از روش وام یا اعتبار کارگزاری یا از طریق قراردادهای آتی تامین اعتبار می‌کنند نه از طریق صدور و ابطال ماهیانه.
یکی دیگر از تفاوت‌های مبنایی صندوق‌های اهرمی در ایران در مقایسه با صندوق‌های مشابه در جهان امکان ریبالانس روزانه است.ریبالانس روزانه یکی از موثرترین روش‌های مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری در این صندوق‌هاست که در ایران این امکان از سرمایه‌گذار گرفته شده است لذا ریسک سرمایه‌گذاری افزایش یافته است.
ریبالانس روزانه صندوق‌های اهرمی مزایایی شامل کاهش ریسک، افزایش بازدهی، امکان مدیریت فعال، شفافیت بیشتر و امکان حفظ نسبت اهرمی را برای سرمایه‌گذاران به همراه دارد و این مزایا می‌توانند به سرمایه‌گذاران کمک کنند تا بازدهی بیشتری را با ریسک کمتر تجربه کنند؛ موهبتی که سرمایه‌گذار ایرانی در صندوق‌های اهرمی از آن بی‌بهره است.
در ابتدای این یادداشت اشاره شد که صندوق‌های اهرمی در ایران دچار مشکل ساختاری هستند، برای تکمیل این جمله اشاره به این نکته لازم است که در آمریکا، کانادا و انگلستان این صندوق‌ها شرکت‌های سهامی با ساختاری خاص هستند که با سایر شرکت‌های تجاری دو تفاوت عمده دارند. اول اینکه سرمایه ثابت نیستند (سرمایه متغیرند) و دوم اینکه به‌جای مدیر عامل یک شرکت سبدگردان مدیریت را به عهده دارد. در این صندوق‌ها مجمع به‌صورت سالانه برگزار نمی‌شود و فقط در مواردی مانند تغییر مدیر صندوق، تغییر بیانیه‌ سرمایه‌گذاری و ادغام یا انحلال مجمع برگزار می‌شود همچنین از آنجا که تغییر مدیر صندوق تاثیری مستقیم روی سرمایه‌ سرمایه‌گذاران دارد این تغییر مبتنی‌بر مصوبه هیات‌مدیره و موافقت مجمع سهامداران شرکت است و البته همه‌ سرمایه‌گذاران در صندوق (شرکت با سرمایه متغیر) می‌توانند در مجمع شرکت کنند.
در حال حاضر در صندوق‌های اهرمی ایران صرفه و صلاح سرمایه‌گذاران لحاظ نشده و امیدواریم با تصحیح ساختار و رفع ایرادات این مشکل مرتفع گردد. دست‌اندرکاران بورس باید به یاد داشته باشند که کپی کردن از یک ابزار سرمایه‌گذاری بدون رعایت اصول کاربری آن سبب اتلاف سرمایه مردم، سردرگمی آنها و نهایتا عدم اعتماد عام نسبت‌به بورس خواهد شد پس تا دیر نشده بهتر است ساختار معیوب صندوق‌های اهرمی را تصحیح نمایند.
* تحلیلگر بازارهای مالی- مشاور سرمایه‌گذاری-كانادا