دلایل عقب‌افتادگی ایران در حوزه اکتشاف

منیر حضوری- با اینکه ایران ظرفیت‌های معدنی قابل‌توجهی دارد اما بسیاری بر این باور هستند که نتوانسته‌ایم از این شرایط به نحو شایسته‌ای بهره‌برداری کنیم. تا جایی که گفته می‌شود سایه سیاست، نفت و تحریم‌ها بر اقتصاد و به طور خاص بخش معدن سنگینی کرده و باعث شده که این مهم به حاشیه رانده شود.
متاسفانه به دلیل تحریم‌ها و داشتن نگاه سیاسی دولتمردان به بخش معدن،‌ این حوزه از فناوری‌های روز در امور اکتشافی عقب مانده است. در این روند سازمان‌های متولی از جمله سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی به دلیل کمبود بودجه نتوانسته در جهت حل مشکل گام بردارد. در نهایت این مساله باعث شده که هنوز بخشی از معادن ما کشف نشده باقی بمانند و نتوانیم از ظرفیت‌های معدنی کشور به‌ درستی بهره‌برداری کنیم.
این در حالی است که ترکیه و افغانستان از ما بهتر عمل کرده‌اند. ترکیه با اینکه ظرفیت معدنی مناسبی در مقایسه با ایران ندارد اما با بهره‌برداری از دانش روز و ماشین‌آلات جدید شرایط بهتری دارد. از طرف دیگر افغانستان به دلیل همراهی با قدرت‌های بزرگ توانسته به شناسایی کافی در حوزه مواد معدنی‌اش دست پیدا کند.
عقب‌ماندگی تاریخی در بخش معدن
در این رابطه رییس پیشین هیات عامل ایمیدرو به «جهان‌صنعت» گفت: در بخش معدن در ایران یک عقب‌ماندگی تاریخی داریم. مساله این است که سایه نفت و سیاست از قبل و بعد از انقلاب روی اقتصاد افتاده و این مهم باعث شده که بخش‌های اقتصادی کشور آنطور که شاید و باید رشد نکنند. او تاکید کرد: این موضوع به ویژه در حوزه معدن بسیار چشمگیر است.
مهدی کرباسیان با اشاره به نقش سازمان زمین‌شناسی کشور در بخش معدن گفت: معدن بیش از هر چیز به سازمان زمین‌شناسی، منحصر شده است؛ ‌سازمانی که به دلیل جنگ و بعد از آن هم تحریم بودجه مناسبی نداشته است و هیچ‌گاه نتوانسته آن‌طور که باید ایفای نقش کند. در نتیجه با وجود علاقه‌مندی‌ای که مسوولان این سازمان دارند اما به دلیل کمبود بودجه نتوانسته‌اند وظایف خود را به نحو احسن انجام بدهند. رییس پیشین هیات عامل ایمیدرو سپس به موضوع فناوری اشاره کرد و گفت: به دلیل تحریم‌ها بخش معدن از فناوری‌های روز در امور اکتشافی عقب مانده است. متاسفانه در حوزه فناوری عقب‌ماندگی جدی‌ای داریم و نمی‌توانیم از امکانات کشور در حوزه ژئوفیزیک هوایی‌، ‌ماهواره‌ای و… بهره لازم را ببریم.
