6 - 12 - 2022
ارگ بم ۱۰ سال بعد از فاجعه
سحر موسوی- خیلی دور نیست، درست همین ۱۰ سال پیش. زمانی که شاید کودکان خندان و بازیگوش شهر بم هنوز شیرینی شب یلدای خود را به کام داشتند، زلزلهای مهیب با قدرت ۳/۶ ریشتر لرزه بر پیکره این شهر و ارگ تاریخی بم انداخت. این مجموعه منحصربهفرد بعد از زلزله بهشدت ویران شد. خرابی ارگ به قدری بود که ساکنان شهر در کنار شیون از دست دادن عزیزان خود نگران و متاثر بودند بابت ارگ پر صلابتشان. در پی این حادثه ارگ بم به عنوان بخشی از بم و منظر فرهنگی آن توسط یونسکو در سال ۲۰۰۴ در فهرست میراث جهانی در معرض خطر قرار گرفت.
ارگ تاریخی بم بیش از دو هزار سال است که در قلب کویر ایران ایستاده است و عنوان بزرگترین بنای خشت و گلی جهان را با ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو به همراه دارد. ارگ در شمال شهر فعلی بم قرار گرفته و خود شهر بم هم در گذشته در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و در زمره یکی از مهمترین تولیدکنندگان پرورش ابریشم نیز بوده است.
شهر کهن و مصیبتدیده بم، تاریخی به قدمت ۲۵۰۰ سال دارد که سرگذشت ایران را در دل خود جای داده است زیرا نوادگان رستم دستان این شهر را سروسامان دادند و اردشیر بابکان چشم طمع بدان دوخت که به داستان هفتواد مشهور است. روزی که بهمن، پادشاه کیانیان این شهر را در دل کویر ساخت و آن را الماسی در دل سوزان ریگزار به وجود آورد. آن روز او میدانست که شهری به وسعت تاریخ ایران بنا مینهد و مردمی در آن ساکن میشوند که سرسلسله مقاومت، شجاعت و میهنپرستی خواهند بود.
جز حادثه هفتواد، اتفاق تاریخی مهم دیگری که این ارگ شاهد آن بوده محصور شدن لطفعلی خان زند به دست آقامحمد خان قاجار بود و ادامه داستان را هم اکثر ما با توجه به درس تاریخ مقطع راهنمایی خود میدانیم.
حصار ارگ بم به طول ۱۸۱۰ متر و به ارتفاع ۱۵ تا ۱۸ متر بوده و ۳۸ برج دیدهبانی داشته است. این ارگ تاریخی شامل دو بخش اصلی حاکمنشین و عامهنشین است و نیز قسمتهایی چون حصار بیرونی، مدرسه، مسجد، خیابانهای سنگشده، ۵۲۸ منزل، بازار اصلی و موارد دیگری را دارد.
ارگ دارای هفت محله مشهور بوده است که با توجه به کار و پیشینه سکنه آن نامگذاری شده بود. در واقع جدا از کاربری نظامی که وظیفه اصلی تمامی قلعهها یا ارگهاست، این ارگ نخستین نقطه تلاقی معماری و شهرنشینی ایرانی است. به عبارت دیگر میتوان به جرات گفت که ارگ بم نماد تمدن کهن ایرانزمین است و بر همین اساس به عنوان نخستین منظر شهر ایرانی در فهرست یونسکو ثبت گردید.
ارگ تاریخی بم به دلایل متعدد از جمله دارا بودن گونههای متعدد بناهای تاریخی و محلههای مسکونی، شیوه ترکیب و اتصال آنها با یکدیگر, شکل قرارگیری بناها بر روی شیب تپه و ختم شدن کل مجموعه در انتها به عمارت منحصر به فرد چهار فصل در بالاترین نقطه، دارای ارزشهای فراوان معماری و شهرسازی است. در عین حال وجود لایههای مختلف مسکونی بالغ بر ۲۰ قرن به این مجموعه ارزش ویژه باستانشناسی داده است.
صلابت ارگ با توجه به مرمت و بازسازیهایی که در دو مقطع زمانی جداگانه- یکبار در دوره قاجار بعد از اینکه ارگ خالی از سکنه شد و دیگری در خلال سالهای ۱۳۳۷- قابل مشاهده بود و عیان. لیکن اتفاق غیرمنتظره دیگری چهره ارگ ایرانی ما را در هم ریخت.
زلزله باعث تخریب ارگ شد اما این پایان داستان ارگ نبود. شاید بتوان گفت که زلزله بم عزای معماران و به نوعی عروسی باستانشناسان است. رخ دادن زلزله باعث آشکار شدن لایههای زیرین ساختوسازهای خشتی شد که مورد توجه باستانشناسان قرار گرفته است و در کنار آن درسهای جدید و متنوعی هم برای معماران به همراه داشته است.
بخشهایی از ارگ از جمله اصطبل و سربازخانه به علت قرار داشتن در محله حاکمنشین که دارای مصالح مرغوبتر و شیوه ساخت منسجمتر بوده تخریب نشدهاند و زلزله در آنها مقطعی طبیعی ایجاد کرده است و این فرصت مناسبی است برای شناخت سازه تاریخی بهویژه اجرای سقف، طاق و کانهپوشهای بام.
پروژه نجاتبخشی ارگ در طول این ۱۰ سال توسط متخصصان داخلی و خارجی ادامه داشته تا بتواند بار دیگر شکوه و عظمت گذشته این ارگ تاریخی را به آن بازگرداند.
اما متاسفانه تصویری که در اذهان گردشگران از بم به جا مانده است، بنایی مخروبه است. شاید به دلیل اینکه روند این بازسازی کمتر از ویرانگی آن مورد توجه قرار گرفته است و به نمایش گذاشته شده است.
امروزه هرچند کار بازسازی ارگ تمام نشده است و خیلی از قسمتها در حال مرمت هستند، لیکن این ارگ عظیم دروازههای خود را به سوی علاقهمندان و گردشگران باز کرده است و ساکنان شهر هم تمام سعی خود را در راستای تهیه امکانات رفاهی برای مسافران خود انجام دادهاند. قدم زدن در کوچه و پسکوچههای ارگ زمانی که داربستهای فلزی آن را محصور کردهاند جدا از ناراحتی نوید خبرهای خوش آینده است. اینکه ارگ تاریخی ما هم مانند هر محبوسی از پس این میلههای فلزی بیرون میآید اما بعد از بیرون آمدن پروندهای درخشان را به تاریخچه خود اضافه خواهد کرد.
ارگ بم بنایی است که متعلق به همه مردم است و حفظ خاطره این اثر تاریخی جزیی از وظایف ماست تا همانگونه که نیاکان ما این نماد تمدن ایرانزمین را برای ما به یادگار گذاشتهاند، ما نیز با وجود بلایای طبیعی و… آن را به نسل بعد معرفی کنیم.
ارگی که در گذشته تعداد قابل توجهی گردشگر ایرانی و خارجی را جذب میکرد در این مدت بجز ایامی خاص مانند نوروز یا برنامههای ویژه در سکوت به سر میبرد. گویی صنعت گردشگری ما در این زمینه به خواب رفته است. امید که در لیست تورهای گردشگری سال آینده شاهد عباراتی چون «بازدید از ارگ تاریخی بم پس از مرمت و احیا» باشیم.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد