بازار رقابتی در کما

هما میرزایی- روزهای پایانی سال در همه کشورها روزهای اوج خریدوفروش است. چشم امید فروشندگانی که در طول سال سود مورد نظر خود را به دست نیاورده‌اند، به این روزهاست تا بخشی از ضرر احتمالی کسب‌وکار خود را جبران کنند. فلسفه به وجود آمدن بلک‌فرایدی در کشورهای غربی همین موضوع است. تخفیفات هیجان‌انگیز از مواد غذایی و پوشاک تا لوازم الکترونیکی مانند تلویزیون و گوشی موبایل. محبوبیت خریدوفروش در این روز به خصوص هر ساله بیش از پیش می‌شود، به‌طوری‌که فروش آنلاین بلک‌فرایدی سال گذشته در ایالات متحده آمریکا با رشد 5/7درصدی به 8/9‌میلیارد دلار رسید. در ایران هم روزهای منتهی به عید نوروز بازار دچار جنب‌وجوش شده و رونق پیدا می‌کند اما سوال خریداران این است که چرا قیمت اجناس در ایران در پایان سال مانند کشورهای غربی کاهش پیدا نمی‌کند و گران‌تر از ایام سال نیز می‌شود؟
آنچه مسلم است، تفاوت عمده بین بلک‌فرایدی در غرب و خریدهای شب عید در ایران، وجود یک بازار رقابتی سالم و اعمال نظارت کافی بر قیمت‌گذاری در غرب است که منجربه تخفیفات جذاب و کاهش قیمت‌ها می‌شود.
۸۰‌درصد تخفیف؛ حمله به قفسه‌ها
نمونه‌های جالبی از تخفیفات بلک‌فرایدی در طول سال‌های اخیر ثبت شده است. در آمریکا یک نفر موفق شد یک جارو برقی رباتیک را که ۴۰۰‌دلار قیمت داشت، با پرداخت تنها ۸۹‌دلار خریداری کند. یا در نمونه‌ای دیگر، هدفون بی‌سیم سونی که ۳۰۰دلار قیمت داشت، با ۱۰۰‌‌دلار به فروش رسید. این تخفیفات بزرگ و جذاب هرساله صحنه‌های پرهیجان و گاهی عجیب‌وغریبی را در فروشگاه‌ها رقم می‌زند؛ از صف‌های طولانی که از نیمه‌شب آغاز می‌شود تا رقابت‌های شدید برای تصاحب کالاهای محبوب. تصویری معروف از بلک‌فرایدی؛ تلویزیونی با ۸۰‌درصد تخفیف و جمعیتی که برای به دست آوردن آن به سمت قفسه‌ها هجوم برده و با یکدیگر درگیر می‌شوند. در نهایت یک شخص هیکلی پیروز این جنگ شده و تلویزیون را با حالتی پیروزمندانه از فروشگاه خارج می‌کند.
با این تخفیف ضرر خواهید کرد
در ایران هم سال‌ها است که بلک‌فرایدی جا افتاده و وارد تقویم غیررسمی جامعه شده است. هرچند تاریخ آن در ایران موضوعیت خاصی ندارد و اواسط پاییز است اما فروشگاه‌ها با ارائه تخفیفات متنوع موفق به جلب مشتری از تمامی اقشار شده‌اند. در نبود نظارت جدی بر نحوه قیمت‌گذاری، تخلفات گسترده‌ای هم به اسم بلک‌فرایدی رخ می‌دهد. مهم‌ترین این تخلفات که خریداران و کاربران فضای مجازی بیش از همه به آن اشاره کرده‌اند، این است که فروشگاه‌ها در روزهای منتهی به این تاریخ قیمت اجناس خود را بالا می‌برند و سپس با نام تخفیف جمعه سیاه قیمت را به حالت عادی بازمی‌گردانند. قیمتی که در برخی موارد از قیمت واقعی جنس بیشتر هم هست. خریدار هم که برای استفاده از فرصت خرید تخفیف‌دار بی‌تاب است، بدون صرف وقت برای مقایسه قیمتی کالا خرید کرده و در نهایت نه‌تنها سودی نمی‌کند بلکه از حالت عادی بیشتر هم پرداخت می‌کند. البته از حق نباید گذشت، برخی فروشگاه‌ها تخفیفات مناسب و واقعی ارائه می‌کنند که در نهایت هم خود و هم مشتری سود کرده و راضی خواهند بود.
شب عید متفاوت ایران
خریدوفروش در روزهای پایان سال در ایران اما شرایط متفاوتی دارد. به طور سنتی خرید شب عید برای خانواده ایرانی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و به نوعی آیین تبدیل شده است. به همین دلیل خریداران با وجود گرانی اجناس انتظار تخفیف‌های آنچنانی نداشته و سعی می‌کنند هر طور شده کالای مورد نظر خود را کم و بیش تهیه کنند. از طرفی، عمده خرید شب عید در ایران محدود به تعدادی لباس و کالاهای مصرفی کوچک است و بر عکس بلک‌فرایدی شامل اجناس اصلی و بزرگ مانند لوازم برقی، لوازم خانگی و وسایل الکترونیکی نمی‌شود. چراکه این اجناس عمدتا وارداتی بوده و به قیمت ارز و تورم کلی وابسته هستند. همان کالاهای مصرفی و کوچک هم عمدتا در روزهای پایانی سال با قیمت‌های چند برابری عرضه می‌شوند و خبری از تخفیف‌های آنچنانی نیست. فروشندگان در توجیه این موضوع می‌گویند مشخص نیست بعد از تعطیلات عید قیمت‌ها ثابت باقی بمانند و ما هم نمی‌توانیم محصولاتمان را با تخفیف بفروشیم چراکه در آن صورت دیگر نمی‌توانیم انبارمان را با اجناس جدید پر کنیم.
سود در انحصار و بازار رقابتی در کما
نبود ساختار رقابتی سالم میان عرضه‌کنندگان محصولات نیز یکی دیگر از دلایل اصلی این تفاوت فرهنگی و اقتصادی است. ساختار رقابتی سالم در ایران دستخوش چالش‌های متعددی است. بسیاری از صنایع سودآور در انحصار تعداد محدودی از شرکت‌های بزرگ و نهادهای شبه‌دولتی است و امکان رقابت سالم، تنوع محصول و نوآوری را از تولیدکنندگان خرد سلب کرده است. بی‌ثباتی اقتصادی، تورم مزمن و نوسانات ارزی نه‌تنها تولیدکنندگان را به سود کوتاه‌مدت سوق می‌دهد، بلکه تامین مواد اولیه را دشوار کرده و مانع شکل‌گیری بازار رقابتی می‌شود.
چرا بلک‌فرایدی در ایران از فلسفه واقعی خود فاصله گرفته است؟
افزایش مصنوعی قیمت‌ها پیش از تخفیف: یکی از شایع‌ترین ترفندهای سایت‌های اینترنتی این است که قیمت کالاها پیش از روز بلک‌فرایدی افزایش می‌یابد. فروشندگان با این روش، تخفیف‌های جعلی ایجاد می‌کنند تا قیمت نهایی کالا، حتی پس از تخفیف، نزدیک به قیمت واقعی یا حتی گران‌تر از آن باشد. این رفتار نه‌تنها خلاف اخلاق حرفه‌ای است، بلکه موجب از بین رفتن اعتماد عمومی به فروشندگان می‌شود.
نبود نظارت: در کشورهای پیشرفته، نهادهای نظارتی قیمت‌ها را بررسی و هرگونه تخلف را جریمه می‌کنند اما در ایران، نبود نظارت کافی یا سامانه‌ای برای کنترل قیمت‌ها باعث می‌شود برخی فروشگاه‌ها بتوانند به‌راحتی از این مناسبت سوءاستفاده کنند.
عدم شفافیت در اعلام تخفیف‌ها: فروشگاه‌ها معمولا قیمت اصلی کالا را بیش از نرخ واقعی اعلام می‌کنند تا تخفیف بیشتری به نظر برسد. این نوع ارائه اطلاعات فریبنده، خریداران را به اشتباه می‌اندازد و بسیاری از آنها بدون مقایسه قیمت با دیگر فروشگاه‌ها خرید می‌کنند.
کمبود تخفیف‌های واقعی: در بسیاری از کشورها، تخفیف‌های بلک‌فرایدی گاهی تا 70 یا 80‌درصد می‌رسد زیرا هدف اصلی فروشندگان کاهش سریع موجودی انبار است اما در ایران، حتی در بزرگ‌ترین فروشگاه‌های آنلاین مانند دیجی‌کالا و اسنپ تخفیف‌های واقعی اغلب به ندرت از 10 تا 20‌درصد فراتر می‌رود و به ندرت قیمت کالاها به سطحی می‌رسد که واقعا برای خریداران جذاب باشد.
ناآگاهی برخی خریداران: فرهنگ خرید هوشمندانه در ایران به‌اندازه کافی رواج نیافته است. بسیاری از افراد پیش از خرید، قیمت کالاها را از منابع مختلف بررسی نمی‌کنند و تحت‌تاثیر تبلیغات جذاب و ادعای «تخفیف شگفت‌انگیز» اقدام به خرید می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود فروشندگان سود بیشتری کسب کنند، بدون اینکه خریدار واقعا از خرید خود منفعتی ببرد و حتی در اغلب موارد به بهانه ترافیک سایت که به هیچ عنوان راستی‌آزمایی نمی‌شود، مشتری نمی‌تواند معدود اقلامی هم که با تبلیغات فراوان و به ظاهر تخفیف زیاد ذکر شده مراحل خرید را طی کند.
هشدار مهم اتاق اصناف ایران درباره بلک‌فرایدی
در این راستا اتاق اصناف ایران با صدور اطلاعیه‌ای اغلب تخفیف‌های مربوط به جمعه سیاه را غیر واقعی و نامتعارف اعلام کرد و خبر از برخورد با متخلفان و تشدید بازرسی‌های خود در این ایام داد. اتاق اصناف ایران با صدور اطلاعیه‌ای درباره تشدید نظارت و بازرسی از بازار به مناسبت (حراج جمعه) اعلام کرد که با توجه به نزدیکی به سال نو میلادی و آغاز فروش‌های ویژه و تخفیفات مناسبتی به خصوص (حراج جمعه) در اکثر کشورها و به تبع آن در ایران، از آنجایی که طی بررسی‌های صورت‌گرفته اغلب تخفیفات اعمال‌شده غیرواقعی و نامتعارف هستند بنابراین گشت‌های مشترک با همکاری سازمان‌های ذی‌مدخل به منظور پایش و نظارت دقیق بر شبکه صنفی مربوطه (فضای مجازی و حقیقی) برگزار خواهد شد. همچنین از شهروندان تقاضا می‌شود از حراجی‌های دارای مجوز خرید کنند تا متضرر نشوند.