حل سخت‌ ترین نبرد

محمدصادق جنان‌صفت*
اقتصاد ایران اکنون از سه سوی گوناگون زیر ضرب است؛ اول: پیامدهای فزاینده گسترش ویروس کرونا. دوم: ادامه و ژرف‌تر شدن دامنه تحریم‌های آمریکا و سوم: برهم‌فزایندگی و بازدارندگی سیاست‌های ناکارآمد پولی، بانکی، ارزی و تجاری. پیامد این سه گروه از فشارها بر کسب وکار ایرانیان در سه سطح دولت، خانواده‌ها و بنگاه‌ها به خوبی دیده می‌شود. نشانه بدبختی دولت در کسری بودجه باورنکردنی نزدیک ۵۰ درصدی است. نشانه بداقبالی و تیره‌روزی این فشارها بر خانواده‌ها کوچک و کم‌قدرت‌تر شدن درآمد و قدرت خرید آنهاست. نشانه ناخوشایند این شرایط بر بنگاه‌ها سخت‌تر شدن فروش در بیشتر رشته‌های صنعت و خدمات به دلیل کاهش قدرت و تقاضای کل است.
پرسش این است: برای بیرون کشیدن کسب‌وکار ایرانیان از این گرداب مهیب چه باید کرد؟ واقعیت این است که منابع در داخل ایران به اندازه‌ای نیست که بتواند موتور محرک نیرومندی برای کشاندن کشتی به گل نشسته ایران کند. دست به دست کردن منابع ریالی از این بازار به آن بازار ارزش افزوده‌ای ندارد جز اینکه بازارها را از تعادل خارج کرده و بر ابعاد سرگردانی‌ها بیفزاید. رشد تولید با هدف فروش در بازار داخلی نیز به دلیل کاهش قدرت خرید شهروندان آب باریکی است که به دریا و اقیانوس وصل نیست. بنابراین باد به منابع بین‌المللی وصل شد. یکی از راه‌های اصلی وصل شدن به منابع خارجی توسعه صادرات است. واقعیت این است که ارزش صادرات نفت خام و حتی فرآورده‌های چسبیده به آن و نیز فلزات اساسی نیز کار دشوار و نفسگیری شده است. اما واقعیت این است که باید توسعه صادرات را در دستور کار قرار داد. محل نبرد اصلی برای کشورهای جهان همین است و در این کار یعنی صادرات در دنیای امروز سخت‌ترین کار عالم است.
برای اینکه صادرات رخ دهد باید دیپلماسی نیرومندی را تدارک دید، باید به جهان اطمینان داد صادرات ایران هرگز به هر دلیل ناگهان قطع نخواهد شد، مصرف‌کنندگان داخلی را متقاعد کرد که این اتفاق به نفع درازمدت کشور است. تجربه نشان می‌دهد پول گرفتن از مصرف‌‌کننده و مشتری به‌ویژه در دنیای امروز یکی از سخت‌ترین کارهای عالم به حساب می‌آید. صادرکنندگان کالا برای جلب رضایت خریدارانی که فرسنگ‌ها با آنها فاصله دارند باید برنامه‌ریزی دقیقی کنند و با رقبای پرشماری بجنگند.
اینجا محل نبرد خرد ناب اقتصادی و رقابت با رقبایی است که برای تسخیر وجب به وجب بازارهای صادراتی طرح و نقشه و برنامه و اندیشه دارند و به آسانی جای خود را به هیچ کس حتی کشور دوست و برادر نمی‌دهند. دیدیم و می‌بینیم که رهبران عراق از شرایط بد ایران در صادرات نفت استفاده می‌کنند و به سرعت جایگزین ایران می‌شوند و می‌بینیم روسیه‌ای که خود را متحد ایران می‌داند چگونه به بازارهای صادراتی گاز ایران یورش می‌برد. اگر ایران نتواند در این محل نبرد و جایی برای خود در دنیای صادرات باز کند بداند که در بازار داخلی نیز در امان نخواهد بود و همان‌طور که تا همین امروز برخی از رشته‌های صنعتی و خدماتی ایران به نفع رقبای خارجی تعطیل شده‌اند بقیه فعالیت‌ها نیز نابود خواهند شد. برای اینکه این محل به محل رشد و بالندگی ایران تبدیل شود نیاز داریم محل جنگ را تغییر دهیم و به خرد ناب و تعامل وصل شویم.