8 - 11 - 2017
زبالههای الکترونیک، فرصت یا تهدید
گروه فناوری- دورریز وسایل صوتی و تصویری که روزبهروز بر تعداد آنها در زندگی روزانه ما هم افزوده میشود، حامل خطرات جدی زیستمحیطی هستند که روی سلامت زندگی انسانها تاثیر مستقیم و غیرمستقیم میگذارند. با توجه به سرعت پیشرفت تکنولوژی در عرصه کامپیوتر و الکترونیک، عمر مفید این تجهیزات و کالاها در جهان دو تا سه سال و در ایران احتمالا تا پنج سال است.
در حال حاضر هیچ آماری از وضعیت زبالههای الکترونیک در ایران در دست نیست و هیچ سازمانی نیز متولی رسیدگی به زبالههای الکترونیک نیست.
برخی بر این گماناند که دفن کردن زبالههای الکترونیکی بهترین شیوه برای راحت شدن از شر آنهاست اما واقعیت این است که زبالههای الکترونیکی به دلیل آنکه حاوی فلزات مضری مثل آرسنیک و جیوه هستند اگر دفن شوند همواره این خطر وجود دارد که باردیگر ناخواسته وارد چرخه حیات شوند و زندگی گیاهان، حیوانات و حتی انسانها را با مخاطرات فراوانی روبهرو کنند.
این در حالی است که کارشناسان آیتی زبالههای الکترونیکی را بسیار ارزشمند میدانند و حتی در برخی کشورهای خارجی چندین شرکت خصوصی با بازیافت این زبالهها به درآمدهای هنگفتی دست پیدا کردهاند.
هماکنون در اروپا دو مرکز اصلی برای بازیافت زبالههای الکترونیکی یکی در سوئد و یکی در انگلستان در نظر گرفته شده که از سراسر اروپا زبالههای الکترونیکی به این دو مرکز ارسال شده و بازیافت میشوند.
با این وجود اما در کشور ما توجه چندانی به بازیافت زبالههای الکترونیکی نمیشود و حتی مرکز بازیافت زبالههای الکترونیکی مشهد هم در سالهای اخیر با بیتوجهی مسوولان به تعطیلی کشیده شده است.
آلودگی در کشورهای جهان سوم
با اینکه کشورهای توسعهیافته و در راس آنان آمریکا بزرگترین تولیدکننده این تجهیزات بهشمار میروند، اغلب این دستگاهها پس از مصرف به کشورهای جهان سوم ارسال میشود. بازیافت غیرصولی زبالههای الکترونیک در کشورهای جهان سوم به آلودگیهای گسترده منجر شده است.
طبق معاهدهای که سازمان ملل در سال ۱۹۸۹ برای کنترل روند صادرات زبالههای خطرناک از کشورهای توسعهیافته به کشورهای فقیر، اعلام کرد هر کشوری میتواند بهطور یکجانبه واردات این کالاها را ممنوع کند و کشورهای صادرکننده باید موافقت کشور واردکننده را جلب کنند. آمریکا هیچگاه این قرارداد را امضا نکرد و کشورهایی همچون چین به امید دستیابی به درآمدی ناچیز از محل بازیافت این تجهیزات از امضای این قرارداد خودداری کردند. هماکنون ۷۰ درصد کامپیوترها و موبایلهای جهان در چین بازیافت میشود. در سال ۲۰۰۸ وزرای ۱۷۰ کشور جهان در بالی اندونزی گردهم آمدند تا راههای بازیافت زبالههای خطرناک از جمله زبالههای الکترونیک را بررسی کنند.
زبالههای الکترونیک که در کشورهای مختلف تبدیل به نوعی دغدغه شدهاند علاوه بر تجهیزات از رده خارج الکترونیکی شامل تجهیزات و وسایل حرارتی، نوری، وسایل الکتریکی که در حملونقل به کار میروند، لامپهای برق و همچنین لامپهای کممصرف و LED و وسایلی مانند تلفنهمراه و تلویزیون و... میشوند که با توجه به اینکه در ساختار اینگونه وسایل الکترونیکی فلزات سنگینی مانند آهن و قلع، نیکل و حتی طلا به کار رفته پسماند و زباله این وسایل میتواند برای خاک، آب و همچنین سلامتی انسان مشکلات و مخاطرات متعددی را به همراه داشته باشد.