او ادامه داد: در حوزه اکتشاف به دلیل ریسک بالا،‌ وضع مقررات مختلف و مجوزهایی که باید برای آن داده شود نیز شاهد عقب‌ماندگی هستیم. از طرفی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی به دلیل کمبود بودجه و مسائلی که مطرح شد،‌ نتوانست در این حوزه موفق عمل کند. البته خوشبختانه در چند سال اخیر ایمیدرو کار وسیعی را در سال ۹۴ آغاز کرده و بودجه سنگینی هم برایش در نظر گرفت که هنوز هم ادامه دارد. این مجموعه توانسته به حوزه‌های جدیدی دست پیدا کند. بنابراین باید تمرکز بر اکتشاف جزو تکالیف اصلی سازمان ایمیدرو باشد تا در حوزه معادن عمیق بتوان ورود کرد و بتوانیم تا حدی عقب‌ماندگی‌ها را جبران کنیم. کرباسیان خاطرنشان کرد: مساله توسعه جزو تکالیف اصلی این سازمان است. بنابراین جزو وظایفش است که در بحث اکتشاف ورود کند. در این رابطه ایمیدرو توانست تا سال ۹۷ نزدیک به ۲۷۰ هزار کیلومتر را تحت اکتشاف قرار دهد و پهنه‌های متعددی از خراسان رضوی تا جنوب سیستان‌و‌بلوچستان و از آذربایجان‌غربی‌، کردستان و کرمانشاه را تحت پوشش قرار دهد.
در حوزه فناوری عملکرد قوی‌ای نداشتیم
هنوز بخشی از معادن ما کشف نشده و نتوانسته‌ایم از منابع موجود در کشور به‌ درستی بهره‌برداری کنیم. رییس پیشین هیات عامل ایمیدرو با بیان مثالی در این رابطه گفت: در بحث باطله‌‌‌ها عقب هستیم. در این راستا در حوزه فناوری عملکرد قوی‌ای نداشتیم. این در حالی است که افغان‌ها در حوزه اکتشاف و شناخت معادن از ما جلوتر هستند.
کرباسیان با اشاره به وضعیت این کشور و حضور قدرت‌های بزرگ در آن گفت: بعد از اینکه افغانستان توسط نیروهای آمریکایی‌، انگلیسی و ائتلاف اشغال شد،‌ شرکت‌های بزرگ انگلیسی و آمریکایی وارد مبحث معادن افغانستان شده و امکانات آنجا را با ژئوفیزیک هوایی و بهره از ماهواره‌ها شناسایی کردند. به این ترتیب در شرایط حاضر اطلاعات معادن افغانستان از ایران دقیق‌تر است.
او در ادامه به نبود دولت کارآمد در این کشور اشاره کرد و گفت: اینکه افغانستان نتوانسته تاکنون از معادنش بهره ببرد به نبود سواد کافی و نیروی متخصص در این کشور برمی‌گردد. در واقع حاکمیت نتوانسته از این امکانات استفاده کند و به دلیل ناامنی سرمایه‌گذاران هم نتوانسته‌اند در این کشور ورود پیدا کنند. او تصریح کرد: دولت قبلی در افغانستان فساد گسترده‌ای داشت و طالبان هم که اصلا به دنبال توسعه نیست. رییس پیشین هیات عامل ایمیدرو با اشاره به مذاکراتی که پیش‌تر ایمیدرو با مسوولان افغانستان داشته، تصریح کرد: زمانی که بنده در ایمیدرو حضور داشتم، مذاکرات خوبی در رابطه با سرمایه‌گذاری در معادن افغانستان به ویژه در حوزه سنگ‌آهن داشتیم. بنا بود که کارخانه کنسانتره مشترک احداث کنیم، اما متاسفانه نتوانستیم به اهدافمان برسیم و دولت افغانستان هم نتوانست چنین مذاکراتی را عملیاتی کند. او تصریح کرد: امید است که ایران بتواند مذاکرات موثری در این خصوص انجام دهد تا تعامل بیشتری در این خصوص بین دو کشور شکل گیرد. با توجه به پتانسیل‌هایی که افغانستان دارد به نظر می‌رسد باید ایران کار وسیعی را در این باب شروع کند.
