خاورمیانه مطلوب سعودی

عرفان ناظریه- پس از شروع موج عادی‌سازی کشورهای عربی منطقه با اسرائیل ذیل پیمان ابراهیم، همگان منتظر رسیدن این قرعه به نام ریاض بودند که عملیات 7 اکتبر2023 حماس به وقوع پیوست. از آن زمان تاکنون عربستان سعودی در دیدارهای مختلف خود با مقامات ایالات متحده و همچنین تبادل‌نظر غیررسمی و پنهانی با سران تل‌آویو، پیش‌شرط‌های خود را به‌منظور شناسایی اسرائیل و برقراری روابط رسمی و دیپلماتیک با آن اعلام کرده است. در راس این شروط که ریاض برای محور غربی- عبری مشخص کرده است، مساله تشکیل کشور مستقل فلسطینی (با توجه به مرزبندی‌های 1967) به چشم می‌خورد. به همین منظور پس از یک‌سال اظهارنظر رسانه‌ای و دیپلماتیک مقامات مربوطه سعودی، حدود 10 روز پیش بود که این حکومت اقدام به برپایی نخستین کنفرانس پیرامون ایده تشکیل دولت مستقل فلسطینی موسوم به «نشست ائتلاف اجرای راه‌حل دودولتی» به میزبانی خود کرد. از سویی دیگر تلاش‌های سعودی برای فراهم کردن شرایط تاسیس و رونق کریدور هند- خاورمیانه- اروپا (آیمِک) به‌منظور تسهیل روند عادی‌سازی روابط خود با اسرائیل نیز، از جمله موارد قابل‌توجه در این خصوص است.
نشست ائتلاف اجرای راه‌حل دو دولتی
سپتامبر گذشته بود که عربستان از جانب کشورهای متحد عربی و اروپایی خود، تشکیل ائتلاف بین‌المللی برای اجرای راه‌حل دو دولتی را اعلام کرد. در همین راستا و در سایه تنش‌های منطقه و منازعات فراگیر در چند محور، چهارشنبه 9آبان، عربستان میزبان نخستین نشست «ائتلاف برای راه‌حل دودولتی» شد. به گزارش خبرگزاری الجزیره، ولید الخریجی، معاون وزیر خارجه عربستان در اثنای این نشست گفت: «تجاوز اسرائیل علیه غزه و لبنان، منطقه را به یک دوراهی سرنوشت‌ساز رسانده است که جامعه بین‌المللی را در مقابل دو گزینه سرنوشت‌ساز قرار می‌دهد: یا اقدام کارآمد برای حمایت از قوانین بین‌المللی و تقویت راه‌حل دودولتی، یا ریسک کردن با تنش‌های بیشتر در منطقه که اعتبار تلاش‌های بین‌المللی برای حفظ صلح و امنیت در منطقه را از بین می‌برد.» این مقام عربستانی در ادامه صحبت‌های خود افزود: «اجرای راه‌حل دو دولتی مسوولیت جمعی بین‌المللی و تنها راه برای تحقق صلح دائم و به رسمیت شناختن حق ملت فلسطین برای تعیین سرنوشت و تشکیل کشور مستقل است و این شرط اصلی برای تضمین ثبات منطقه است.» وی همچنین بر پایبندی عربستان به همکاری با شرکا برای تبدیل راه‌حل دودولتی به یک واقعیت ملموس و نزدیک تاکید کرد. از طرفی دیگر خبرگزاری الجزیره به نقل از فیصل بن فرحان آل سعود، وزیر امور خارجه عربستان سعودی نیز گزارش داد که وی ضمن اعلام پایبندی حکومت سعودی به راه‌حل دودولتی و تشکیل دولت مستقل فلسطینی، اذعان داشته است که ریاض با کشتار جمعی مردم شمال نوار غزه توسط اسرائیل مخالف بوده و تشکیل کشور فلسطین را شرط عربستان برای پیشبرد عادی‌سازی روابط با این رژیم برشمرده است. وی همچنین تصریح کرد که محکوم کردن اقدامات تل‌آویو در سرزمین‌های فلسطینی کافی نبوده و از متحدین خود خواست تا اقدامی عاجل در این زمینه انجام دهند. گفتنی است که این صحبت‌ها در حالی مطرح می‌شود که پیش‌تر ولیعهد عربستان سعودی نیز به آنها اشاره کرده بود. در واقع حدود اواخر سپتامبر گذشته بود که محمد بن‌سلمان اعلام کرد سلطنت سعودی از کار خستگی‌ناپذیر خود برای ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی به پایتختی بیت‌المقدس شرقی دست نخواهد کشید و این موضوع را پیش‌شرط برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل عنوان کرد.
لندبریج؛ تکه‌ای از پازل آیمِک
به گزارش اندیشکده اقتصادی سرآمد، سازمان حمل‌و‌نقل ریلی عربستان سعودی، ذیل برنامه توسعه خطوط ریلی این کشور، طرحی را تحت عنوان پل زمینی (Land Bridge) تعریف کرده که متشکل از مجموعه‌ای از پروژه‌‌ها با هدف بهبود اتصال‌پذیری شبکه حمل‌ونقل این کشور است. این شبکه که شامل خط‌ ریلی 950 کیلومتری اتصال شهر جده در کرانه دریای سرخ به ریاض، خط ریلی 115کیلومتری در امتداد کرانه خلیج‌فارس با‌ هدف اتصال شهر دمام به شهر الجبیل و ارتقای خط ریلی موجود بین شهر‌های ریاض و دمام است که موجب اتصال مستقیم بین شهر‌های جده، ریاض، دمام و الجبیل خواهد شد. به باور کارشناسان این اقدام، اهداف گوناگونی داشته که یکی از اهداف آن، تسهیل روند برپایی کریدور آیمِک است. به‌طورکلی می‌توان گفت که این طرح با‌ هدف بهبود و تقویت اتصال مراکز صنعتی و اقتصادی کشور عربستان به کریدور هند- خاورمیانه- اروپا، ایجاد نقش ‌هاب حمل‌و‌نقل منطقه‌ای برای عربستان و تقویت مبادلات ترانزیتی و محور‌های تجاری این کشور ایجاد شده است که در راستای آن انتظار می‌رود صنایع و اقتصاد کشور عربستان رشد کرده و همچنین هزینه‌های ترانزیتی و زمان سفر کاهش پیدا کند.
نظم مطلوب سعودی برای خاورمیانه
به هرحال اقدامات ریاض را می‌توان با هدف پیگیری اهداف خاص خود تحلیل کرد. در همین خصوص از حدود چهارسال پیش که ایالات متحده آمریکا شرط عادی‌سازی روابط با اسرائیل را به‌منظور ادامه حمایت خود از کشورهای عربی منطقه اعلام کرده بود، عربستان نیز سعی کرد تا مقدمات و ملزومات این موضوع را فراهم آورده تا به‌وسیله آن بتواند روابط با واشنگتن به عنوان اصلی‌ترین حامی سیاسی- امنیتی خود را گرم نگه دارد. البته در این میان کنشگری جالب توجه عربستان در سیاست خارجی که سعی می‌کند با برقراری ارتباط با کشورهایی همچون چین و روسیه و همسایگانی همچون ایران، در رویکردهای خود تعادل ایجاد کند نیز قابل تامل و بررسی است؛ اقداماتی که می‌توان آنها را در راستای هدف مقامات سعودی به‌منظور بالا بردن ضریب و وزن سیاسی- اقتصادی‌شان در نظر داشت تا بتواند به وسیله آن، توان بیشتری برای امتیازگیری از واشنگتن داشته باشد. بنابراین می‌توان اینگونه استدلال کرد که نظم مطلوب سعودی در خاورمیانه شامل رویکردی است مبتنی بر ارتباط موثر با تمامی قدرت‌های منطقه‌ای از جمله ایران، ترکیه و اسرائیل و توازن حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای در خاورمیانه همچون آمریکا، چین، روسیه و اتحادیه اروپا، به گونه‌ای که ریاض بتواند اهداف اصلی توسعه‌ای خود را بدون منازعه و تنش جدی با هیچ‌کدام از آنها که منجر به هزینه برایش شود، دنبال کند.