به گفته محققان برای بسیاری از کشورها که در حال حاضر فاقد زیرساختهای لازم برای مدیریت زبالههای الکترونیکی هستند، افزایش حجم این زبالهها یک معضل اساسی محسوب میشود. چین و برخی بخشهای دیگر آسیا برای سالهای متمادی زبالهدانی لوازم الکترونیکی کشورهای توسعهیافته بوده و این زبالهها را در کارخانههای غیرایمن و فوق ارزان بازیافت کردهاند. در این گزارش اما آمده است که در سالهای اخیر، آسیا خودش به عنوان تولیدکننده و منشأ زبالههای الکترونیک ظهور کرده چراکه مصرفکنندگان بهطور فزاینده در حال خرید گوشیهای هوشمند، تبلت، یخچال و فریزر، رایانههای شخصی و تلویزیون هستند.
سلامت مردم در معرض مواد شیمیایی سمی
در همین حال، انهدام یا بازیافت زبالههای الکترونیکی به صورت نادرست و غیرقانونی، افراد را در معرض مواد شیمیایی بسیار سمی قرار داده که منجر به عواقب بسیار جدی برای سلامتی و محیطزیست میشود. اسیدهایی که برای جدا کردن فلزات در محصولات الکترونیکی استفاده میشود، یک مشکل و نگرانی بزرگ بوده و استنشاق یا قرار گرفتن در معرض آنها باعث مشکلات جدی برای سلامت انسان میشود بهطوریکه کودکان ساکن این شهرها همچنین دارای میزان بالایی از سرب در خونشان هستند.
سازمان ملل متحد اعلام کرده که زبالههای الکترونیکی به شدت در سراسر آسیا در حال افزایش بوده و عواقب جدی برای سلامت انسان و محیطزیست در پی خواهد داشت. با افزایش درآمدها مردم تمایل بیشتری به خرید گوشیهای هوشمند و گجتهای مختلف دارند که این امر سبب انباشته شدن انبوهی از زبالههای الکترونیکی e-waste شده است بهطوریکه زبالههای الکترونیکی در آسیا در چند سال گذشته ۶۳ درصد افزایش یافته و در این گزارش که توسط دانشگاه سازمان ملل متحد ارائه شده به بسیاری از کشورهای سراسر منطقه هشدار داده تا روشهای بازیافت و دفع این زباله را ارتقا بخشند.
عقبماندگی ایران در مدیریت پسماند
در ایران اما محمدحسین بازگیر، رییس اداره محیطزیست شهر تهران با بیان اینکه هنوز آمار دقیقی از میزان تولید زبالههای الکترونیکی وجود ندارد، گفته است: اینگونه زبالهها از منابع خانگی، ادارات، مجتمعهای تجاری و کارخانهها به وجود میآیند و یکی از اصلیترین محورهای حوزه مدیریت پسماند که در آن با مشکل و عقبماندگی مواجه هستیم بحث بازیافت و دفن زبالههای الکترونیکی است.
بازگیر با بیان اینکه در ساختار اینگونه وسایل الکترونیکی فلزات سنگینی مانند آهن و قلع، نیکل و حتی طلا به کار رفته میشود، تصریح کرد: پسماند و زباله این وسایل میتواند برای خاک، آب و همچنین سلامتی انسان مشکلاتی را به وجود آورد.
رییس اداره محیطزیست شهر تهران تاکید کرد: در خصوص زبالههای الکترونیکی یکی از بحثهای مهم بحث جداسازی اینگونه زبالهها از دیگر زبالههاست. شهروندان باید در این موضوع دقت داشته باشند که اینگونه زبالهها را از یکدیگر جدا کرده و شهرداری و سازمان مدیریت پسماند نیز در مورد جداسازی این زبالهها از یکدیگر نیز اقداماتی انجام داده است.
با توجه به اهمیت این موضوع، پیش از این نیز این مساله در دیدارهای مشترک مسوولان سازمان محیطزیست و وزارت ارتباطات مورد توجه قرار گرفته بود. نصرالله جهانگرد، معاون وزیر ارتباطات، در این باره متذکر شده بود: سندی در این زمینه تهیه شده که براساس آن لازم است به تدریج برخی ضوابط برای حفظ و نگهداری پسماندهای الکترونیک در نظر گرفته و اجرا شود.