ظرفیت معدنی ایران بیشتر از ترکیه
کرباسیان با اشاره به اینکه ایران نتوانسته از نعمت‌های معدنی خود به نحو شایسته‌ای بهره ببرد، ‌اظهار کرد: ترکیه از نظر امکانات معدنی از ایران عقب‌تر است، چراکه این کشور ذخایر معدنی فوق‌العاده‌ای ندارد و در مقابل ذخایر ایران آنچنان چشمگیر نیست، اما مساله این است که در این بین نتوانستیم از ظرفیت معدنی‌مان بهره کافی را ببریم و از ترکیه جلو بزنیم. او تصریح کرد: بهتر است بگوییم اگر ظرفیت معدنکاری در ایران فعال شود، ظرفیت ترکیه از نظر معدن و صنایع معدنی از ایران کمتر است. او در ادامه به توانمندی‌های ترکیه اشاره کرد و گفت: به دلیل اینکه قراضه از کشورهای دیگر وارد ترکیه می‌شود‌، فعالان اقتصادی در این کشور دست به فرآوری زده و در نتیجه در حوزه فولاد از ما جلوتر هستند.
او سپس مقایسه ایران با قزاقستان را منطقی‌تر ارزیابی کرد و گفت: شاید بهتر باشد کشوری مانند قزاقستان را با ایران مقایسه کنیم به دلیل اینکه این کشور همچون ایران ذخایر معدنی مناسبی در اختیار دارد.
نمره خوبی در معدن نمی‌گیریم
رییس پیشین هیات عامل ایمیدرو در ادامه به دلیل بهره ضعیف از ظرفیت‌های معدنی کشور خاطرنشان کرد: ما از نظر معدنکاری نسبت به ظرفیتی که داریم نمره خوبی نمی‌گیریم چرا که بقیه کشورها چنین امکانات طبیعی‌ای در اختیار ندارند و ما می‌توانستیم بهتر از آنها عمل کنیم که نکردیم.
او در پاسخ به این سوال که چه پیشنهادی دارید،‌ گفت: باور دارم که ساختار دولت باید اصلاح شود. برای این مهم پیشنهاد می‌شود که حتی اگر برای یک دوره ۱۰ساله هم شده وزارت صمت از معادن و فلزات جدا شود و بخش معدن در قالب یک وزارتخانه مستقل فعالیت کند. او با انتقاد از وجود یک وزارتخانه برای سه بخش تخصصی در کشور بیان کرد: یک وزارتخانه باید سه بخش را پوشش دهد در حالی که باید پذیرفت که به طور مثال بخش صنعت در کشور بسیار وسیع است.
ضعف حمایت از صادرات
رییس پیشین هیات عامل ایمیدرو در ادامه با انتقاد از سیاست‌های صادراتی کشور گفت: اعمال عوارض بر صادرات یک تصمیم غیر‌ملی بود. نتیجه این تصمیمات هم چیزی جز محدودیت صادرات نیست. اینکه یک شب بخوابیم و صبح بیدار شویم و شاهد باشیم که برای کالاهای صادراتی محدودیت ایجاد کرده‌اند، نشان می‌دهد که هنوز نتوانسته‌ایم به شعار حمایت از صادرات عمل کنیم. او ادامه داد: در سال ۹۱ میزان واردات فولاد به ۵/۶ میلیون تن می‌رسید. حالا نزدیک به هفت میلیارد دلار از سوی زنجیره فولاد، ارز وارد کشور می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که توانسته‌ایم تا حدی از پتانسیل‌های کشور استفاده کنیم. در این بین سنگ‌آهن و زغال‌سنگ دو شانس بزرگ ایران محسوب می‌شوند که در کمتر کشوری می‌توان هر دو را با هم دید. بنابراین باید از این پتانسیل‌ها با سیاستگذاری شایسته حمایت و بهره‌برداری درست کنیم.
کرباسیان خاطرنشان کرد: امروز اقتدار اقتصادی موضوع مهمی است. برای داشتن این مهم هم باید به صادرات توجه کنیم؛ در غیراین‌ صورت شانس پیروزی در زمین اقتصاد را کاهش می‌دهیم. او تاکید کرد: جذب سرمایه و استفاده از فناوری روز دنیا یکی از ملزومات توسعه صنعت فولاد است.