دعوای لیتیومی قدرت‌ها بر سر اوکراین

منیر حضوری- چندی پیش بود که خواسته رییس‌‌جمهور ایالات‌متحده جهت دسترسی به منابع معدنی اوکراین در قبال کمک‌های مالی و نظامی واشنگتن به کی‌‌یف خبرساز شد چراکه رییس جمهور اوکراین این مساله را رد و اظهار کرد موضوع باید با تضمین‌های امنیتی جدی همراه باشد.
زلنسکی همچنین اعتراض کرده بود که واشنگتن خواستار دسترسی به ۵۰۰‌میلیارد دلار ثروت طبیعی اوکراین است حال آنکه کمک‌های ایالات‌متحده به اوکراین به ‌مراتب کمتر از اینها بوده است اما ترامپ در پاسخ به این سوال که اوکراین در ازای قرارداد مواد معدنی چه چیزی دریافت خواهد کرد، گفت که ایالات‌متحده تاکنون ۳۵۰‌میلیارد دلار ازجمله تجهیزات نظامی به کی‌‌یف کمک کرده است. ترامپ در ادامه زلنسکی را دیکتاتور نامحبوب خواند که یا باید به سرعت به توافقی برای پایان جنگ تن دهد یا کشور خود را از دست می‌دهد. البته زلنسکی نیز ساکت نماند و گفت که رییس‌جمهور ایالات‌متحده در حباب اطلاعات غلط روسیه اسیر شده است. در ادامه روز جمعه در خبرها آمد دونالد ترامپ و ولودیمیر زلنسکی بر سر سرمایه‌گذاری مشترک در مواد معدنی حیاتی و دیگر منابع قیمتی اوکراین به توافق رسیده‌اند. در همین رابطه خبرگزاری رویترز از دیدار زلنسکی و ترامپ و امضای قراردادی در زمینه مواد معدنی حیاتی خبر داد اما شبکه خبری فاکس‌نیوز روز شنبه گزارش کرد که پس از مشاجره ترامپ با زلنسکی، امضای توافق میان دو کشور بر سر استخراج مواد معدنی کمیاب لغو شده است.
در ادامه خبرهای اوکراین، هفته گذشته یعنی بعد از نشست ریاض، سخن از پیشروی نیروهای روسی به سوی ذخایر لیتیوم شوچنکو در اوکراین به میان آمد. روسیه که تاکنون حدود یک‌پنجم خاک اوکراین را تصرف کرده است به چهار مایلی این معادن رسیده و نیروهایش از سه جهت مختلف به سمت این منطقه پیشروی کرده‌اند. در واقع لیتیوم به دلیل استفاده در بسیاری از صنایع و فناوری‌‌ها یعنی از تلفن‌‌های همراه گرفته تا خودروهای الکتریکی، یک منبع ارزشمند جهانی به حساب می‌آید. براساس برآوردهای دولت ایالات‌متحده، اوکراین حدود ۵۰۰هزار تن ذخیره لیتیوم دارد و جالب اینکه ذخایر لیتیوم روسیه نیز دو برابر اوکراین است! اما شوچنکو در دونتسک، یکی از چهار استان اوکراینی است که مسکو آن را جزو خاک خود می‌داند. البته کی‌یف و قدرت‌های غربی می‌گویند الحاق این منطقه به خاک روسیه غیرقانونی است. جالب است بدانیم که معدن شوچنکو یکی از بزرگ‌ترین ذخایر لیتیوم در اوکراین است و در عمقی قرار دارد که امکان بهره‌برداری تجاری از آن را فراهم می‌کند. آنچه در قالب مواد معدنی حیاتی اوکراین از آن یاد می‌شود به تولید محصولات‌ها‌ی‌ تک از قبیل ماشین‌های برقی، گوشی‌های تلفن همراه، زیرساخت‌های هوش مصنوعی و حتی تسلیحات مربوط است. برآورد شده که خاک اوکراین دربردارنده حدود ۵درصد از ذخایر عناصر نادر خاکی دنیاست. در کل اوکراین دارای ذخایر ۲۲ماده از ۳۴ماده معدنی بوده که اتحادیه اروپا آن را موادی حیاتی دانسته است. این ذخایر شامل مواد صنعتی و ساختمان، فلزات گرانبها و غیرآهنی و برخی عناصر خاکی کمیاب هستند. ذخایر گرافیت اوکراین نیز ۲۰‌درصد از منابع جهانی را تشکیل می‌دهد؛ ماده‌ای که عنصری کلیدی در ساخت باتری‌های خودروهای الکتریکی و رآکتورهای هسته‌ای است.
در حالی که زلنسکی در دوره ریاست جمهوری بایدن علاوه بر دریافت میلیاردها دلار کمک تسلیحاتی از حمایت معنوی آمریکا نیز برخوردار بود اما حالا با روی کار آمدن ترامپ با رویکردی بسیار متفاوت از سوی جمهوریخواهان روبه‌رو شده است. ترامپ از پایان دادن به جنگ سه ساله، بهبود روابط با روسیه و بازپس‌گیری هزینه‌هایی سخن می‌گوید که ایالات‌متحده در حمایت از اوکراین پرداخت کرده است. نکته اینجاست که در حال حاضر انحصار عرضه مواد معدنی حیاتی جهان را چین در اختیار دارد و قدرت‌ها در تلاش هستند تا با دستیابی به منابع معدنی جهان غلبه چین را خدشه‌دار کنند.
جذابیت منابع معدنی اوکراین
کیوان جعفری‌طهرانی، کارشناس ارشد بازارهای جهانی در این خصوص به «جهان‌صنعت» گفت: بعد از نشستی که بین زلنسکی و ترامپ به وقوع پیوست، اتفاقات زیادی رخ داد. قرار بود آمریکا به معادن اوکراین دسترسی داشته باشد و حتی مالکیت 50‌درصدی را در اختیار گیرد اما زلنسکی با این پیشنهاد موافقت نکرد. او در ادامه خواهان آن شد که توافقات در چارچوب تعهدات بین‌المللی، نظامی و اجرایی صورت گیرد. بعد از آن نشست ریاض بین روسیه و آمریکا بدون حضور اروپا و اوکراین برگزار شد و نتیجه آن تصرف معدن لیتیوم معروف اوکراین بود.
کارشناس ارشد بازارهای جهانی اظهار کرد: تا چند وقت اخیر در چهار مایلی این معدن نیروهای نظامی روسیه حضور داشتند ولی ظاهرا اخیرا معدن تصرف شده است. در واقع پیشتر روسیه حدود یک‌چهارم از خاک اوکراین را تصرف کرده بود و اختلافاتی که در رابطه با مالکیت این منطقه وجود داشت، باعث شد روس‌ها در این منطقه حضور پررنگی پیدا کنند و به پیشروی خود ادامه دهند. ذخایر لیتیوم شوچنکو بزرگ‌ترین معدن لیتیوم اوکراین است‌. در واقع این کشور در کل 500‌هزار تن ذخیره قطعی لیتیوم دارد که دوسوم ذخیره معدنی آن در این معدن قرار دارد. البته ناگفته نماند که روسیه هم خود ذخیره یک میلیون تنی ثبت شده در عرصه لیتیوم دارد. طهرانی با اشاره به اهمیت لیتیوم در صنایع مختلف اظهار کرد: اتفاقاتی که رخ داد نشان می‌دهد که تصمیمات در نتیجه نشست اخیر ریاض بوده است. در واقع با توجه به نیاز آینده صنایع خودروسازی، تلفن همراه و صنایع پیشرفته به لیتیوم این برنامه‌ریزی مهم صورت گرفته است. به خصوص صحبت اخیری که دونالد ترامپ کرده و زلنسکی را یک «دیکتاتور بدون انتخابات» عنوان کرده به ماجرا دامن زده است. او با اشاره به تاریخچه این معدن اظهار کرد: شاهدیم معدن در منطقه‌ای قرار دارد که بین روسیه و اوکراین از همان ابتدا مورد مناقشه بوده است. روسیه همچنان یک‌چهارم خاک اوکراین را تصرف کرده و معدن هم در آن منطقه تصرفی قرار گرفته است. شواهد امر نشانگر آن است که اگر قرار باشد جنگ دو کشور خاتمه پیدا کند، بعید است که روسیه به مرزهای بین‌المللی بازگردد و
به طور حتم خواهان تصرف کامل این معدن لیتیوم خواهد بود.کارشناس ارشد بازارهای جهانی با بیان اینکه البته صحبت‌های افراطی ترامپ که اوکراین باید به خاک روسیه ملحق شود، صحبت‌های غیرقابل انتظاری است، ادامه داد: این سخنان نشانگر آن است که زلنسکی مایل است به مرز بین‌المللی برگردد ولی روسیه مایل نیست. ترامپ نیز اخیرا با کمال تعجب زلنسکی را مسبب اصلی این جنگ معرفی کرده و گفته زلنسکی می‌توانست زودتر به این جنگ خاتمه دهد، هرچند شواهد گذشته چیز دیگری را نشان می‌دهد. از طرف دیگر بعید است بدون حمایت اروپا پیشرفت خاصی برای صلح بین روسیه و اوکراین اتفاق بیفتد. او با اشاره به بروز تنش بیشتر بین اروپا و آمریکا ادامه داد: در حالی که ترامپ اعلام کرد زلنسکی «دیکتاتور بدون انتخابات» است اما صدراعظم آلمان و نخست‌وزیر انگلیس حمایت خود را از اوکراین اعلام کردند و زلنسکی هم به قانون اساسی اوکراین اشاره کرده که در آن به وضوح آمده در زمان حکومت نظامی و جنگ انتخابات انجام نمی‌شود. هرچند دوره ریاست‌جمهوری او ماه مه‌2024 تمام شد اما طبق قانون این کشور نمی‌توان گفت که زلنسکی در این 9ماه حکومت غیرقانونی داشته است. او با اشاره به اینکه تنش‌ها بر خلاف انتظار افزایشی خواهند شد، اظهار کرد: چنین مسائلی خود به خود موجب تنش مظاعف بین اروپا و آمریکا نیز خواهند شد.
گفتنی است آمریکا مهم‌ترین متحد اوکراین در مقابله با تهاجم نظامی تمام‌عیار روسیه به این کشور بوده اما با ورود دوباره دونالد ترامپ به کاخ سفید و سیاست‌های متفاوت او در قبال جنگ اوکراین، روابط میان واشنگتن و کی‌یف به خصوص در روزهای اخیر متشنج شده است.
چندی پیش ریاض میزبان مذاکرات میان وزرای خارجه ایالات‌متحده و روسیه برای پایان دادن به جنگ اوکراین بود که در آن نمایندگان اوکراین و اروپا غایب بودند. این امر انتقاد زلنسکی را به دنبال داشت که هشدار داد چنین مذاکراتی با هدف خارج کردن ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه از انزوا انجام شده و می‌تواند تغییراتی در موازنه ژئوپلیتیکی ایجاد کند که بر امنیت اوکراین تاثیرگذار خواهد بود.