جهانگرد مرحله بعدی رسیدگی به این مساله را بحث بازیافت زبالههای الکترونیکی برشمرده و گفته بود: طبق برنامهریزیهای صورت گرفته در سال آینده قرار است مراکز بیشتری در زمینه بازیافت این قطعات فعالیت کند. البته لازم است حجم بازیافت به حدی برسد که از نظر اقتصادی هم مقرون به صرفه باشد.
به گزارش ایسنا، طبق آخرین آمار مربوط به تولید زبالههای الکترونیک متاسفانه بالغ بر ۸/۴۱ میلیون تن پسماند الکترونیکی تولید شده است درحالیکه تنها چهار میلیارد نفر از مردم در جهان تحت پوشش قوانین ملی مرتبط با پسماند الکترونیکی هستند. آسیا بزرگترین قاره در تولید پسماند الکترونیکی در گروههای مختلف (لامپ، قطعات کوچک IT، صفحه تصویر، تجهیزات تبادل حرارتی، تجهیزات بزرگ و تجهیزات کوچک) به ازای هر نفر جمعیت است و آمارها نشان میدهد این قاره بهطور میانگین به ازای هر نفر ۷/۳ کیلوگرم و در کل ۱۶ میلیون تن پسماند الکترونیک تولید کرده است.
زبالههای الکترونیکی منابعی سرشار از درآمد
شاید باور کردن این مساله برای بسیاری از ما سخت باشد اما زبالههای الکترونیکی معادنی سرشار از طلا، نقره، مس و فلزات گرانبهای دیگر هستند.
به عقیده یک کارشناس ایرانی که در حوزه بازیافت زبالههای الکترونیک فعالیت میکند «این زبالهها اگرچه میتوانند برای محیطزیست مخرب باشند اما همچنین میتوانند با استفاده از روشی درست به عنوان جایگزین مهم معادنی که امروزه محتوایشان رو به اتمام است، در نظر گرفته شوند.»
توجه داشته باشید که میانگین طلای معادن دنیا حدود ۷/۲ گرم بر تن است اما این میزان در مورد صفحههای مدارچاپی گوشیهای همراه حدود دو هزار گرم بر تن است و این به آن معناست که استخراج طلا از این زبالهها به مراتب پرسودتر از فعالیت در معادن محدود طلاست.
علاوه بر این در معادن مس محتوای مس حدود ۲۵ درصد وزنی است اما زبالههای الکترونیکی باقیمانده از کامپیوترها چیزی حدود ۴۰ درصد وزنشان از مس تشکیل شده است.
با تمام این احوال، بازیافت زبالههای الکترونیکی آنطور که باید در ایران جدی گرفته نشدهاند و حتی کارخانه مشهد که برای بازیافت آنها ایجاد شده بود هم تعطیل شده است.
حجم بالای زبالههای الکترونیکی در کشور
براساس اعلام وزیر ارتباطات ۷۱ میلیون نفر در ایران از تلفنهمراه استفاده میکنند که از این تعداد حدود ۲۷ میلیون و پانصد هزار نفر از گوشیهای هوشمند بهره میبرند.
با توجه به این آمار و با نظر به خرید گسترده بهروزترین گوشی توسط ایرانیها پی به این موضوع میبریم که حجم زبالههای الکترونیکی مربوط به موبایل در ایران بسیار بالاست.
براساس آماری که مرکز آمار ایران اعلام کرده است چیزی حدود ۱۰ و نیم میلیون ایرانی از رایانه شخصی استفاده میکنند. به راحتی میتوان حدس زد که این تعداد در طول سالهای گذشته حداقل یکبار رایانه خود را عوض کردهاند لذا باید حداقل ۱۰ میلیون زباله رایانهای از کیس و مانیتور گرفته تا کیبورد و ماوس در کشور تولید شده باشد که میزان بسیار قابل توجهی است.
شاید نکته آزاردهنده در این میان اما بیتوجهی سرمایهگذاران و دولتیها برای ایجاد کارخانهای جهت بازیافت زبالههای الکترونیک و انجام نگرفتن فرهنگسازی مناسب توسط رسانهها باشد تا مردم را با فواید بازیافت زبالههای الکترونیکی آشنا کنند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد